De oorlog in Zuid-Afrika. De strijd tusschen Engeland en de verbonden Boeren-republieken Transvaal en Oranje-Vrijstaat in zijn verloop geschetst. Deel 1

In Pretoria.

ER heerschte een heele drukte aan het station te Pretoria op Zondagmorgen 22 October. Het deed denken aan de dagen in het begin der maand, toen de verschillende kommando's uittrokken. Toch was er onderscheid. Toen waren de mannen in de meerderheid; nu de vrouwen en de kinderen. Voorts waren er een honderdtal politie-agenten, die tegen negen uur begonnen het terrein af te zetten,

[p. 147]

terwijl om halftien de trein binnenreed, die de krijgsgevangenen van Talana-heuvel moest medebrengen. De trein was mooi op tijd, en eenige opgeschoten jongens, die vrijwillig den dienst der conducteurs wilden overnemen, liepen naar de wagens, door de ruiten roepend: ‘Transvaalhotel!’ Maar in plaats van de krijgsgevangenen stapten er dertien passagiers uit: tien blanken en drie Kaffers, die even verbluft stonden te kijken als de toeschouwers. Zij hadden zoo'n indrukwekkende ontvangst niet verwacht.

Aan de toeschouwers werd intusschen beduid, dat zij nog een uur geduld moesten hebben, want het spoorpersoneel had geen kans gezien, om de wagens met de gevangenen aan dezen trein vast te haken. Er zat dus niets anders op dan te wachten, wat het ergste was voor de photografen, die met hun toestellen en met ware doodsverachting zich in evenwicht trachtten te houden op een paar kleine, smalle daken in den naasten omtrek.

Prompt om halfelf kwam de lang verbeide trein aan, en uit gewone spoorrijtuigen stapten de negen officieren. Daarna kwamen eenige gewonden, terwijl uit de ontsloten goederenwagens 179 minderen te voorschijn kwamen. De bekende roode baadjes van vroeger werden niet meer gezien; allen droegen een grijs-bruin veldpak. Twee gevangen Engelsche spionnen, die door een politie-agent stevig bij den arm werden gegrepen, sloten den stoet. De officieren zagen er moede en lusteloos uit; de minderen trokken zich hun lot blijkbaar minder aan. Zij staken een pijp of sigaret op en scheuen goed geluimd. Sommigen lachten, maar een der officieren riep hun toe: ‘Lacht niet; anders worden ze hier nog wilder.’

Toch was er van die gevreesde wildheid geen spoor te ontdekken, en de kalmte en de waardigheid, waarmede de burgers van Pretoria de krijgsgevangenen ontvingen, stak sterk af bij de beestachtige manier, waarmede de beklagenswaardige gevangenen van Elandslaagte op dienzelfden morgen in Ladysmith werden ontvangen. Zij werden uitgejouwd en uitgefloten. Kaffers stonden hen aan te grijnzen en spotten: ‘Baas, waar is je pas?’ Vooral die beleedigingen van de zijde der zwarten waren grievend, en desondanks lieten de autoriteiten ze toe. Doch in Pretoria was van die ruwheid geen spoor te ontdekken, en de burgers waren op hun hoede, dat hun heilige strijd voor vrijheid en recht niet werd bezoedeld door een noodelooze kwelling van weerlooze vijanden.

De gevangenen werden intusschen gerangschikt in rijen van vier, maar de straatjongens gaven hun oogen den kost, en verwonderden zich. Zij telden maar 44 rijen van vier, terwijl 3 minderen achteraan liepen. De toekomstige verdedigers der Republiek werden echter gerustgesteld door de plechtige verzekering, dat de rest voorloopig te Volksrust onder goede bewaking was. De minderen werden nu naar de renbaan, de officieren naar een andere verblijfplaats gebracht.

[p. 148]

Als de vorst op den bloesem, zoo viel in den loop van den dag de tijding van de ramp bij Elandslaagte op de blijde stemming der burgers. De eerste sterk overdreven berichten schokten de moedigsten, en men kon niet anders vermoeden dan dat het geheele leger van generaal Kock vernietigd was. Het was een droeve, treurige namiddag, en er werden vele tranen in het verborgen geschreid. Dat was geen moedeloosheid, maar droefheid, smart, angst om het lot van een teerbeminden echtgenoot, een liefhebbenden vader, een trouwen broeder.... Neen, moedeloos was men niet; reeds boden zich een aantal nieuwe Vrijwilligers aan, om de gedunde rijen aan te vullen. Tegen den avond en tegen den volgenden morgen luidden de tijdingen trouwens ook heel wat gunstiger, en toen van uit New-Castle door vele reeds dood-gewaanden het telegram kwam, dat zij met groote opgewektheid een maal van bruineboonen met spek zaten te nuttigen, kwam op menig bedrukt gelaat in Pretoria een heldere zonnestraal.

Men begon eveneens te begrijpen, dat de nederlaag van Elandslaagte, hoe betreurenswaardig ook, een op zichzelf staand feit was, dat zonder verdere noodlottige gevolgen was gebleven. Wat was eigenlijk het geval geweest? Een afdeeling burgers, voor een groot gedeelte samengesteld uit ongeoefende manschappen, die nog niets begrepen van de vechtwijze der Boeren, hadden zich een vollen dag staande gehouden tegenover een overstelpende overmacht, die van uit Ladysmith voortdurend werd versterkt. Eerst toen zij volkomen omsingeld waren, dachten zij aan staking van den strijd, en kommandant Jan Lombaard, een ijzervreter, die zelf op wonderbare wijze aan de gevangenschap ontsnapte, verklaarde later, dat de Hollandsche vrijwilligers met grooten heldenmoed hadden gestreden. Dat zal waar zijn! Doch de Hollanders, de Duitschers en de andere Uitlanders, die in hun stellingen stand hielden, begrepen niet, dat retireeren en vluchten niet hetzelfde is, en de zonen van den Nederlandschen bodem verdedigden zich, gedachtig aan den wapenroem hunner voorvaderen, met grimmige hardnekkigheid, totdat het net was gesteld, dat deze helden vangen moest.