De wereld binnen duizend jaer

[p. 73]

Tweede Bedryf.
De ontvoogding der vrouwen.

Het tooneel verbeeldt het paleis van Mevrouw Preroria. Alles draegt er den stempel van buitenspoorigheid.

Eerste tooneel.

SERVIES op eene rustbank met eene snuifdoos in de hand. Twee moorkens met jagthoorns staen aen beide kanten van de middendeur.

servies.

Myne snuifdoos wyst zes ure; 't is tyd dat ik my met de toebereidselen van het feest bezig houde, welk mevrouw Pretoria myne meesteres en eerste advokates generael van het vrouwencassatiehof aen de byzonderste celebriteiten van Centralis dezen avond geeft. Onder andere vermakelykheden, waerop zy hare talryke genoodigden vergast, zal zy eene conferentie geven over de regten van de vrouw en, naer ik gehoord heb, zullen er al de nuancen der drukpers en der letterkunde vertegenwoordigd zyn.

(Een snuif nemende.)

Dat is zeer aengenaem eene conferencie als ze... gedaen is, maer zeer vervelend als men ze moet afluisteren. 't Is een oud gebruik der negentiende eeuw welk men ontgraven heeft en dat nu weêr aen 't order van den dag is.

Elk heeft de zucht van zich te doen gewagen,
En groot of klein men denkt zichzelven raer.
Lang kwam de pest van de romans ons plagen,
Nu is de beurt der conferencen daer.
Ja menigeen, die nooit iets heeft geschreven,

[p. 74]

Die vruchtloos zoekt zyn' duisterheid te ontgaen,
Zou enkelyk een' conferencie geven
Om zynen naem in 't nieuwsblad te zien staen.

(Tegen de moorkens)

. Yvoorzwart en Ebbenhout, verwittigt de huisbedienden.

(De twee moorkens blazen op den jagthoorn, al de huisbedienden komen toegeloopen.)

Tweede tooneel.

De Vorige, HUISBEDIENDEN, allen in dezelfde kleeding.

Op 't sein dat zich doet hooren

Dat elk ter plaetse snell'.

Welaen, wy zyn hier allen,

Dus geef ons uw bevel.

servies.

Huisbedienden van allen rang, commissionnarissen, poortiers, lakeyen, knechten, tuiniers, machinisten, chimisten, telegraphisten, kopisten, haer-, tand-, mond-, buik- en keukenartisten, enz. enz. enz. ik mynheer Servies, eerste kamerling van mevrouw Pretoria, vereerd met het eereteeken van verscheidene ridderorden, heb 't genoegen u kennis te geven van het volgende program. Eerste kapittel, artikel 1. Op het schieten van acht ure zullen al de zalen behoorlyk verlicht zyn met de electriciteit en geparfumeerd à l'essence d'Héliotrope, hiervan uitgezonderd de zael van 'tbuffet welke gy met Eau d'appetit zult besproeijen. De tafeldienst zal geschieden à la vapeur.

Artikel 2. De schilderyen van het groot kabinet zullen vernieuwd worden door middel van het toestel der dissolvingvews. De gordynen van geweven kristael zullen nedergelaten worden.

[p. 75]

Artikel 3. Tegen hetzelfde uer zullen al de planten van den tuin in bloemen staen door middel van het toestel á floraison forcée. Te gelykertyd zullen de fonteinen van dauw geopend worden en de nachtegalen van 't conservatoire zullen zingen.

Tweede kapittel. Artikel 1. Om acht ure en half zullen de poorten en deuren geopend worden.

Artikel 2. De stoomrytuigen zullen langs den spoorweg van den grooten vestibule naer het wagenhuis van den achterkoer ryden. De uitgenoodigden zullen in den vestibule opgenomen worden door het eerste eeremachien en aen de deur der receptiezael afgezet worden.

Derde kapittel. Artikel 1. De dansen zullen uitgevoerd worden door het verbeterd ras der peerdenvliegen.

Artikel 2. Het orkest à la vapeur zal gedurende het feest honderd vyf-en-zeventig meters muziekstukken uitvoeren.

Artikel 3. De dienst der police zal gedaen worden door eene compagnie geciviliseerde wakershonden. - Gaet.

Op 't sein dat zich liet hooren
Was elk aen uw bevel.
Welaen dat nu een ieder
Naer zyn bediening snell'.

(Allen vertrekken uitgezonderd Servies.)

Derde tooneel.

SERVIES,

alleen.

Men moet bekennen dat het niet veel moeite kost de gouverneur te zyn van een huis zoo als dit, vooral als men een regiment dienaers heeft die zich de eer betwisten om de eerste uwe bevelen te volbrengen. Ha! 't is eene vrouw comme il faut, de advokates mevrouw Pretoria. Haer huis is beter ingerigt dan dat van eene princes,

[p. 76]

en hare feesten geven den toon aen al de andere van Centralis. Gy zult my zeggen: als ge zoo veel geld wint met te klappen, moogt gy het wel verteren met te lachen en zich te vermaken.

(Men hoort den hoorn blazen.)

Wie daer?

Vierde tooneel.

De Vorige, EEN DEURBEWAERDER, vervolgens UTIEL en FERNAMBOK gekleed naer de mode van den tyd.

de deurbewaerder,

aenmeldende.

Mynheer Utiel en zyn vriend mynheer Fernambok.

servies.

Kom binnen, Mynheer Utiel, kom binnen

(tegen Fernambok, groetende)

Mynheer, ik heb de eer...

fernambok,

insgelyks groetende.

Mynheer.

utiel,

zacht.

Groet zoo niet, 't is een knecht.

fernambok.

Een knecht met al die docoratiën aen.

utiel.

't Is voor bewezene diensten.

fernambok.

Aen 't vaderland?

utiel.

Neen, aen de keuken.

fernambok.

Kyk, in mynen tyd werden ze nog gedecoreerd voor de Kamer; de decoratiën gaen nu al tot in de keuken, 't is voortgang.

utiel.

Hy was eertyds kok.

fernambok.

En om dat hy goed kon fricasseren kreeg hy het kruis van eer.

[p. 77]

utiel.

Waerom niet? Goed kunnen fricasseren is een talent gelyk een ander. Hy kan ten minste zeggen waerom hy gedecoreerd is, hy. Iedereen kan zoo vele niet.

utiel.

Dat is 'en goeë waerheid, dat.

servies.

Moet ik de heeren aen mevrouw Pretoria aenmelden.

utiel.

Ja, ga.

servies.

Ik ga, mynheer Utiel.

(diep groetende.)

Myne heeren..

(by de deur gekomen zynde herbegint hy te groeten.)

Myne heeren.

utiel.

't Is wel, vriend, 't is wel.

Vyfde tooneel.

De Vorigen, uitgezonderd SERVIES.

fernambok.

Die heer heeft de ruggraet wel buigzaem.

utiel.

Hoe zoû hy anders al die eereteekens gekregen hebben. 't Is niet met gedurig met den kop in de lucht te loopen dat men ambten en onderscheiding bekomen kan; men moet volgens de omstandigheden kunnen buigen en plooijen.

fernambok.

Dan heeft onder dit betrek uwe negen-en-twintigste eeuw niets aen de negentiende te benyden.

utiel.

Welnu, ik heb u beloofd u in een huis te brengen waer de type des confortabels heerscht. Gy zyt er, voldoe, verzadig uwe nieuwsgierigheid.

fernambok.

Grootelyks verpligt.

[p. 78]

utiel.

Mevrouw Pretoria, de beminnelyke bewoonster van dit tooververblyf, had my eene persoonlyke uitnoodiging voor haer feest gezonden, als ook eene in blanco voor den vriend dien ik zou willen mede geleiden, en ik heb er ten uwen voordeele over beschikt.

fernambok.

Gy zyt wel goed. En 't is om betamelyk op dit feest te verschynen en my niet te veel te doen uitlachen dat gy my dit modekostuem hebt doen aentrekken, waermede ik in mynen tyd, over duizend jaer, zelfs op karnaval niet had durven te voorschyn komen. Enfin 't is de mode, en de mode verschoont al de gekheden welke men in haren naem begaet.

utiel.

Dezen avond zult gy hier eene vereeniging zien van alles wat zich een' naem in de kunsten en de wetenschappen gemaekt heeft. Gy zult er persoonen aentreffen die talent hebben en modest zyn, anderen die niet modest zyn en geen talent hebben. Lieden die weinig zeggen en veel denken; anderen die veel babbelen en niet met allen denken, in éen woord koppen vol hersenen en kruiken vol wind.

fernambok.

Net gelyk in mynen tyd wanneer men gewoon was 't verstand te meten aen 't gerucht welk het maekte als het uit de kruik kwam.

Al deed de wereld nog zoo'n sprong,
De menschen zyn gelyk gebleven;
't Talent ligt dikwyls op de tong
Als 't vast aen 't hoofd zoû moeten kleven.
't Gaet met 't verstand, myn beste man,
Lyk 't gaet met onze foire snaken;
Hy die het meeste roepen kan
Is zeker van fortuin te maken.

[p. 79]

utiel.

Volkomentlyk geraden, vriend. Men keere de wereld van onder tot boven, van binnen naer buiten, nooit zal men 't hert der menschen veranderen, het zal altyd op dezelfde maet en in den zelfden toon blyven kloppen. Wat wilt gy? 't is een mecaniek door den Opperingenieur van hierboven gemaekt, waervan wy de wielen niet kunnen verplaetsen noch veranderen, en hoe groote uitvinders wy zyn, hoe verre wy de kunst gedreven hebben, zal het ons toch nooit lukken een enkel vezeltje van dit mecaniek samen te stellen. Met de doode natuer doen wy wat wy willen, zy moet aen onze grillen gehoorzamen. De natuer die leeft gehoorzaemt maer aen Hem,

(hy wyst naer den hemel.)

Zie, deze kolommen van kostelyk florencie marmer, 't is gegoten joden lym met gestampte keijen; die schoone gouden kapteelen zyn van gegalvaniseerd sulfer; die posturen van albater, 't is gekristaliseerde aluin; die ryke zyden tapisseriën zyn geweven van koppengespin; die geschulpteerde ornamenten zyn van gemalen beenen; die pendulen van Lapis-lazuli zyn van gebakken potaerde en al die ryke meubelen van vreemd hout zyn gemaekt van gesmolten rotsen. 't Is de doode natuer tot alle vormen geplooid door de krachtige hand van 't genie; 't is de voortgang der nyverheid.

fernambok.

De nyverheid heeft inderdaed, naer ik hoor, voortgang gedaen, maer hare producten zyn daerom niet beter geworden.... tapisseriën van koppengespin en meubelen van gesmolte rotsen!

utiel.

Alles draegt tegenwoordig den stempel der spaerzaemheid. Veel en goedkoop voortbrengen, ziedaer de leus des nyveraers.

fernambok.

't Is gelyk, meubelen van gesmolten rotsen, dat moet

[p. 80]

de keel afsnyden aen de meubelmakers en de schrynwerkers.

utiel.

Er zyn geene meubelmakers noch schrynwerkers meer. Alles wordt tegenwoordig gegoten; deuren en vensters, tafels en stoelen, kassen en bedden, in een woord alles wat den huisraed betreft, en als die huisraedu niet meer aenstaet of dat de mode veranderdt...

fernambok.

Gy verkoopt hem.

utiel.

Neen ge doet hem hergieten.

fernambok.

Gelyk eertyds by ons de oude lepels. Lepel giet! meubel giet! 'k heb 't beet.

utiel.

Stil! ik hoor iemand. 't Zal zeker onze vermaerde advokates zyn.

fernambok.

Eene advokates, wat is dat?

utiel.

Wel dat is een advokaet van het vrouwelyk geslacht.

fernambok.

Een advokaet van het vrouwelyk geslacht! De pleitreden moeten nog niet weinig lang zyn. Als de advokaten in mynen tyd aen 't babbelen waren 't was al redelyk wel, wat moet het nu zy als de advokatessen aen den gang zyn.

utiel.

Zy babbelen dubbel.

fernambok.

En verwarren diensvolgens dubbel de processen.

utiel.

't Is de stiel, hoe zouden zy anders geld winnen.

fernambok.

't Is goed te weten; als ik ooit in een proces geraek, waervan God my beware! zal ik geene advokates nemen.

[p. 81]

utiel.

De advokatessen zyn alleenlyk voor de geschillen der vrouwen, de advokaten voor die der mannen, gelyk de doctorinnen voor de kwalen der vrouwen en de doctors voor die der mannen zyn.

fernambok.

Ha! elk heeft zyn geslacht, 't is veel beter; men moet zich niet generen om malkanderen zyne zaligheid te zeggen of zich zyne geheimekens toe te vertrouwen.

Zesde tooneel.

De vorigen, de deurbewaerder, MEVROUW PRETORIA.

de deurbewaerder,

aenmeldende.

Mevrouw de advokates Pretoria.

utiel.

Ha!

mevrouw pretoria.

Mynheer Utiel, verrukt u den eersten op myn feest te mogen groeten. - Mynheer....

(Zy groet insgelyks Fernambok.)

utiel.

Gelief my te verschoonen, mevrouw, zoo ik vóor al uwe andere genoodigden gekomen ben. Ik was haestig om de duizend en duizend tooverwerken, welke men in uw paleis aentreft, door mynen jongen vriend te doen bewonderen.

mevrouw pretoria.

Gy zyt wel goed.

(Tegen Fernambok.)

Wees welkom, mynheer...

utiel.

Een jonge vreemdeling sinds gisteren te Centralis aengekomen.

mevrouw pretoria.

Ha! mynheer is vreemdeling.

[p. 82]

fernambok.

Om u te dienen, mevrouw, Ignatius Fernambok, gewezen apothekersdiscipel by het vreemd legioen van Krimeën tydens den oorlog der Franschen tegen de Russen.

mevrouw pretoria.

Ha!

(Zacht tegen Utiel)

. Is hy gek, uw jonge vriend! hy spreekt van over duizend jaer.

utiel,

even.

Uit gewoonte. Hy is professor van oude geschiedenis.

(Ter zyde)

. Verraden wy zyn incognito niet, hy zoû geheel het feest overhoop werpen.

mevrouw pretoria.

Ha! mynheer is professor.....

fernambok.

't Is te zeggen, mevrouw...

(Ter zyde)

. Heet men de apothekersdiscipels hier professors?

mevrouw pretoria.

Van oude geschiedenis.

fernambok.

Van zeer oude; ik kan u dingen zeggen van over duizend jaer, alsof ze maer gisteren gebeurd waren.

mevrouw pretoria.

Is het waer? maer gy kunt my van groot nut zyn, professor.

fernambok,

ter zyde.

Professor! ik klim in graed. Ge zult my zeggen als ge sedert tien eeuwen discipel zyt...

mevrouw pretoria.

Ik moet u te rade gaen, professor, rakende een punt waeromtrent onze regtsgeleerden het niet eens zyn. In de oude tyden, als eene vrouw haren man niet meer beminde, had zy het regt hem te verlaten?

fernambok.

Neen, mevrouw, zy had het regt niet, maer zy nam het.

[p. 83]

mevrouw pretoria.

Zonder toestemming van den man.

fernambok.

O! de vrouwen deden zóo veel zonder toestemming van den man.

mevrouw pretoria.

Zoo dat gy denkt dat zy zulke slavinnen niet waren als de schriften van den tyd het ons willen doen gelooven.

fernambok.

De slavin speelde al dikwils in huis de rolle van den meester; daervan het spreekwoord: de vrouw die de broek draegt.

mevrouw pretoria.

Wel, zeer wel, dat waren vrouwen die hare eigene waerdigheid gevoelden.

fernambok.

Ja, maer ondertusschen gevoelden zy ook al wat anders.

mevrouw pretoria.

Wat?

fernambok.

De hand van haren man.

mevrouw pretoria.

O tyden van barbaerschheid! zoo dit thans gebeuren moest, de man die zyne vrouw slaet wierd tot eeuwigdurende opsluiting veroordeeld.

fernambok,

ter zyde.

Eeuwigdurende opsluiting voor eene oorveeg... In mynen tyd zouden er geene gevangenissen genoeg in de wereld geweest zyn om al de criminelen van dien aerd te bevatten.

mevrouw pretoria.

Nog iets, professor?

fernambok.

Spreek, mevrouw.

[p. 84]

mevrouw pretoria.

Gy die uwe oude geschiedenis op den duim schynt te kennen, weet gy wat de straf was van den ongetrouwigen echtgenoot? In geene boeken heb ik die straf kunnen ontdekken.

fernambok.

'k Geloof het wel, er bestond geene.

mevrouw pretoria.

Hoe, als de man zyne vrouw bedroog? ...

fernambok.

De vrouw mogt zich in 't zothuis gaen beklagen. Zy mogt zwygen of schreeuwen, maer doen straffen, neen.

mevrouw pretoria.

Maer dat was eene wraekroepende onregtvaerdigheid.

fernambok.

Neen, toch, mevrouw. Als gy eene taerte bakt, ge bakt ze naer uwe goeste... als gy eene wet maekt, ge maekt ze naer uw gemak... 't waren de mannen die de wet gemaekt hadden, dus...

mevrouw pretoria.

O vrouwen der vroegere tyden, wat waert gy te beklagen!

fernambok.

Och! z'en doen... Zy zeiden: kunste wederom kunste.. en zy gaven het de mans wel weder.

mevrouw pretoria.

Gelukkiglyk dat de civilisatie een einde aen al die misbruiken is komen stellen en dat thans de vrouw op dezelfde hoogte als de man staet, als zy er niet boven is. Ik bedank u, professor, voor uwe geleerde ophelderingen; ik ga er noten van nemen.

(Zy gaet naer den linkeren kant, drukt eene veer en eene schryftafel voor welke een man zit, komt uit den grond te voorschyn.

fernambok.

Gy zyt wel goed, mevrouw.

(Tegen Utiel die tot hem gekomen is)

Zeg eens, indien al de geschiedenisschry-

[p. 85]

vers zoo wel au courant waren van 't geen er duizend jaer voór hunnen tyd is voorgevallen, ze zouden zoo veel kemels niet schieten.

utiel.

Dat vind ik ook.

mevrouw pretoria,

tegen den man aen de tafel.

Schryf.

(Zy zegt hem zacht voor wat hy schryven moet.

fernambok.

Kyk! van waer is die nu gekomen?

utiel.

Uit zyn kabinet hier onder; 't is haer sekretaris. Eene veer en een byzonder mecaniek sparen haer de moeite van zelve by hem te gaen.

mevrouw pretoria

neemt het papier welk de sekretaris beschreven heeft.

't Is wel.

(De sekretaris zinkt weêr om leeg.)

fernambok.

Daer is hy weder weg. Dat is een regte secretaire-commode, zoû de franschman zeggen; hy geneert niemand.

(Men hoort eene schuifeling.)

Wat is dat nu?

mevrouw pretoria.

't Zyn myne brieven die langs de luchtlooze buizen toekomen.

(Een groote arm met brieven in de hand komt van tusschen den zyscherm.)

Zie liever.

fernambok.

Ha! dat is de facteur.

(Zy neemt de brieven, de arm verdwynt.)

't Schynt dat 't port betaeld is, mynheer vertrekt.

utiel.

Terwyl gy uwe brieven leest, mevrouw, zal ik u oorlof vragen om met mynen jongen vriend een oogslag in uw kabinet van schilderyen te werpen.

mevrouw pretoria.

Wel waerom niet? Dat zal u den tyd tot het feest verkorten. Sedert uw laetste bezoek heb ik verscheidene doeken gekregen van Photopicture die bewonderingswaerdig zyn.

[p. 86]

fernambok.

Ik heb nog van Photographie hooren spreken maer van Photopicture nooit.

mevrouw pretoria.

De Photographie was de natuer in 't leelyk, oud, getrokken, met rimpels, scheel of blind. De Photopicture is de natuer in haren vollen bloei met al hare schoonheid, hare frische kleuren, hare beweging en haer leven.

utiel.

Ook is zy de wanhoop der schilders geworden. Gy verlangt, by voorbeeld, een schoon landschap, spoedig naer het veld met uw toestel en eenen doek. Een uer nadien hangt het landschap in uwen salon. Verkiest gy een tableau de genre, een historiestuk, of wat anders, gy doet lieden, die daer toe geoefend zyn, vyf minuten poseren en gy hebt eene prachtige schildery levensgrootte, die u eene bagatelle kost en waerin gy zeker zyt geene kleuren aen te treffen die in de natuer niet bestaen, geene armen of beenen die te kort of te lang zyn, geene kartonnen aerde en geenen porceleinen hemel.

fernambok,

ter zyde.

Dat ik schilder was, 'k zou denken dat 't een stek op my is.

mevrouw pretoria.

Gaet, myne heeren, gaet en bewondert den voortgang der schilderkunst.

fernambok,

ter zyde.

De schilderkunst, waervan de grootste kunstenaer een mecaniek is! o Rubens!! Waer zit gy?

Wel aen, laet ons die wonderheden
Op staenden voet ons' hulde biên,
Wy smaken, hoop ik, nog op heden
't Genoegen van u weêr te zien.

 

mevrouw pretoria.

Welaen, gaet beî die wonderheden
Op staenden voet uw hulde biên.

[p. 87]

Ik smaek, zoo hoop ik, nog op heden
't Genoegen van u weêr te zien.

(Alle twee vertrekken regts.)

Zevende tooneel.

MEVROUW PRETORIA, alleen.

Hy is zeer wel die jonge professor van oude geschiedenis, maer men zoû zeggen dat hy tot eene andere eeuw behoort. Hy heeft iets in 't gezicht dat ons het platduitsch herinnert vóor zyne versmilting met het fransch. Een tiep van oorspronkelyke teeling, 't is zeer zonderling; ik wil dat mynheer Rasspoor zyne kennis make; de jonge heer zal hem dienen voor zyne beschryving der verschillige geslachten der wereld.

(Zy drukt eene veer aen den muer een armstoel komt zich by haer plaetsen.)

Ha! een brief van mynheer Kritiek. Hy schryft my dat hy niet komen kan, dat hy tegenwoordig moet zyn by de eerste voorstelling van een nieuw tooneelstuk, en daer de schryver ervan een man van talent is, wil hy de gelegenheid niet laten ontsnappen hem eens duchtig over den hekel te halen. Hy heeft gelyk; de wormen vreten maer aen de rype vruchten en 't zyn maer de kleine hondjes die men achter de groote hoort bassen.

(Een tweeden brief openbrekende.)

Mynheer Redax berigt my dat hy het dagblad de Lichtstrael verlaten heeft om in de bureelen van het uerblad de Galvanieke Courant te treden. Zoo veel te slechter, mynheer Redax zal ons zynen zouteloozen praet twaelfmael daegs in plaets van eén mael opdienen.

(Een anderen brief openende.)

Wat zie ik! Mejuffer Medica ontbreekt my ook al.

(Lezende.)

‘Myne beste vriendin, het spyt my op uw feest niet te kunnen tegenwoordig zyn; dezen avond heb ik eene consultatie met eene myner collegas te Haïti. Gelief my dus te verschoonen.’

(Ophoudende.)

't Is niet geoorloofd. Eene oude vriendin met wie ik op

[p. 88]

de Hoogeschool gestudeerd heb en op wie ik vast had gerekend.

Achtste tooneel.

De Vorige, EEN DEURBEWAERDER, vervolgens MEJUFFER MEDICA.

de deurbewaerder,

aenmeldende.

Mejuffer de doktorin Medica.

mevrouw pretoria.

Hoe, zy is 't! ...

mejuffer medica.

Ja, ik ben het, ik die u kom verrassen, vriendin.

mevrouw pretoria.

Maer, gy hadt my geschreven...

mejuffer medica.

Dat ik naer Haïti moest; inderdaed, maer myne zieke, die niets had dan eene affectie aen 't hert, die soorten van ontsteltenissen zyn niet raer onder de vrouwen, schryft my op 't oogenblik door den onderaerdschen telegraef dat zy zich beter bevindt en dat myn bezoek derhalve onnoodig is geworden. Zeker eenig liefdeverdriet of een man die eenen harer grillen zal gedwaersboomd hebben; want in dat land hebben de mannen nog het regt de grillen der vrouwen te dwaersboomen.

mevrouw pretoria.

't Is een misbruik waerover wy weldra, dank aen het nieuwe wetboek der vrouwen, thans in Europa geheel in voege, regt zullen weten te doen. Ondertusschen ben ik verheugd dat uwe cliente my 't vermaek uwer tegenwoordigheid gelaten heeft.

mejuffer medica.

Die beste vriendin! en uwe conferencie, hoe staet het er mede?

[p. 89]

mevrouw pretoria.

Zy zal dezen avond plaets hebben. Ik open er myn feest mede. O! ik wed dat ik fureur zal doen.

mejuffer medica.

't Is ook een schoon onderwerp dat gy verkozen hebt: De Regten der Vrouw. Ik, ik heb voor onderwerp myner eerst te gevene conferencie genomen: Invloed der vloeistof van het zenuwgestel op den oorsprong der ziekten.

Het onderwerp is vreemd van aerd
En kan met eer van my doen melden.
Te meer het vreemd hier op deze aerd'
Doet zich altyd het meeste gelden.
Ik spreek ten minste, merk het aen,
Twee uren lang van het genezen.

mevrouw pretoria.

Men zal geen woord ervan verstaen.

mejuffer medica.

Wel daerom juist zal 't schoone wezen.

mevrouw pretoria.

Myn voordeel is zoo groot niet. Gy, discipels van Hippocrates, gy moogt de vreemste leerstelssels, de tegenstrydigste methoden, de ongerymste utopiën aenpryzen en in praktyk stellen; uwe zieken hebben het regt niet u rekening te vragen van hunne dood. Als door uwe methoden een patient geneest, zeer wel; gy verheft dezelve tot in de lucht. Als hy sterft, 't is een ongeluk, meer niet; gy laet uwe methode varen en beproeft morgen eene nieuwe. De geneeskunst is geene kunst, 't is het toeval in handen van eenen geleerde, die by zyn uittreden uit de Hoogeschool een brevet neemt om straffeloos over 't leven van zynen evenmensch te mogen beschikken.

mejuffer medica.

Dus dat gy aen de geneeskunst niet gelooft?

[p. 90]

mevrouw pretoria.

Zeer weinig, en als ik met de tegenstrydigste middelen de zelfde ziekte by den zelfden zieke zie genezen; als hy, die twaelf geneesheeren dag en nacht rond zich heeft, van zyn kwale sterft, en dat die zelfde kwale wykt by den armen duivel die zich alleen bevindt, dan ben ik geneigd uitteroepen: Weg met die kwakzalvery! er is maer eén geneeskunstenaer en die is de natuer.

mejuffer medica.

Gy beoordeelt wel streng die arme beoefenaers der geneeskunst; maer gy, trawanten van vrouw Themis, bevindt gy u dan boven alle kritiek?

mevrouw pretoria.

Ach! hemel! neen, er is zóo veel op onze kappe te zeggen, maer wy hebben de pretentie niet onzen babbelstiel eene kunst te noemen.

't Vereffnen van een regtsgeding
Dat w' eerst verward in knoopen leggen,
Een groot gerucht voor een klein ding,
Veel spreken en maer weinig zeggen,
Zie daer 't geheim van ons talent;
Hier komt de minste kunst te passe.
Maer ook, het geldt by ons client
Zyn leven niet maer wel zyn kasse.

(Men hoort tusschen de schermen de stem van Kranman.)

kranman,

buiten.

Onnoodig my aen te melden, ik ben van den huize.

mevrouw pretoria.

Wie daer?

Negende tooneel.

De Vorigen, KRANMAN.

mejuffer medica.

Wel, 't is de heer Kranman.

[p. 91]

kranman,

diep groetende.

Ik zelf, mevrouw de advokates. Mejuffer de doctorin..., Hippocrates en Themis onder de gedaenten van de twee beminnelykste vrouwen van Centralis.

mevrouw pretoria.

Die elkander daer zoo even eene geheele reeks onaengenaemheden gezegd hebben.

kranman.

Onmogelyk. Monden zoo als de uwe kunnen niets dan aengename dingen zeggen. De rozen wassemen niets dan honig uit.

mejuffer medica.

't Is evenwel zoo; wy hebben elkander de waerheid gezegd.

kranman.

Twee schoone vrouwen die elkander de waerheid zeggen, foei! dat kan niet zyn; gy zoudt geeindigd hebben met te vechten.

mevrouw pretoria.

Ha! mynheer Kranman!

kranman.

Wel zeker. Alhoewel schoon alle twee, zoû het wel raer zyn dat gy alle twee op denzelfden leest geschoeid waert. Zy die meest gebreken heeft, zoû willen kost wat kost bewyzen dat hare tegenparty van hetzelfde getal voorzien is, en zy die minst gaven bezit, zou staende houden dat zy er ten minste zoo veel heeft als de andere. Vandaer eene kwetsuer aen de eigenliefde; en als de eigenliefde der vrouwen gekwetst is... Gy zyt van dat geslacht, ge weet beter wat er al uit volgen kan.

mejuffer medica.

Zyt gy ziek, mynheer Kranman?

kranman,

zyn oorkokertje aen zyn oor brengende.

Verschoon my, ik heb 't gehoor een weinig hard.

mevrouw pretoria.

Ja, 't is nu bon ton het gehoor hard te hebben. Eer-

[p. 92]

tyds by onze voorvaderen was het de mode in de groote wereld niet te zien, nu is het de mode niet te hooren. Iedereen liep toen met kykglazekens in 't oog, nu loopt men met oorkokertjes aen het oor. 't Is belachelyk een gebrek te afficheren dat men zelfs niet heeft, maer enfin 't is bon ton.

kranman.

Mejuffer deed my de eer het woord toe te voegen?

mejuffer medica.

Ik vroeg of gy ziek waert.

kranman.

Waerom, doctorin?

meiuffer medica.

Omdat ik u nooit zoo diepzinnig had hooren spreken.

kranman.

't Is waer, ik heb daer gesproken gelyk een mathematicus. A propos, mynheer Calcul heeft eindelyk het problema opgelost om het eeuwigdurend moevement aen het menschelyk hert toe te passen. In 't kort hebben wy kans allen zoo lang te leven als wy willen. Wat zegt gy van die uitvinding, doctorin?

mejuffer medica.

't Is ons niet welke mynheer Calcul daermede zal benadeelen, 't is degene die met de dooden leven of er van erven.

mevrouw pretoria.

Mejuffer zal er zelfs by winnen, want hoe langer hare clienten leven, hoe langer zy haer met hare remedien zal kunnen kwellen.

kranman.

Gy zyt alle twee adorabel vandaeg. Hasa! ik vergat schier de oorzaek myner komst.

mevrouw pretoria.

Hoe! komt gy naer myn feest niet?

kranman.

Ja toch, maer ik kwam u eerst een plesier verzoeken.

[p. 93]

mevrouw pretoria.

Spreek.

kranman.

Ik heb eenen vriend, eenen zeer geleerden vriend, die op zyne reis naer het zesde werelddeel Transpolie, een soort van dier ondekt heeft veel trekkende op 't geen de vroegere wereldbewoners een peerd noemden.

mevrouw pretoria.

Op welk de mannen op eene zonderlinge wyze gezeten waren.

mejuffer medica.

Zoo wel dat er een vermaerde naturalist onlangs nog dry boekdeelen geschreven en uitgegeven heeft om te bewyzen dat man en peerd maer éen uitmaekten en dat dit niets anders was dan een antivapeuriesch dier met zes pooten en twee hoofden.

kranman.

Juist. Welnu, myn vriend beweert dat het hem lukken zal, door middel van twee stalen van zyne ontdekte viervoeters, ons het primitieve ras der peerden weêr te geven, dat sinds zoo lang verloren is.

mevrouw pretoria.

En wat zoudt gy met die dieren doen? nu dat de stoom en de lucht het eenige bewegingsmiddel geworden is, en dat die beesten niet meer dienen kunnen voor den oorlog, gelyk in vroegere tyden, als het barbaersch gebruik nog bes ond elkander te vermoorden om plesier te doen aen twee of meer gekroonde hoofden, die van ver erop stonden te kyken.

kranman.

Wat ik met deze dieren zoû doen? Wel, ik zoû ze eten en drinken geven en trachten er ook op te ryden gelyk onze voorvaderen. Dat moest schoon en comme il faut zyn een man te peerd! dat moest u in de oogen der menigte vergrooten.

[p. 94]

mevrouw pretoria.

't Is te zeggen dat het u moest verhoogen. En waerin bestaet dat plesier welk gy my vraegt?

kranman.

Ik kwam u eene uitnoodiging voor mynen vriend den naturalist vragen.

mevrouw pretoria.

Zyn naem?

kranman.

Mynheer Zoöloog.

mevrouw pretoria.

Wel, 't is een myner beste vrienden en hy heeft reeds zyne uitnoodiging ontvangen.

kranman.

Niet mogelyk.

mevrouw pretoria.

Gy gelooft my niet? Welnu, ik ga u in aenraking brengen met myn electro-magnetiesch toestel.

(Zy geeft hem twee yzerdraden in de handen welke gemeenschap hebben met een zeker tuîg.)

Let op.

(Zy legt de hand op Kranman's schouder, hy doet de oogen toe.)

Verplaetst de vloeistof van de gezichtzenuwen in het achterhoofd en lees.

kranman,

als of hy las met de oogen gesloten.

‘Mevrouw de advokates Pretoria heeft de eer den heer Zoöloog op haer feest van heden uit te noodigen. Het costuem naer geliefte.’

mevrouw pretoria,

de hand wegnemende.

Welnu?

kranman.

Gy hebt gelyk, ik heb zyne uitnoodiging gelezen.

mejuffer medica.

Wat wonderbare uitvinding! en zeggen dat men in de oude tyden voor zotten uitgaf degenen die aen het magnetisme geloofden.

[p. 95]

mevrouw pretoria.

Men was toch zoo dom in de oude tyden.

kranman.

Ha! zie, daerin ben ik niet teenemael van uw gevoelen.

Het was de tyd van 't overwinnen,
De tyd zoo zoet, nu wat verschil,
Dat wy de vrouwen mogten minnen
En haer verlaten naer ons wil.
Onze alleenheersching is verbannen,
En 'k reken maer de tyden dom
Sinds dat de vrouw zoo hooge klom
Dat zy gelyk staet met de mannen.

mevrouw pretoria.

Heer Kranman, als God de vrouw geschapen heeft, heeft hy tegen Adam gezegd: Man, zie daer uwe gezellinne. - Nooit heeft Hy gezegd: Man, die vrouw zal uwe slavin zyn.

kranman.

Gy zyt zoo beminnelyk dat men u altyd gelyk moet geven.

mevrouw pretoria.

Maer ik hoor myn volk, 't is 't uer dat myn feest gaet beginnen.

Tiende tooneel.

De Vorigen, Genoodigden van beide geslacht, SERVIES, Knechten, vervolgens UTIEL en FERNAMBOK.

Ons roept 't vermaek ter uwer woning;
Wy komen al in vollen spoed
En bieden met onze eerbetooning
U onze hulde en vriendengroet.

[p. 96]

mevrouw pretoria.

Mevrouwen, myne heeren, weest welkom. Ik ben waerlyk verrukt te zien dat niet éen van u allen myne uitnoodiging vergeten heeft.

(Utiel en Fernambok verschynen regts.)

utiel.

Welnu, wat zegt gy van dit kabinet?

fernambok.

Ik vind het prodigieus, alhoewel ik geen groot liefhebber ben van schilderyen, sedert men my in den tyd de groote expositie van Brussel heeft doen goberen, waervan, onder ons gezegd, de menigvuldige kroeten my lang op de maeg gelegen hebben.

mevrouw pretoria,

tegen hare genoodigden.

Als gy my een weiniguwe aendacht wilt verleenen, zal ik de eer hebben het feest te openen met eenige woorden rakende de regten voortkomende uit de ontvoogding der vrouwen.

allen.

Zeker, zeker.

mevrouw pretoria.

Servies; doe het spreekgestoelte naderen.

(Servies doet een teeken, het spreekgestoelte komt zich in 't midden van 't tooneel plaetsen, mevrouw Pretoria klimt er op.)

fernambok.

Zal hare motie lang duren?

utiel.

Ik hoop het niet.

fernambok.

Anders zoû ik 't geëerd publiek verzoeken tot andere exerciciën over te gaen.

mevrouw pretoria,

drymael hoestende.

Hum! hum! hum!

[p. 97]

fernambok.

De dry klassieke kuchingen. 't Schynt dat het nog altyd de rigueur is om een diskoers te beginnen.

mevrouw pretoria.

Omringd van zulk een geleerd gezelschap gevoel ik eenige verlegenheid om de groote kwestie aen te raken voor de welke wy hier vereenigd zyn. Doch uwe welwillendheid sterkt mynen moed, de juistheid uws begrips verheft myne krachten, en uwe my vooraf verzekerde deelneming verwarmt myne hope.

(Een knecht brengt haer een glas suikerwater, waer aen zy de lippen steekt.)

fernambok.

Net gelyk in mynen tyd, over duizend jaer, ronkende woorden zonder zin, groote noten zonder kern in! Hoe dikwils hebben ik van die noten hooren kraken.

utiel.

Zwyg toch.

mevrouw pretoria.

Mevrouwen en mejuffers, ik zal kort zyn. Gy kent myn ontwerp: Ik wil de groote omwenteling voltrekken welke wy met zulken goeden uitslag begonnen hebben. Niet alleenlyk hebben wy op onze banier geschreven deze woorden van eene vermaerde publiciste: Al de vrouwen zyn gelyk aen de mannen; - wy hebben deze gelykheid bewezen door onzen vasten wil, onze magt, onze bekwaemheden; de vrouwen hebben niets meer te benyden aen de mannen onder betrek van letteren, kunsten en wetenschappen. Wy hebben onze Hoogescholen, waer wy de wetenschap gaen putten, onze geregtshoven waer wy onze regten verdedigen en de eer onzer kunne doen eerbiedigen. In een woord wy hebben onzen rang in 't domein van den geest veroverd, domein welk de mannen ons zoo lang hebben durven betwisten.

[p. 98]

fernambok.

't Huishouden van die vrouwen moet er lief uit zien.

mevrouw pretoria.

Maer er blyft nog veel te doen over. Onze ontvoogding is niet volmaekt, want ondanks al onze veroveringen, zyn wy nog aen zekere misbruiken verslaefd.

fernambok.

Ze wil zeker zeggen dat ze nog de kinderen moet kweeken.

mevrouw pretoria.

Gevolgentlyk heb ik de eer aen de rype overweging van al de vrouwen eenige artikelen te onderwerpen, door my op 't papier gebragt en resumerende de regten der vrye vrouw. Dezelve luiden als volgt:

Artikel 1. De benaming van zwakke kunne is afgeschaft, aengezien het bewezen is dat wy zoo veel magt hebben als de mannen.

Artikel 2. Het vrouwelyke geslacht is edeler dan het mannelyke.

Artikel 3. De mannen zyn gehoorzaemheid verschuldigd aen de vrouwen.

Artikel 4. De vrouw mag alles doen wat zy wil, zelfs zonder toestemming van den man.

Artikel 5. De vrouw is ontslagen verklaerd van het huishouden. De sleutels der kas zyn onder haer bestier; maer de kinderen en derzelver onderhoud zyn onder 't bestier van den man.

Artikel 6. De vrouw heeft 't regt den ongetrouwigen echtgenoot te doen straffen gelyk zy het goed vindt.

Artikel 7. De vrouwen zullen zich vermaken hoe en waer zy willen. Zy hebben 't regt hunne mans t' huis te planten met de kinderen.

Artikel 8. Al de vrouwen moeten samenspannen om de mannen te doen dansen gelyk ze schuifelen. - 'K heb gezegd. -

(Hevig handgeklap onder de vrouwen, bravo!

[p. 99]

bravo! rumoer onder de mannen, Mevrouw Pretoria treedt van het spreekgestoelte en gaet de gelukwenschen harer genoodigden ontvangen.)

fernambok.

En gy gedoogt zulks? maer van wat deeg zyt gy dan gebakken, gy mannen van de negen-en twintigste eeuw?

utiel.

't Is de vooruitgang, en de vooruitgang kan of mag men niet tegenhouden.

fernambok.

In mynen tyd zeî men dat ook, maer men was slim genoeg den vooruitgang nooit buiten de palen van eigenbelang te laten gaen.

utiel.

Wel, vriend, 't is nog altyd het zelfde. Men roept luid op: Vooruitgang!.. Vooruitgang! en men denkt somtyds geheel anders. Oordeel de menschen nooit naer hunne woorden maer wel naer hunne werken. - Ziet gy daer die jonge juffer by Mevrouw Pretoria staen; 't is eene feuilletonniste. Zy wenscht haer geluk over hare schoone improvisatie en morgen zal zy in de gazet schryven dat zy allerslechts is geweest, niet uit overtuiging maer om te toonen dat zy niet denkt gelyk iedereen en derhalve meer verstand heeft dan al de anderen, Zie, nu is 't de beurt van eene andere. 't Is ook een schryver... Haer groot talent bestaet in het verscheuren van eens anders werken, net als die vrouwen die geheel haer leven onvruchtbaer gebleven zyn en de kinderen van anderen niet kunnen gelyden.

fernambok.

Dat herinnert my zekere mannen van mynen tyd, die alles slecht vonden om dat zy zelve nog nooit iets goeds hadden kunnen voortbrengen.

mevrouw pretoria.

Ik ben waerlyk confues, mevrouwen en myne heeren; gy zyt al te toegevend.

[p. 100]

utiel.

Hoort gy het! complimenten zoo veel zy dragen kan.

fernambok.

En morgen eene goede kamming, 't is gekend.

mevrouw pretoria.

Servies! dat het feest beginne.

(Iedereen neemt plaets.)

(Divertissement naer geliefte.)

Elfde tooneel.

De Vorigen, MEVROUW PAT-CHOU-LI.

mevrouw pat-chou-li,

aen den ingang verschynende; zy heeft den twien onder den arm.

Mevrouw Pretoria, als 't u belieft.

servies,

die by de deur staet, tegen mevrouw Pat-chou-li.

Wat is dat? zonder u te doen aenmelden.

fernambok.

God! Puthiphar's wyf nummer twee met mynen twien.

mevrouw pat-chou-li.

Ik wensch mevrouw Pretoria te spreken.

servies.

Mevrouw Pretoria is niet sprekelyk, vertrek.

mevrouw pat-chou-li.

Gy hebt het regt niet my te gebieden, integendeel, gy zyt man, ge moet gehoorzamen. Artikel dry van het wetboek der vrouwen.

servies.

Maer...

mevrouw pretoria

Vertrek, Servies.

(Servies buigt zich en vertrekt.)

mevrouw pat-chou-li.

Servies, vertrek.

[p. 101]

fernambok.

Wat komt zy hier weêr doen in compagnie van mynen twien?

mevrouw pretoria.

Wat verlangt mevrouw?

mevrouw pat-chou-li.

Gy ziet hier dit rampzalig kleedingsstuk.

mevrouw pretoria.

't Is een soort van rok van de oude tyden.

mevrouw pat-chou-li.

Neen, mevrouw, 't is geen rok, 't is een twien!

allen.

Een twien!

fernambok.

Waer wil zy hêen met mynen twien?

mevrouw pat-chou-li.

Gy kent dat niet, een twien... Gy zyt duizend jaer te laet op de wereld gekomen om dat te kennen, maer ik die hem sinds tien eeuwen hier in myn hert draeg.

mevrouw pretoria.

Hoe! gy draegt dat ding sinds tien eeuwen in uw hert?

fernambok.

Indien ik zeî dat hy gedurende duizend jaren van myn lyf niet geweest is.

mevrouw pat-chou-li.

Gy begrypt my niet, mevrouw, gy kunt my niet begrypen. Ik zou u al de lotgevallen van myn leven moeten verhalen en het zou te lang zyn want ik zou moeten beginnen van 1857.

mevrouw pretoria.

Van 1857!

fernambok,

ter zyde.

Van 't affaire van den yskegel.

mevrouw pat-chou-li.

Het jaergetal doet er niets toe. Het zy u genoeg te

[p. 102]

weten dat ik over duizend jaer een man verloren heb dien ik meer beminde dan myn eigen zelve.

mevrouw pretoria.

Gy hebt over duizend jaer een man verloren!

mevrouw pat-chou-li.

En heden heb ik hem weêr gevonden.

mejuffer medica.

Die vrouw is gek.

fernambok,

zacht tot Utiel.

Zeg maer niet dat ik het ben.

mevrouw pretoria.

Mevrouw, gy spreek van over duizend jaer als of 't maer van gisteren ware. Verklaer my dat raedsel.

mevrouw pat-chou-li.

Ik verklaer het. Kent gy de historie van zekere padde die duizend jaer in eene steenrots gezeten heeft?

mejuffer medica.

En die er levend is uitgekomen.

fernambok,

ter zyde.

Welnu, mevrouw is die padde.

mevrouw pat-chou-li.

Ik, ik heb duizend jaer in 't ys gezeten.

allen,

rond haer komende.

Gy! is het mogelyk!

mevrouw pat-chou-li.

En de man dien ik bemin, heeft hetzelfde lot ondergaen... En deze twien is de zyne.

(Met gevoel.)

Het is de twien van dat monster, van dien rampzaligen maer teêr beminden Fernambok.

mevrouw pretoria.

Fernambok! maer ik ken dezen naem.

fernambok,

ter zyde.

Ei! Ei! Ei! ... laet ons verhuizen.

(Hy tracht weg te sluipen.)

mevrouw pat-chou-li.

Gy kent dat schoon mensch?

[p. 103]

mevrouw pretoria.

't Is de jonge professor, de vriend van mynheer Utiel, en zie daer is hy juist.

mevrouw pat-chou-li.

Ja, ja, hy is't!

fernambok.

'k Ben geknipt.

mevrouw pretoria.

Hoe! professor! het verwondert my niet meer dat gy zoo wel au courant waert van de oude geschiedenis.

fernambok.

Natuerlyk, als ge van denzelfden tyd zyt, maer gelief my te verschoonen, belangryke zaken roepen my elders; ik moet vertrekken.

allen.

Vertrekken!!

mevrouw pat-chou-li.

Neen, vertrekken zult gy niet... Gy hebt my dezen middag uwen twien in handen gelaten, heden avond zult gy het met zoo weinig niet ontkomen; ik wil meer hebben, ik wil u geheel met al wat u toebehoort.

fernambok.

Maer voor den bliksem! op den duer maekt gy my kwaed. Ik heb geen uitstaen met u, overeeuwsche padde.

mevrouw pat-chou-li.

Maer ik, ik heb er met u. Ha! ge meent dat het genoeg is een teeder en jeugdig hert gelyk het myne te ontvlammen en het vervolgens daer te planten! Wy zyn niet meer in de negentiende eeuw, wanneer alles aen de mannen was toegelaten, en gy gaet spoediguw ongelyk herstellen.

fernambok.

Myn ongelyk herstellen! Wat ongelyk?

mevrouw pat-chou-li.

Dat van u door my te hebben doen beminnen.

[p. 104]

fernambok.

Maer dat is uw ongelyk. De hemel of liever die twien daer is my getuige dat ik alles gedaen heb om van u ontslagen te zyn en dat ik op dit oogenblik zelf...

(Hy wil vertrekken, zy grypt hem vast.)

mevrouw pat-chou-li.

Blyf.

al de vrouwen

zich voor hem plaetsende.

Blyf.

fernambok.

O Sakkerloot! ik ben in een bende struikroovers gevallen.

mevrouw pat-chou-li.

Mevrouw, ik ben gekomen om u regt over den schuldige te vragen, krachtens artikel 144 van het vrouwen wetboek.

mevrouw pretoria

een boek openende.

Artikel 144. De vrouwen die eenen man beminnen sedert meer dan een jaer, kunnen den zelven doen veroordeelen om binst de vier-en-twintig uren met haer te trouwen.

mevrouw pat-chou-li.

En ik bemin hem niet sedert een jaer, ik bemin hem sedert duizend jaren.

allen.

Hy moet er mede trouwen.

fernambok.

Ik protesteer, ik protesteer.

mevrouw pretoria.

De man die weigert wordt veroordeeld tot eeuwigdurenden dwangarbeid, artikel 145 van het vrouwenwetboek.

fernambok.

Loop naer den duivel met uwen vrouwenwetboek! 't is eene deugnietery.

[p. 105]

utiel.

Myn vriend, bedaer u, 't is de vooruitgang.

fernambok.

Ja, hy is fraei uw vooruitgang.

mevrouw pat-chou-li.

Trouwen...

mevrouw pretoria.

Of eeuwigdurende dwangarbeid.

fernambok.

't Is te zeggen een wyf aen myn been of een bal.

mevrouw pat-chou-li.

Kies.

allen.

Kies.

fernambok.

Welnu, ik kies... ik kies den bal.

mevrouw pretoria.

Wachten! geleidt mynheer naer de gevangenis.

fernambok.

Welnu, moest ik daerom duizend jaer in eenen yskegel gezeten hebben.

Welaen (bis) wy moeten samenspannen
Op dat haer hoon gewroken zy.
Het dien' tot les aen al de mannen;
Zoo eeren zy onz' heerschappy.

 

fernambok.

O hoon! ze durven samenspannen
Op dat haer leed gewroken zy.
Het dien' tot schande aen al de mannen
Die wyken voor haer heerschappy.

(De wachten slepen Fernambok mede. - Mevrouw Pat-chou-li volgt hem.