|
| |
| |
| |
12 Brief yn it Frysk
Dach Suske, It is febrewaris, mem-en-dy sitte midden yn de winter, stiet der yn de brief. Ik wit noch wol dat we in kear mei-elkoar in grut sniehûs by de strjitte boud hawwe. Mei sliden hellen guon de snie fan it hiem en smieten it op in grutte bult. Oaren stampten de boel oan. Doe't er op manshichte wie ha we der in hol yn groeven, mei oan de sydkanten bankjes dêr't we op sitte koene, fan mem krigen we kleedsjes, oars wie it te kâld oan de kont. Ek makken we rútsjes oan de sydkant, nea haw ik wer sa'n prachtige sniehutte sjoen, it wie krekt in iglo. Hy sneuvele doe't ien fan ús sa stom wie om op derop te klimmen!
Siteburen 20 februari 1956
Beste Bertha
Zie zo, de afwas is aan de kant, de jongens zijn in de sneeuw en de kleine heeft de maag vol, ze ligt zo tevreden met haar handjes te spelen, dat nu zal ik maar eens schrijven. Ik kom er zo weinig aan toe. De hele dag druk en 's avond is het ook maar een poosje. Want negen uur heeft Aukje de laatste beurt en als die dan om half tien weer aan kant is, ach dan zit G. ook al weer met de mond wijd open voor slaap. En 's morgens vijf uur begin ik maar weer met de dochter. Och, die slaap ben je ook nodig hoor.
Is 't bij jullie ook zo'n sneeuwboel? Er ligt er hier bij plaatsen wel 35 cm sneeuw. Vrijdagmorgen leek alles zo prachtig. De bomen en struiken leken wel plaatjes. Zo onwezenlijk mooi, en telkens weer treft het je hoe mooi toch de natuur in
| |
| |
alle jaargetijden is. Maar met 't al zitten we weer geïsoleerd, de waters zijn bevroren, de melkboot komt er nog door, maar de kinderen zullen morgen wel weer lopen moeten. Dat is ook niet best door die dikke sneeuwlaag en ze willen morgen natuurlijk naar school want het is ook optocht met Sint Piter en 's middags is er het sprookje ‘Doornroosje’ voor de kinderen van het gezelschap Elro. Wij zouden anders met Aukje naar pake en beppe te eten en dan 's middags het dorp even in, maar dat gaat natuurlijk weer over nu. Enfin, dan later mar eens. De poppe is op 't heden ek hwat heal hwant se is krekt yninte for de pokken en dat giet har hwat oer de lea. Se wurdt al sa leaf. Se laket en kraeit en slacht mei hannen en fuotten dat it in aerdichheit is. It is sok moai boartersguod, sa'n lyts wyfke. Mar ja, it bringt ek in protte wurk mei, hear. Ik haw nou ienris yn de wike in famke for 't wurk. Mar ik bin fansels ek al hwer sa gelokkich dat hja maeije trouwe sil. Dan is 't wer út en hwer krij ik wer in oare help wei. Mar och, it sil him ek wol rêdde. As ik sels mar hwat soun bliuw en mei my de oaren ek, dan skarrelje wy der wol wer troch. De dagen wurde al aerdich langer. Aenst komt de leave maeitiid wer. Wy hawwe al fiif kealtsjes yn 't hok en der binne ek wer in stik as seis sawn kij oan 't kealjen ta, dat is it bigjin fan de maeitiid wer. Oer 't algemien sitte de boeren der hjir raer ta mei it hea. Der is forline simmer hjir to min groeid. By in hele boel boeren is de heaspine heal maert leech. Hwat dit bitsjut wit allinne dy't dit alris bilibbe hat. Dit kostet wol sa'n protte jild, der is gjin rie ta. En bûten dat is der ek gjin hea of sok spul to keap.
Tot mijn skrik zie ik dat ik al weer in 't Fries aan 't schrijven ben. Neem me niet kwalijk, dat gaat mij zo vaak zo. Je gedachten zijn in 't Fries en onwillekeurig schrijf je dan ook zo. Ik hoop maar dat je het kunt ontcijferen. Gelukkig hebben wij wel hooi en kuil genoeg, maar de koeien hebben het
| |
| |
laatste jaar veel te weinig melk gegeven, zodat de beurs aardig plat is tegenwoordig.
Zo dus je ziet al een beetje tegen de examentijd op. Nu dat is geen wonder. Maar geloof me, zelfvertrouwen is de helft van de moeilijkheid. Je rolt er wel door! Als ik van de honderdduizend zo wis was als van jou slagen, had ik vandaag de dag geen zorgen meer op dat gebied. Je wordt straks een hele dame, verwacht ik zo, lerares en verloofd met de directeur van een uitgeverij. Ik durf straks niet meer jij en jou te zeggen, hoor. Het is zo'n lang eind om uit te spreken, maar anders had ik hier boven gezet ‘Geachte mej. Groot Obbink’. Word je al happig!!? Nu alle gekheid weg. Maar wij wensen je sterkte en het allerbeste toe voor de moeilijke tijd die je te wachten staat. Wij horen wel weer eens wat hè? Dora
It falt my daalk op dat mem yn har brief yn it Frysk oer giet. Hielendal yn de besnijing fan wat se skriuwt, ferjit se it yn it Nederlânsk te dwaan, grif fergetten oan wa't se skriuwt. Ik tink hieltyd: se sil it daalk wol yn 'e gaten krije, mar se skriuwt mar troch. It moaiste fyn ik it dat se de brief ek sa fuortstjoerd hat, tiid te min fansels om opnij te begjinnen. Mar Bertha sil by ús op 'e pleats wol aardich troch de moster fitere wêze, dy is der grif wol út kommen.
Frysk, dat wie mem har taal, se hat it skriuwen harsels oanleard, want yn har jeugd waard der op skoalle neat oan dien. Troch Fryske boeken te lêzen hat se har de stavering eigen makke, alhoewol't se de lêste wizigings oan har foarby gean litten hat.
Heit wie net sa'n Frysk beweger. Hy prate it wol altyd, mar doe't ik my as in fanatyk Fryskpromoater begûn te ûntjaan, moast er dêr neat fan ha. Heit hie net folle mei taal, wol ik leauwe. Mem wol, doe't wy it hûs út wiene, hat se noch Ingelsk leard; se hat sels in reis nei Ingelân makke om de taal ek yn 'e praktyk te ûnderfinen.
| |
| |
Mem liet net sa folle sjen fan wat der yn har om gie, fan bûten in freonlike, golle frou, mar har langsten en teloarstellings hat se altyd allinne, op har eigen wize, ferwurke.
Mar mem hie wol de jefte om sokke dingen op papier te setten, dat ûntduts ik pas nei't se stoarn wie en wy it âldershûs leechhelje moasten. Yn in laad fûn ik in kranteknipsel út it Friesch Landbouwblad út 1956, deselde snuorje as de tiid fan de brieven oan Bertha. In fers fol langste en weemoed.
Ik sjoch mysels werom as bern
yn 't spultsje oan 'e feart.
O bernetiid allang ferlyn,
'k haw it fierste min weardeard.
Ik sjoch my op it romme hiem,
En ek it dreamplak fan myn jeugd:
Ik sjoch my yn de elzewâl,
En oan de oare kant de feart,
Der groeije tusken gers en krûd
yn kleuren pears en read en giel,
gjin kleur hast dy'k net fyn.
'k Freegje oan ús heit: ‘Mei 'k wol yn it lân?
En pluk wat blommen dêr?’
| |
| |
Mar neat derfan. ‘Dat kin net faam,
'k wol 't gers net plat ha, hear.’
Ik sjoch ús heit, hy meant it gers,
stiet roungear yn it mêd.
Hy draeit it lichem mei it ark,
de seine is skerp en glêd.
Dan komt er wurch en waerm wer thús,
hat suver skjin syn nocht.
De seine hingjend op syn rêch
Ik sjoch ús mem, hja is yn 't tún
en hâldt de jirpels skjin.
Hja skoffelet se mei ynmoed troch
Hja past op 't tún, mar ek op ús,
En op d' âld baarch dy't yn 't hok
him troch it skut faak wrot.
Sa soargen heit en mem foar ús
en hoeden se 't lyts bisit.
It koste mannich dei fan soarch
No is ús heit al jierren wei,
Us mem allinne wennet noch
yn 't spultsje oan 'e feart.
| |
| |
En bin 'k in ink'le kear ris thús,
sjoch ik d' âlde plakjes dêr,
o bernetiid, sa lang ferlyn,
Beskieden as se wie hat se it ûndertekene mei: Lid ôfd. Grou.
Ik fûn noch mear fersen fan mem. Bot oandien wie ik, doe't ik op guon krúskes en letters mei sifers mei reade inket oanjûn stean seach. Dat werkende ik fuortendaalk: de Lyrische Courant.
Yn de santiger jierren stie der yn de Ljouwerter krante ien kear yn de moanne in side fol fersen dy't dichters opstjoere koene. Alle kearen wie der in tema en waarden de trije moaiste fersen mei in priis beleanne. Mar der koene ek frije fersen opstjoerd wurde, as se pleatst waarden krigen je dêr in boekebon foar, fan fiifentweintich gûne leau'k. Mei dy Lyrische Courant is myn skriuwen eins begûn; it wie in oantrún om eigen wurk op te stjoeren. Wat wie dat spannend, dy lêste wike foar't de krante ferskine soe. Fersen dy't net opnommen waarden, krigest foar de tiid werom stjoerd; ik doarde betiden net nei de brievebus ta. En dan dy eufory as der in fers fan my by stie. Mem fûn dat skitterjend, mar hie ek wol betinkings. Ik wie in puber en skreau oer dingen dy't my dwaande holden: de leafde fansels. Mem sei in kear: ‘Elkenien kin lêze watst skriuwst.’ Mar ik siet der net sa bot mei, it joech my wat in heimsinnich aureoal: ik koe einlings wat dat oaren net koene. Wer oars as oaren, mar no op in positive wize. Ek de klasgenoaten fan de Kleuterkweek liezen ze. ‘Do stiest der ek wer by, hèn?’ seine se faak de moandeis dernei.
De krúskes op dy fersen wie it oardiel fan de sjuery; as der fjouwer of fiif krúskes op stiene, waard it fers opnommen.
Op ien fan mem har fersen stean twa krúskes, yn it fers sitte
| |
| |
parten fan har fers út 1956. It joech my wat in dûbel gefoel doe't ik dy fersen fûn. Oan de iene kant fûn ik it sneu foar har dat der nea in fers fan har opnommen wie, ik hie it har sa graach gund. Oan de oare kant fielde ik my ek bûtensletten, dat se noait tsjin my sein hie dat se ek fersen ynstjoerd hie. Mar as ik hiel earlik bin falt de apel net fier fan de beam; ik bin gjin hier better: net tefolle oer ôfdijers prate.
Mem hie de jefte om humoristyske dingen ûnder wurden te bringen. Ik fûn in fers oer it útfanhûzjen fan in beppesizzer. Gjin krúskes, mar wol in prachtich presintsje.
Beppe krige in útfanhûzer,
in beppesizzer, nei har neamd.
't Famke hie der in bulte sin oan,
hie der tiden al fan dreamd.
Mei de nachtpon yn 'e koffer
Nou, dêr siet hja dan prinshearlik,
Beppe, oars in bult' allinne,
hie wol nocht oan 't leaf gesnak.
Want dat lytse mûltsje die mar:
‘Hoe sit dit en hoe komt dat?’
Beppe tocht mei stille wille:
wat in praetsek is dy skat.
| |
| |
Mar de jouns waerd 't famke stiller,
't Wyfke waerd, tocht beppe, slûch no.
en sei: ‘t Wurdt dyn bedtiid, pop.’
In kermisbedtsje makke 't âld minske
neist har eigen oer de flier.
As d' útfanhûzer nachts forlet krig',
dan wie beppe net sa fier.
Lekker waerd hja ûnderstoppe.
‘Leave skat, gau sliepe hear.
Wurdsto moarnier wer wekker,
dan skynt grif de sinne wer.’
Mar, de sliep dy woe net komme,
't famke wrotte om yn 't nêst.
Beppe tocht, ik wit net leave,
mar dit liket net sa bêst.
Earst brocht hja alris hwat drinken,
doe in muntsje, 't waerd al let.
't Wie al tsjuster yn 'e keamer
en noch sliepte 't famke net.
Doe, it roun ek al tsjin tsienen,
Nou, tocht hja, sil it wol better wurde,
mar sa wie 't nou just net, hwant...
‘Mei ik wol by beppe sliepe?’
It hege wurd dat wie nou sein.
Dat wie hwat hja hieltyd wold hie,
| |
| |
en se kaem al wat oerein.
No, dat moast dan mar, sei beppe,
‘Foarút, kom dan mar gau.’
As hja einliks dan mar sliepte,
stuts it har net mear sa nau.
En sa krûpte de útfanhûzer
Sliepte binnen fiif minuten,
hwant it lei dêr wol sa skoan.
Mar, nou wie 't noch net yn oarder,
't famke sliepte nou wol fêst,
nou koe beppe sels net sliepe,
dat wie ek al wer net bêst.
Hark, dêr sloech de klok al tolve,
beppe tocht, 't is singelier,
mar ik moat it sels mar ris besykje
op it bedtsje op de flier.
En sa rekken hja dan einliks
It âlde minske op 't kermisbedtsje,
't famke fijn yn beppes nêst!
‘in beppesizzer, nei har neamd’, skriuwt mem. Mem hat in fers foar myn dochter skreaun en my der noait wat oer ferteld! Mem wie net namsiik, makke der gjin punt fan dat se noait ferneamd waard, uterlik dan. Mar wat wie se grutsk doe't ik it al die. It bertekaartsje hat oan har dea ta yn it finsterbankje fan de keamer stien. Gjin Theodora, dat woe ik in bern net
| |
| |
oandwaan en ‘Dora’? Ek net. ‘Doare’ neamde heit har altiten, krekt as wie se in doar. It waard Doryn, foar myn gefoel siet der sa dochs noch in Frysk tintsje oan.
Wat wie Doryn wiis mei it fers doe't ik it har lêze liet, se wie noch mar fjouwer doe't har beppe stoar, folle oantinkens hie se net. Mar letter, doe't ik der nochris oer neitocht: in fers foar myn dochter yn de santiger jierren? Ik wie in jier as sechtjin, myn dochter wie noch net iens berne!
|
|
Auteursrechtelijk beschermd