Hier beghinnen de sermonen oft wtlegghingen op alle de evangelien vander vasten, metter passien, alsomen die inder kercken houdt zeer costelijck wtgeleyt

Opten vierden sondach, Joan .vi.

Daer na voer Jesus ouer dat Galileesche meer, bi de stadt Tyberias, ende hem volchde een grote schare, want si sagen de teekenen die hi ouer den crancken dede. Ende [(R vj) v^o] Jesus ghinc opten berch, ende sat daer met sijn dis-

[p. 221]

cipulen. Ende het genaecte Paesschen het hoochtijt der Joden. Als Jesus sijn ooghen opsloech, ende sach datter veel volcs tot hem quam, seyde hi tot Philippum. Waer mede sullen wi broot coopen, dat dese eten mogen? Ende hi seyde dat om hem te proeuen, want hi wist wat hi doen soude. Philippus antwoorde hem: Brooden voor tweehondert penningen en sijn haer niet genoech dat een yegelic een weynich neme. Andreas Simon Petrus broeder, een van sijnen discipulen, seyde hem. Hier is een kint dat heeft vijf gersten brooden ende twee visschen, maer wat sijn dese onder so vele? Doen seyde Jesus: Doet dat volc neder sitten. Ende daer was veel gras in die plaetse. Doen ghingen daer sitten ontrent vijf duysent mannen. Ende Jesus nam die brooden, ende als hi ghedanct [(R vij) r^o] hadde, deylde hise den discipulen, ende de discipulen gauent die daer saten. Desgelijcken oock van die visschen, so vele als si wilden. Doen si versaedt waren, seyde hi sinen discipulen. Vergadert die cruymen die ouergebleuen sijn, op datse niet en vergaen. Doen vergaderden si ende hebben veruult .xij. koruen met cruymen van vijf gersten brooden ende twee visschen, die daer ouer gebleuen

[p. 222]

waren den genen die gegeten hadden. Als die menschen sagen dat teeken dat Jesus gedaen hadde, seyden si: Dit is voorwaer die propheet, die daer comen sal in die werelt.

Na dat Jesus den valschen heylighen metter scrift ende ooc met redenen bewesen hadde, dat hi van Gode gesonden was, ende dat hi de gene was daer haer selfs propheet Moses, af geseyt hadde Deu .xviij. dat si hem horen souden, ende hi sach datter niet aan te doen en was, om dat eer duysent openbaer sondaers bekeert souden werden dan een, die op sijns selfs heylicheyt betrout, so is hi van haer gegaen, leerende datmen die peerlen daer niet voor stroeyen en sal die haer metter heyligher [(R vij) v^o] scrift niet en willen laten onderwisen Mat .vij. Mer die genadige Heere en heeft die gene niet verlaten daer eenigen hope was van bekeeringe of die sijn hulpe behoefden ende niet en versmaden, dat waren die simpele gemeyne lieden, die haer geerne lieten helpen ende onderwijsen. Daerom heeft hi hem seluen niet ghespaert noch tsoecken ghemaect, mer heeft selue te water ende te lande ghereyst, op dat alle die gene die sijnder hulpen ende genaden genieten wilden, sonder groten cost ende moeyte tot hem souden mogen comen, van alle landen, ende van alle siden. Ende daerom is hi ouer al gereyst, om dat hi veel menschen soude helpen ende gerieuen ende bereyt sijn bi die hant. Ons trostende, dat hi so bereyt is, ons in allen onser noot te helpen, ist dat wijt hem betrouwen, midts welcken betrouwen hi ons oock gewillich maect onsen naesten te water ende te lande te gerieuen, ons niet verbergende, mer onsen naesten selue soeckende ende voorcomende, om hem getroulic te dienen, ende te helpen dies ter eeren

[p. 223]

Gods behoeft, also wel de vianden als den vrienden. O dat sijn die oprechte goede wercken, die God van ons eyschende is, diemen prediken ende leeren soude, ende laten alle die ander staen. Als die schare hoorde dat Christus so geerne halp dies van hem begeerde, sonder wtnemen der personen, om niet, wt liefden, ende de teekenen die hi aen die crancken dede sagen, so volchde hem een groote schare, si liet alle ander dingen, ia ooc also dat si vergaten spijse ende dranc met haer te nemen, ende volgen, niet twistelic noch verschey-[(R viij) r^o] den van malcanderen, mer eendrachtelic. Ende so vergadert in minliker eenicheyt sijn si geuolcht den eenighen eenen Jesum den woorde des Vaders, welc alleen doctoor van hem gepromoueert is, seggende Mat xvij. Hoort hem, dat is, hoort alleen dat godlike woort mijnder vaderliker herten, niet aensiende met wat persoons monde dat ghesproken wert. Jesus ghinc opten berch, ende sadt daer met sinen discipelen, leerende eenen Euangelischen predicant, dat hi sijn gemoedt niet met aertscher sorchfuldicheyt noch met nederen dingen becommeren en sal, mer dat hi een onuerbeelt gemoedt verheuen in God sal draghen, daer rustende also langhe als hijt vanden Heere gehebben can, nochtans der scaepkens niet vergetende noch versuymende die daer beneden sijn, ooc der scharen die hem volgende is, mer sine oogen dicwijle daer op slaende, merckende oft si eeniger spijsen behoeuen. Gelijc Christus hier dede, die sine oogen opsloech, ende sach datter een grote schare met hem was. Welk troostelic is, dat hi ons niet en vergete, noch sine ooghen van ons en keert ons onwerdige verachtende, mer dat hi so genadelic aensiet, niet alleen heylighe duechdelike menschen, mer de geheele schare die tot hem quam, niemanden wtgenomen, onder

[p. 224]

welcke nochtans waren die hem namaels holpen cruycen oft daer inne consenteerden, hi slaet ouer al de schare sijn genadige oogen, also verre als si eendrachtich sijn ende in een scare vergadert, mer daer twist, tweedracht is, die daer sake af sijn, die en siet hi niet aen. [(R viij) v^o] Ende die van hem loopen totten creatueren, vanden woorde des Vaders, totten woorden, leeringen ende geboden der menschen, dien en mach hi niet helpen noch weldoen, want si en comen niet tot hem, mer loopen vanden schepper totten creaturen, vanden geuer totten gauen. Daerom, wert haer geholpen die so van Gode loopen, dat en is God niet, mer die duuel die af laet oft ophoudt van haer te quellen oft te quetsen als si sinen wille doen, loopende vanden scepper totten creaturen, recht oft die scepper niet machtich genoech en ware haer te helpen, dat hi so wreet waer dat hijs niet doen en wilde. Ende dat die creaturen genadiger ende machtiger waren dan die scepper, welc seker een groote spijt, scande ende oneere den scepper is bewesen. Ende die heyligen daer si also toe loopen souden haer lieuer hebben laten cappen, sieden ende braden, dan si Gode eens al sulcken cleynicheyt oft oneere hadden gedaen. denct ende vonnist dan selue, hoe lief dat ghi haer dan doet dat ghi tot haer coemt ende gaet van God, welc si so seer haten, dat si v met handen ende voeten van haer seluen tot God wijsen, van haren woorde totten godliken woorde. et c. Dit gaen en is niet alleen vanden gaen oft loopen des lichaems te verstaen, mer veel meer vanden betrouwen des herten. Die dan van allen creatueren met geheelen betrouwen tot Christum comen, die neemt hi so vaderlic ter herten, dat hijse niet alleen en versiet ende besorcht inder sielen van al dat daer tot sijnder eeren van noode is, mer ooc int

[p. 225]

lichaem. Ende dat hi sine [S r^o] discipelen door aenuechtinge int ghelooue soude stercken ende vermeerderen, so heeft hi gheseyt tot Philippum. Waer sullen wi tgelt halen daer wij alle dese schare mede sullen spijsen? Recht oft hi segghen wilde. Mijn vaderlicke trouwe is also groot, totten genen die mi volgen dat ics niet gelijden en can dat si gebrec lijden, ooc inden lichaem, mer ic weet wel dat onse borse qualic voorsien is, hoe sullen wi dat maken? Philippus gelijck altoos cleyn betrouwen doet, sloech sijn oogen op de gelegentheyt der dinghen, waer in hi sach dat onmogelic was, aenmerckende datter so grooten schare, ende so veel volcs was, ende so luttel gelts, so seyde hi. Twee hondert penninc weerts broots en soude niet genoech sijn, niet alleen dit volc te versaden, mer datter elc een luttelken af genieten soude. Deser penninck een, is omtrent drie stuyuers. Mer hadde hi sijn oogen alleen op God geslagen van alle circumstantien, so hadde hi ghesien dat God die alle creatueren was machtich ende wilde scheppen van niet, dat hi ooc herteliken geerne spijsen wilde die hi geschepen hadde van niet. Den genen te troosten die veel kinderen hebben te spijsen, dat si God vastelic sullen betrouwen, dat hijse wel sal spijsen, midts haren arbeyt daer hi haer ooc macht toe geeft, die hi heeft geschapen, al ist dat hi haer gelooue altemet proeft. Ende leert ons hier bi, als wi aengheuochten werden, dat wi ons inwendige oogen niet op de aenuechtinge en mogen slaen, mer op de almachticheyt, [S v^o] ende gonstige goetheyt ons alder genadichsten vaders. Sien wi op den wint der aenuechtinge wij sullen onder gaen, gelijc Petrus dede. Maer Andreas, gelijc altoos reden doet, hoopte na mensceliker wijsen, daerom seyde hi: Hier is een knechtken dat .v. gersten brooden heeft, ende twee vischkens, mer wat

[p. 226]

mach dat helpen onder so veel volcs. God en wil niet dat wi onsen nootdruft na menscheliker manieren sullen verwachten, mer van god alleen, als wi al ghearbeyt ende ghedaen hebben dat mogelic is, so wi dat vanden Heere connen gehebben, so en sullen wi ons nootdruft niet van dien arbeyt, mer van God alleen verwachten, ende die niet onsen arbeyt toeschriuen, mer sijnder vaderliker genaden. Want al arbeyden wi so veel als alle menschen, so en souden wi nochtans daer bi gheen nootdruft connen vercrijgen sonder God, ia sonder hem en soude ons alle spijse niet voeden, gelijc hi dicwils in de heylige schrift dreyget Leui .xxvi. segghende: Ghi sult eten ende niet versaedt worden. De godlike mogentheyt moet altoos door sijn godlic woort in spijse, dranc, in vier ende anderen creatueren wercken, daer door hijse gescapen heeft eer si de menschen connen geuoeden, verwarmen etc. Also dat Christus wel seyt Deu .viij. dat de mensche niet alleen bi den broode en leeft, niet alleen na der sielen, maer oock naden lichaem, maer bi alle woort dat wt den mont Gods gaet. Nochtans so wil God door tmiddel ons arbeyts, ia sijns arbeyts, metten instrumenten onser lichamen ende crach- [S ij r^o] ten die hi ons verleent heeft, dat doen, om dat wij niet ledich gaen en souden, hi hadde anders wel broot als cornen mogen laten wassen. Ende nochtans alst al gearbeyt wert, so sullen wi ons nootdruft alleen van God verwachten, seggende met Dauid Psal .iij. Heere alre creaturen oogen hopen op v, ende ghi geeft haer spijse in bequamer tijt. Ghi doet v hant open ende veruult alle dieren met benedictien. Op dat ons herte, hope, gelooue ende liefde bloot op God soude staen, ende niet op ons seluen, noch op onsen arbeyt, noch wercken, noch op gheen creatuere, op dat wi mer dien eenen God en souden hebben. Ende om

[p. 227]

de sine hier toe te brengen, so verleent God het goet vanden ghenen daerment op die tijt alderminste af verwacht, ende daerment aldermeest op die tijt af verwacht, daer door en verleent hijs dan niet, op dat wi souden weten, dattet van hem door dat middel coemt.

Desgelijcs als de mensche na sijn natuerlicke reden te werc gaet, ende waent na menscheliker wijsen salich te werden, so wert hi bedrogen, so Psal .xxxvi. staet. De salicheyt der rechtueerdiger menschen is vanden Heere, nochtans so en wil God ooc niet dat si ledich gaen sitten, mer van hem nemen, also haren naesten voort te doen wt liefden, also hen God door tgelooue gedaen heeft. Also Christus Joan .xv. beueelt, seggende: Ic gebiede v, dat ghi malcanderen onderlinge lief hebt, so ic v lief gehadt hebbe. Hi en heeft ons niet met schoon woorden lief gehadt, mer met bewijs der vromer wercken ende [S ij v^o] lijden. Waer toe ons .i. Jo .iij. vermaent, seggende: En laet ons niet liefhebben metten woorden, maer metten wercke ende inder waerheyt. Ende nochtans gheen salicheyt van dien wercken, mer vander genadiger beloften Gods verwachten. Want Dauid en seyt niet, dat de salicheyt der rechtueerdiger van haerder rechtuerdicheyt is, mer vanden Here. Als Jesus tghelooue der sijnder dan wel gheproeft heeft, so laet hijt geuoelen ende onderuinden. Ende hi dede de menschen bi na vijf duysent mannen gaen sitten opt gras oft hoy, des daer veel was, leerende alle blinckende verganckelike dingen versmaden, hoe schoonen bloemkens van verwen van heylicheyt dat si ooc hebben. Ende hi nam de brooden, hoe luttel ende cleyn si ooc waren, tot hem, ende dancter sinen Vader af. Ons leerende, hoe luttel hoe snoode dat het is, dat wi dat niet en sullen verachten, mer met dancbaerheyt als vanden Heere ons

[p. 228]

wt vaderliker liefden gesonden, ontfanghen voor dat alderbeste, niet na meer siende, oft tsal min werden, mer daer also wel mede te vreden sijn, als oft costeliker waer, niet twijfelende, waert dat ons meer ter eeren Gods van node waer, dat ons god so gonstich is sonder onse verdiente, dat hi ons meer oft anders soude verleenen, ende dat hi also machtich is ons met so luttel spijse te onderhouden etc. als met veel costelicke coninclike spijse, also wel blijcte aen de drie kinderen, Dani .i. Ende daer en bouen nochtans om de liefde Gods, al woude hem God van honger laten steruen, oft van ee- [S iij r^o] nich gebrec bederuen sonder verkiesen gelaten te staen oft geresigneert. Dan soude daer al te veel toe gaen, eer God dien mensche eenich gebrec soude laten lijden, ende lieuer in wonderlike manieren besorgen, gelijc hi Daniel .xiiij. dede inder leeuwen hol, door den Propheet Abacuc, oft so hi Heliam door de diefachtighe Raue spijsde .iij. Reg .xvij. Welc is gesciet tot onsen troost ende om ons betrouwen tot God te stercken in alder noot. Ende besorcht God tvuyl lichaem also vaderlic, ende versadet hi so grooten schare met verganckelicke spijse, waent ghi dan dat hi de hongerighe sielen na sinen woorde van honger sal laten steruen, ist dat een schare tot hem coemt. Mer wat mirakel can God doen alsser naulic .x. oft .xij. te sermoon en comen, of die sonder honger comen. Als God mirakel heeft gedaen ende met luttel spijsen veel hongerige gespijst, dat heeft hi alleen der grooter scaren gedaen, daerom soudemen de biechtmert al laten varen, den tijt daer niet mede verliesende daermen mer eenen te mael en can gespijsen metten godliken woorde, daermen der wel int openbaer drie oft vier duysent inder seluer tijt mede soude spijsen, daer wil God rijckelic versaden de geheel schare, daer mach hi

[p. 229]

sijn heerlicheyt thoonen tot sijnder glorien. Maer als de predicant des godliken woorts vanden Heere heeft ghenomen neerstelick te bidden, so en sal hi hem niet verslaen, al en vint hi niet veel broodekens, ende de selue gherstenen, die niet versmadende, mer met dancbaerheyt vanden Heere ontfan-[S iij v^o] ghende, al wilde hem God beschaemt laten, also dat hi niet een woort en wiste te seggen, so en sal God de schare sonder twijfel niet ongespijst van hem laten gaen, mer alle rijckelic met sijn godlic woort versaden, also datter noch genoech ouer sal bliuen welc men niet en sal laten verloren gaen, maer vergaderen, op datter God noch meer mede versaden mach tot sijnder eeren Amen.