Dat stomme economenvolk met zijn heilige koeien

56. Amerika en de KLM^*

Wat de Amerikanen met de KLM en de Zweedse SAS van plan zijn is niet mooi en ook niet verstandig, maar zou er toch geen aantrekkelijke kant aan zitten? Het opperen van de vraag lijkt haast op landverraad. De stemming in de kranten is er een van grote bitterheid en hevig gekwetste nationale trots. Wát! Onze KLM! Ze denken zeker dat we achterlijk zijn! Zelfs Opland schaart zich, in de Volkskrant, bij het chauvinistische clubje, en schildert de Nederlandse luchtvaart af zoals hij denkt dat de Amerikanen dat verschijnsel zien: antiek toerisme.

Nu geloof ik helemaal niet dat de Amerikanen de KLM voor ouderwets verslijten; ze zien er gewoon een concurrent in die ze zich op de Atlantische route van het lijf willen houden. De manier waarop ze dat doen is al bekend uit de tijd van Cromwell: eigen vervoer met eigen schepen. Destijds begonnen we over zoiets een oorlog.

Nu zou kunnen worden overwogen om iets vreedzaams terug te doen. De Panam wil met meer en grotere jumbo's op Schiphol gaan vliegen? Wij zouden best kunnen besluiten om geen jumbo's op Schiphol te laten. Ik heb het gevoel dat ik eigenlijk best voor zo'n verbod zou zijn, niet zozeer om de Amerikanen dwars te zitten, maar omdat jumbo's luide ruimtevreters en energieverspillers zijn.

Het verbaast me eigenlijk dat het hele argument van het lawaai, de energie en de ruimte zo weinig in deze discussie wordt vernomen. Wij hebben een regering die voorstander heet te zijn van selectieve groei; en het luchtverkeer is een van de eerste bedrijfstakken die in die gedachtengang teruggedrongen moet worden. Het is bijzonder moeilijk om

* Het Parool, februari 1975.

[p. 220]

zoiets voor elkaar te krijgen; maar nu komt de Panam ons een handje helpen.

Jawel, hoor ik u zeggen, maar de halvering van de KLM-vluchten over de oceaan gaat ons geld kosten, en werkgelegenheid. Er worden, volgens het ministerie van verkeer en waterstaat, tussen de 600 en 1500 mensen overbodig, alleen al bij de KLM; daar komen dan nog andere ontslagen bij in verwante bedrijfstakken. En Nederland moet jaarlijks zo'n 35 à 50 000 Amerikaanse toeristen missen.

Dat zijn, op het eerste gezicht, geen prettige dingen, maar dan toch alleen omdat ze zo snel en abrupt over ons komen. Op wat langere termijn kan het verlies aan werkgelegenheid bij de KLM worden opgevangen door de groei in het luchtverkeer, die iedereen nog schijnt te verwachten. Er wordt immers nog altijd gepraat over een tweede grote luchthaven, en over een vijfde baan bij Schiphol, en meer van die verkeerde vormen van economische groei.

Op de lange duur kan de halvering van het Nederlandse verkeer over de oceaan alleen maar bijdragen tot een rustiger ontwikkeling. Zouden we de expansie zijn gang laten gaan dan dreigt het schrikbeeld van een vertienvoudiging van de vliegerij tegen het jaar 2000 - een afschuwelijke voorspelling, gedaan in het jaar 1972 door de mensen van Schiphol, en gepubliceerd in een rapport dat intussen in een la is verdwenen, maar het idee schijnt nog te leven. Ik heb het destijds een heel zieke gedachte genoemd.

Ook die Amerikaanse toeristen die we nu misschien niet in Nederland zullen krijgen vormen niet zo'n ramp als men in VVV en horecakringen schijnt te menen. Nederland is een vol landje, en hoewel Amerikaanse toeristen aardige mensen zijn die een bepaalde folklore met zich mee brengen, hoeven we toch niet in snikken uit te barsten als ze in wat kleinere getallen het land overstromen. Trouwens, het valt nog niet dadelijk in te zien waarom er hier zoveel minder Amerikanen zullen komen als de vluchten van de KLM worden beperkt. Wie, in Baton Rouge of San Francisco, besluit dat hij de Nachtwacht of het Vondelpark wil zien, kan dat plan toch wel uitvoeren. Ook omgekeerd kunnen Nederlanders, die per vliegtuig naar New York willen alle dagen de trip maken, en dat zal ook wel zo blijven. Er wordt nog genoeg over de oceaan gevlogen. Heen en terug, het kost tonnen kerosine, de vliegtuigen zijn half leeg; als er iets verspilling genoemd mag worden dan is dat het wel. Het spreekt vanzelf dat de beperking van het luchtverkeer liever op een andere manier zou moeten gebeuren; niet door eenzijdige maatregelen, die de internationale samenwerking bederven. Ik vind het dom van de Amerikanen. Maar we zouden van de nood een deugd kunnen maken en aansturen op multilaterale regelingen tot indamming van een van de meest ongewenste uitwassen van de economische groei.

Terwijl de ene minister uit dit kabinet zich inspant om het KLM-verkeer in stand te houden schrapt zijn collega van volkshuisvesting en ruimtelijke ordening een rijtje wegenplannen. Een prima idee. De nieu-

[p. 221]

we weg van de Noordoostpolder naar Groningen gaat niet door. Ik zou dat betreurenswaardig vinden als het daardoor onmogelijk werd om per auto van Groningen naar Lelystad te rijden. Maar die mogelijkheid is er nu ook, en er zal wel geen verandering in komen. Nederland ligt stikvol wegen-het is onzin om er nog meer bij te bouwen.

Toch zou men ook tegen het besluit van minister Gruijters soortgelijke bezwaren kunnen aanvoeren als tegen de halvering van het Atlantische KLM-verkeer. De beperking van de wegenbouw zal stellig ten koste gaan van de werkgelegenheid in die bedrijfstak. Misschien zal het toerisme onderweg ook wel nadelig worden beïnvloed. Gelukkig maken we daar geen punt van. Je kunt in naam van de werkgelegenheid ook al te rare dingen doen.

Wat er overblijft van onze nationale woede over de Amerikaanse voornemens is, vrees ik, overwegend nationale trots. De Flying Dutchman, weet u wel. Ik vind dat sentiment niet iets om bijzonder trots op te zijn.