Roosje zonder doornen
(1842)–Hippoliet van Peene–
Auteursrechtvrij
[pagina 27]
| |
Eerste tooneel.DE BARON, BERTHA, PAUL, THOMAS.
thomas,
voorop komende met Bertha.
Daer zyn wy er, mejuffer... 't Is hier dat wy halte houden.
bertha.
Gelukkiglyk! ik dacht dat wy er van daeg niet zouden gekomen zyn... Een bolwerp van 't kasteel, gelyk, gy boeren, 't noemt... Een bolwerp die ten minste eene goede myl lang is. Ik ben zoodanig vermoeid dat ik in geen acht dagen myne kamer verlaten zal.
thomas.
Ho! ho! mejuffer! moest gy dan eens, zoo als ik, dit baentje vyf of zes keeren in den dag afloopen...
bertha.
Wel ja... gy zyt daer voor gemaekt. Gy denkt toch niet u met ons gelyk te stellen. Het zou fraei wezen indien een boer moest gaen klagen; dat zou op het einde aen de verkeerde wereld gaen gelyken.
thomas.
Zoo is 't... mat uw ligchaem door den arbeid af en zwyg, om dat ge werkman zyt.
bertha.
Wel dat is juist... gy wordt er voor betaeld... Allen zyn nog zoo gelukkig niet.
thomas.
Gy hebt gelyk, mejuffer... Maer daer komt mynheer de Baron met mynheer Paul ook aen. | |
[pagina 28]
| |
de baron,
opkomende.
Voor den drommel! Bertha... ik wist niet dat gy zoo goed kost aenstappen... Ik ben wel voor vier-en-twintig uren mynen adem kwyt. Dat domoor! die my komt wys maken dat het maer een bolwerp van 't kasteel is.
paul.
't Is dat gy nog niet weet, vader, wat de boeren een bolwerp noemen. Ook, heb ik er u van verwittigd. Ik ken immers de omstreken genoeg. - Hadt gy mynen raed gevolgd en Francies doen inspannen, dan hadt gy u eene schoone vermoeijenis kunnen sparen. Maer, ik heb my op alles voorzien; hy zal ons met de koets in het dorp komen afhalen.
de baron.
Dat is goed... Ik geloof dat ik te voet nimmer t'huis zou geraken.
bertha.
Noch ik...
paul,
ter zyde.
Nu ga ik wat rondzwerven... Ik heb zoo lief dat Roza my niet ontmoet. (Hy sluipt weg.)
de baron.
Sa, Thomas! gy die den magister kent; wys ons eens zyn huis aen... wy zullen hooren wat dat hoovaerdig ding, zyne dochter, in het schild voert.
thomas.
Het is jarnipiet grappig... wanneer men van den duivel spreekt... Daer opent zy juist hare deur.
de baron en bertha.
Roza!
thomas.
De zelfde. (Ter zyde.) Nu zal zeker de kat op de koorde gaen dansen.
| |
Tweede tooneel.
De vorigen, ROZA.
roza,
zachtjes hare deur sluitende.
Smaek gerust, lieve vader, den kortstondigen slaep dien | |
[pagina 29]
| |
de Hemel u thans schenkt; uwe dochter gaet met dubbelen vlyt voor uwe gezondheid zorgen. (Zy meent te vertrekken en ontmoet de twee vreemdelingen die zy bevalliglyk groet.)
de baron.
Een oogenblik... Ik wenschte een woord met u te spreken.
bertha,
droogjes.
Ja, wy hebben zoo wat met u te verhandelen.
thomas,
ter zyde.
Ik wilde voor geene kroone gelds in dat meisjes schoenen zitten.
roza,
wat verlegen.
Mynheer Van Ringhem! mejuffer!.. verschoon my dat ik u zoo eerst niet herkende.
bertha.
Dat doet er niets toe. - Antwoord aen myn vader.
roza.
Ik ben bereid, mejuffer.
thomas,
ter zyde.
Die arme meid beeft als een riet; zy meent dat ze de dood verdiend heeft.
de baron.
Men heeft ons gezegd dat gy, gisteren in de rivier gevallen zynde, door myn neef gered zyt; hadt gy voortyds kennis aen hem?
roza.
Ja, mynheer.
bertha.
Kyk eens hoe zy ontsteld...
de baron.
En sedert wanneer?
roza.
Sedert ruim drie weken, dat hy my voor de eerste mael in het bosch vondt, bezig met kruiden te trekken voor myn zieken vader.
thomas,
ter zyde.
Ei! ei! in het bosch! Dat begint belangryk te worden. | |
[pagina 30]
| |
de baron.
Wist gy van wat stand hy was?
thomas,
ter zyde.
Voor den drommel! wat hadt zy daer mede te doen... Zy zag wel dat het een lieve en wel gedraeide jongen was.
roza.
Van wat stand? Ik wist dat hy hier op het dorp als de vreemde graef bekend was.
bertha.
Ziet ge wel, wat hoogmoedig ding?..
de baron.
En wat zegde hy u?
thomas,
ter zyde.
Jarnipiet! alleen in het bosch.
roza.
Hy vroeg my of hy 's anderdaegs my in myne kruidzoekingen mogt komen helpen.
thomas,
ter zyde.
Kyk, vroeg hy maer dat... Dat is jarnipiet weinig.
de baron.
Verder?
thomas,
ter zyde.
Ha! ja, verder! Ik ben nieuwsgierig.
roza.
Verder weet ik u niet te zeggen, mynheer, dan dat hy sedert dien alle dagen gekomen is.
thomas,
even.
Natuerlyk... Ik weet niet waerom hy zou opgehouden hebben.
roza.
Maer waer toe al die vragen, mynheer?
thomas,
even.
Wacht maer een weinig, meisje.
de baron.
Waer toe? Roza! waertoe? Wel hoe, uw geweten roept u dan niet in uw hart: Rampzalige! wat hebt gy gedaen? gy hebt de rust en 't geluk van eene gansche familie vernietigd; gy hebt den jongeling in het schoonste zyner | |
[pagina 31]
| |
loopbaen misschien voor eeuwig bedorven; in zyn hart eene liefde zyns onwaerdig ontstoken.
roza.
Wat zegt gy, mynheer?
de baron.
Gy hebt gedacht: Het zal my niet moeijelyk vallen, een jeugdig en opgetogen hart door myne bekoorlykheden te verleiden, en my misschien aldus boven myne gelyken te verheffen. Ik ben niet geboren om boerin te blyven en hier als eene nietige plant op te groeijen... neen, ik moet boven myne gezellinnen uitblinken; ik moet groote dame worden. Een lompe boer is niet in staet om myn hart te begrypen. Welnu! daer is een jong edelman; dat is 't geen ik hebben moet, en ik zal hem al spoedig aen myne zegenkar weten te kluisteren.
bertha.
En waerachtig! mejuffer heeft geene slechte goeste voor eene boerin.
thomas,
even.
O gy vrouwelyk serpent!
roza.
Ik weet niet hoe op al die verwytingen te antwoorden. Het schynt my als of ik nog onder den invloed van eene vervaerlyke nachtmarrie was en of ik gedroomd had al wat ik thans kom te hooren. Maer, mynheer, wie heeft u gezegd dat uw neef liefde voor my heeft en dat ik zelve toegegeven heb aen die hatelyke kwaedberokkingen welke gy my oplegt?
de baron.
Hy zelf.
roza,
half te vreden.
Hy! is het mogelyk!
de baron.
Vervolgens uw vorig gedrag... de afkeer dien gy altoos voor lieden van uwen stand betoond hebt.
roza.
Om dat myn vader my eene opvoeding gegeven heeft boven die van myne standgenooten, moest ik ze dan opof- | |
[pagina 32]
| |
feren om my met hen gelyk te stellen en eene keuze te doen waer in ik het geluk niet had gevonden.
de baron.
Uw vader heeft ongelyk gehad... Het betaemt niet dat men zyne kinderen eene opvoeding geve die met hun stand niet overeenstemt. Gy ziet waer toe het strekt... Men denkt zich al veel te zyn, en men is, in den grond beschouwd, niets. Wel voor den drommel! men blyve wat God ons geschapen heeft... elk op zyne plaets... een boer in zyne schuer... daer buiten ware het verkeerd.
thomas,
ter zyde.
Ik zou toch wel eens een boeren edelman willen worden.
de baron.
Nu, meisje! denk er eens ernstig aen, en steek me daer die liefde eens spoedig uit het hoofd.
roza.
En wat doet u gelooven, mynheer, dat ik liefde voor uw neef gevoel?
de baron.
Bah! sprookjes! een edelman die eene boerin bemint, zal niet wederkeerig behandeld worden... Zeg dan eens dat gy hem zelve eerst betooverd hebt.
thomas,
ter zyde.
Zy is er wel in staet toe. 'k Wenschte dat ze my ook eens wilde betooveren.
roza.
Mynheer! uwe beledigingen grieven my tot in de ziel... ik heb nimmer gedacht dat men een mensch aldus ten onregte behandelen mogt... maer dewyl gy my daer toe praemt, zal ik u verklaren, op myne eer, dat er tusschen my en uw neef, sedert den dag onzer eerste ontmoeting tot heden, nog geen woord van liefde gesproken is.
bertha,
tot haer vader.
Ja, dat moet ge niet gelooven... De kleine schynheilige speelt hare rol meesterlyk.
de baron.
Welnu, belooft ge my den graef niet meer weder te zien? | |
[pagina 33]
| |
roza.
Ik beloof het u, mynheer.
de baron.
Dat is braef. - Zoo wil ik ook iets voor u doen... Kom nader, Thomas.
thomas.
Hier ben ik al, mynheer... hier ben ik al.
de baron.
Hoe oud zyt gy?
thomas.
Twee-en-twintig jaer, mynheer... sedert Sint Thomas dag.
de baron.
Hebt gy geen trek tot het huwelyk?
thomas.
Ja... neen... Ja... Ik weet het niet... Ik heb er nog nimmer van geproefd.
de baron.
Welnu! neem deze brieventasch... Zy bevat duizend gulden in goede banknooten... Het is uwe bruidschat; bied ze mejuffer aen en vraeg of zy met u wil trouwen. (Thomas neemt de brieventasch, gaet by Roza, biedt haer die beleefdlyk aen en blyft verstomd staen op het gebaer van afkeuring van Roza.)
roza.
Mynheer! No 6. Wyze: Fils inprudent.
Wat gy al doet om my te laken,
Verstoot of drukt ge my ter neêr;
Ge zult my nimmer doen verzaken
Myn trotsch gevoel, het merk der eer.
Ben 'k arm, ach! wil daerom niet hopen
Dat 'k ooit zulks zou begaen, o neen!
Ik zou myn harte kunnen geên,
Maer nimmer zal ik het verkoopen.
bertha.
Die onbeleefde! | |
[pagina 34]
| |
thomas.
Moet ik dan de duizend gulden voor my alleen houden, mynheer?
de baron.
Geef hier. - Spytig Roosje! deze weigering zal u eens sterk berouwen... Nu heb ik klaer in uwe ziel gelezen; ik heb u ontmaskerd, ondeugd! en weldra zult gy het loon van uw schandelyk gedrag ontvangen.
roza.
Houd op, mynheer! wat regt hebt gy om my aldus toe te spreken?.. Is het om dat gy ryk zyt en ik arm; om dat gy vermogend zyt en ik hulpbehoevend en dat ik uwe weldaden weiger. - Maer gy moet kunnen begrypen dat ik zulks doe, niet om dat ik, gelyk gy 't veronderstelt, uw neef bemin; maer wel, mynheer, om dat ik my zelve nog te hoog schat om my aen uwe onbarmhartige eischingen ten offer te geven.
de baron.
Gave de hemel dat gy de waerheid zegde. - Kom myne dochter, verlaten wy deze spytige.
thomas,
ter zyde.
Het is toch jarnipiet! jammer... Ik ving daer zoo na eene vrouw in de vlugt en duizend gulden in den zak. No 7. Wyze: Non, non, vous ne partirez pas.
de baron.
Kom laet ons gaen, verlaet die meid,
'k Ken na genoeg haer listigheid;
Maer 'k houd een wakend oog op haer
En red ons neef dus uit 't gevaer.
bertha.
Waer waren dan haer zinnen?
Een' boeren meid uit 't oord
Een eêlman durven minnen!
Heeft men dat ooit gehoord?
Zoek uwe soort dan is het wel.
thomas.
Een boer is somtyds ook wel snel.
Bekyk my, ben ik ook niet snel?
| |
[pagina 35]
| |
te samen.
Kom, laet ons gaen, en gy, neem acht;
Gy weet wat men van u verwacht.
thomas.
Die arme meid had niet gedacht
Aen 't onthael dat haer heeft verwacht
(Af.)
| |
Derde tooneel.ROZA, alleen
Eindelyk zyn ze vertrokken... God! wat heb ik hun misdaen om my aldus te behandelen, om my aldus onder de voeten te trappen? Ik heb hun neef verleid, zeggen zy... ik heb zyne geheele toekomst bedorven... O! 't is ysselyk dit te moeten hooren! wanneer de hemel myne getuige is dat myn geheim, zelfs voor hem, tot heden in het diepste van myn hart begraven gebleven is en er nimmer uit verryzen zal. Maer, hebben zy geen gelyk? Ben ik geen arm dorpsmeisje, eene boerin gelyk zy zeggen: Ik moet onder myne gelyken opgroeijen en om dat ik anders denk, anders gevoel, mag ik my boven hen niet verheffen of moet ik een onmeêdoogend en wreed voorgevoel my hooren toeroepen: Met wat regt verheft gy u? ter neder! ter neder! boerin. Heeft het lot u niet uwe plaets in de wereld aengewezen? Heeft het u niet gezegd: gy zult blyven wat ik u schep, zoo niet, zult gy de verstooting uwer standgenooten en de verachting van grooteren worden. Gy zult eene ziel hebben geschikt om te denken; maer de gedachte is u niet toegelaten... Gy zult eene ziel hebben om te gevoelen! maer 't gevoel is u verboden. O myn God! myn God! als zulkdanig uw wil is geweest, dan zyt ge soms wel wreed of soms wel onregtvaerdig. (Zy weent.)
| |
Vierde tooneel.ROZA, ALFRIED.
alfried,
zachtjes by komende en Roza eenigen tyd met kwynende oogen beschouwende.
Roza! | |
[pagina 36]
| |
roza,
zich eensklaps omkeerende.
Hemel! hy!
alfried.
Roza! uwe wangen zyn rood; gy hebt geweend, niet waer?
roza.
Ik, mynheer de graef! ik weet niet waerom ik zou weenen.
alfried.
Gy hebt geweend, Roza! en ik weet waerom...
roza.
Hoe!
alfried.
Luister Roza! ik weet alles... Paul heeft my daer zoo even al hunne voornemens gezegd... Arm meisje! zy hebben u wreed behandeld, is het niet waer?
roza.
Ja, heer graef! wel wreed.
alfried.
O! ik kan het wel denken... Zy zyn somtyds onmeêdoogend... maer stel u gerust... na van daeg zullen zy u niet meer hoonen, dat zweer ik u.
roza.
Ik hoop het, heer graef.
alfried.
Gy zult een beschermer, een steun hebben.
roza.
Wat wilt gy zeggen?
alfried.
Roza! deze dag moet over ons lot beslissen; hoor my dan en raedpleeg uw hart. - Het toeval heeft ons in eene betrekking gebragt, te nauw om dat er het hart niet mede zoude bemoeid zyn. Ook heb ik het gevoeld, en heb ik het my zelven niet langer willen ontveinzen. Maer, 't geen nog lag te vonken is, sedert dat ik 't geluk had u te redden, een hevige brand geworden. Ja, Roza! deze zachte genegenheid, deze heimlyke maer tevens zoo veel vermogende aentrekking van twee harten die elkander begrypen; deze | |
[pagina 37]
| |
wonderbare overeenstemming van gelyke gevoelens, dit alles was geene gemeene vriendschap, neen Roza!.. ik heb het gevoeld... het was liefde, maer liefde die men maer kan gevoelen wanneer men voor elkander geboren is.
roza.
Mynheer de graef! houd op, in 's hemels naem!
alfried.
O! laet my u zeggen, Roza, laet my u zeggen wat ik al sedert gisteren heb ondervonden! laet myn hart van liefde overstroomen, laet my uitroepen: Roza!... myne Roza!... o! ja, want ge zyt de myne, ik bemin... ik bemin u meer dan de blinde het heldere zonnelicht, meer dan de zieltogende den laetsten levensadem die hem gaet ontschieten... En gy wilt wel, niet waer, myne Roza? gy wilt wel dat ik u beminne... Ben ik niet opregt? Is myne liefde niet zuiver, gelyk die der engelen? En gy zult die met my deelen; want ziet ge wel, Roza, onze harten zyn voor elkanderen geschapen... zy moeten maer één geheel meer uitmaken, en gy zoudt my niet willen zien sterven van wanhoop, na my uwe liefde niet geschonken te hebben.
roza,
zich zelven vergetende.
Sterven! o neen, neen, Alfried!
alfried.
Roza! myne dierbare Roza!
roza,
zich uit zyne armen losmakende.
Heer graef, misken een onervaren landmeisje niet, dat zich door uwe woorden heeft laten wegslepen, en één oogenblik heeft kunnen vergeten wat zy is en wat gy zyt... Nimmer had ik het oor moeten leenen aen uwe tael... nimmer had ik één oogenblik behoeven te blyven. Ik wil gaerne gelooven dat uwe gevoelens opregt zyn, en het zou my zelfs diep grieven indien ik daer eenigzins moest aen twyfelen; maer ik herinner my te wel de woorden welke uwe familie my daer zoo even gesproken heeft... Wy zyn niet voor elkander geschikt, heer graef! en de geboorte heeft tusschen ons een scheidsmuer opgetrokken, die nimmer kan omver geworpen worden. Laet eene verkeerde | |
[pagina 38]
| |
liefde u niet verblinden voor uwe ware belangen; bereken den afstand en zie hoe ver wy van elkander gescheiden zyn.
alfried.
Is het mogelyk! lieve Roza! die koelheid ten antwoord op myne vurige liefde? O neen, gy meent het niet... gy zult de myne zyn... Ik spot met de ydele vooroordeelen der wereld, wanneer het 't geluk van myn leven moet gelden.
roza.
Bedaer! bedaer! heer graef. No 8. Wyze: Kom schep nog moed... (Everaerd en Suzana).
't Is vruchteloos; daer baten geene zuchten,
't Lot heeft beslist; voortaen geen' liefde meer.
O! ja, ge moet het arme meisje vlugten,
Want haer bezit waer' hoonend voor uw' eer.
Ach, wil zoo laeg tot my niet zinken!
Uit medely, scheid moedig van my af.
U roept de wereld om te blinken,
My roept het dorp, myn' wieg en eens myn graf.
alfried.
Maer Roza! spreekt er dan geene stem voor my in uw hart?.. Ben ik u dan zoo geheel onverschilig? Ach! Roza spreek...
roza.
Neen, heer graef! ik wil het u niet ontkennen; indien gelykheid van stand ons nader elkander bragt, dan zou myn hart u en u alleen toebehooren, en het ware zeker 't zaligste geluk voor my u eens te mogen bezitten.
alfried.
O Roza! welke bekentenis!.. Voortaen zullen geene hindernissen bekwaem zyn om u aen my te ontrukken, en eens...
roza.
Heer graef! hoor de belofte welke ik hier plegtig voor het aenschyn des hemels doe: Nooit, onder welke omstandigheden, nooit, zal ik myne hand in de uwe leggen, en al mogt de wereld nog zoo toegevend zyn en onze | |
[pagina 39]
| |
vereeniging dulden, dan nog zou ik den moed hebben om in myn besluit te volherden, en voor uw geluk my zelven ten offer te brengen.
alfried.
Ach! gy zyt dan onvermurwelyk!.. In Godesnaem! ik zal toegeven... Laet my dan ver van u, in angst en droefheid verkwynen... Myn lot wil het zoo... maer weiger my, Roza! deze laetste gunste niet. No 9. Wyze: Je pars demain. (Marie).
'k Verlaet dit oord;
Ik moet myn' liefde krenken.
Ver van dit dorp zet ik myn' stappen voort,
Maer sta my toe dat ik, tot zoet gedenken,
Uw' eêdle hand deês gouden ring mag schenken.
'k Verlaet dit oord; (bis.)
roza.
Ik aenvaerd het pand en het zal my in het graf niet verlaten. Vaerwel nu, heer graef; vertrek en vergeet het arme landmeisje, dat gy na dezen toch waerschynelyk nimmer zult weder zien. (Zy vertrekt terwyl zy haer aengezicht met haren voorschoot verbergt.)
(MUZYK). EINDE VAN HET TWEEDE TAFEREEL. |
|