|
| |
| |
| |
5 Swier
Ha suske! De brief dy't ik no oertypt ha, moat foar dy wol hiel bysûnder wêze, hjir wurdt dyn berte yn oankundige! Ik wie der by fansels, yn 1954, mar sa't mem yn har brief al oanjout, wy wisten neat fan dyn komst, alteast dat heucht my net mear.
Ik haw noch wol in byld fan dy earste dagen, dat mem dy oan it boarst hie. Se siet yn in platte stoel by de kachel mei dy op 'e earm. Ik stean derby en fiel jaloezy en ferwûndering. Mem wie hiel fleurich en gelokkich.
Pinkstermaandag 1954, 10 uur
Beste Bertha
Onze knecht is vier weken ziek geweest, dat het was voor ons dubbel hard werken, want een plaatsvervanger heb je hier ook niet zo één twee drie. Maar gelukkig zijn wij allemaal goed gezond. Er staan zo'n 30 ruiters met hooi op de pôle en wij hebben ook al een flinke graskuilbult. Nu beginnen wij met het hooi. Wij hebben 30 melkkoeien op 't heden, zodat het melken ook dreech is. De schoonmaak van stallen en schuur is weer achter de rug. Wij hebben nu twaalf kalveren plus twee stiertjes in 't land zodat dat aardig fleuriger is dan vorig jaar. En de natuur is op 't ogenblik zo mooi. De slootkanten zijn prachtig met dat jonge riet en daar tussen het gele van de lissen die begin juni zo uitbundig bloeien. En nu ik hier zo schrijf zeilt het maar weer onafgebroken door langs de Graft. De witte zeiltjes stofferen de Ee en de mar weer al de dag. Deze week komt de Prins ook in Grouw naar het houtjefa- | |
| |
briek en hij zal zeilen met het statenjacht. Een oude Friese boeier die geheel is opgeknapt en vorige week met veel festiviteiten is overgedragen aan de provinciale staten van Friesland, die er dan hun voorname gasten een zeiltocht mee kunnen laten maken. Een mooi schip, maar wat een drukte. Er zijn hier geloof ik 180 burgemeesters in Leeuwarden geweest, die 's middags ook een tocht door het Friese waterland gemaakt hebben. Er ging hier een file van vijftig kruisers en dan nog een stuk of tien grote plezierboten langs. Zodat Anne dacht dat ‘it der wol tûzen’ waren. Hij heeft de hele tijd bij het water gestaan en de mensen wuifden maar naar zijn zilverkop. Die is weer zo wit van de zon. Laatst heeft hij zich zelf maar wat bijgeknipt, dat je zult begrijpen dat het mooi lijkt, een hele hap voor uit zijn pony. Maar ik heb er mee gewonnen. Hij wou nooit spinazie eten, maar sinds ik zeg dat het haar er zo van groeit is dat helemaal veranderd. Als ik nu spinazie koop zegt hij: ‘Moai, dan kin it hier ek wer groeie’. Want iedereen die hem ziet vraagt natuurlijk: wat heb jij met je haar gedaan? En daar heeft hij een groot hekel aan. Jaap heeft een nieuwe fiets gekregen zaterdag. Dat staat er wel zo bij. Hy fret him hast op. En maar met de zakdoek poetsen. Nu moet er natuurlijk ook nog een Friese vlag aan anders is het niet compleet. Jan zit op het ogenblik vol van zwemmen en vissen. Gister had hij een aal aan de haak en later een baars. Nu heeft hij natuurlijk de smaak te pakken. G. hat der ek sa'n nocht oan, al vangt hij niet vaak wat. Ik heb er een broertje dood aan, hoor! Nu kom ik nog met de klap op de vuurpijl, het laatst mijzelf.
Je zult wel vreemd op horen, maar wij krijgen hier als alles goed gaat nog eens gezinsvermeerdering. Dat zal wel een hele verandering geven in de huishouding. De kinderen zijn al zo groot. Vrouw Jonkman zei toen ik het haar vertelde: ‘Wat goaiste de boel raar yn 'e bulten.’ Want ze had gedacht van 't
| |
| |
zomer eens hier en daar naar toe met elkaar, maar dat zit er nu voor ons niet bij. Ik moet 's middags een poos rusten, ben anders wel gezond. Ik heb een vreselijk nare tijd gehad. Enfin, als alles goed gaat, dan komen wij daar wel weer door. Als alles maar goed gaat. We hebben ook al eens zo'n teleurstelling beleefd. 't Is net of staat me dat nu weer klaarder voor ogen. Ze willen me wel in een glazen huisje zetten, zo voorzichtig is iedereen. En je weet dat ik daar niet van gediend ben. Wat kalm aan maar, in je gewone doen blijven, dat is het beste...
Ferwûndere sit ik nei it skerm te stoarjen, ik hie my noch net realisearre dat mem har brieven út de fyftiger jierren datearren. Dizze brief is fan 1954, it jier dat ik berne bin. Ik kin der net oer út, dat krekt dy brieven nei al dy jierren wer boppe wetter kommen binne. In wûnder? Of soe mem dêr boppe... Ik skeakelje daalk de printer yn en meitsje der in ôfskrift fan, dan kin er net mear ferlern gean.
Op papier doarst mem har wol te uterjen, mar yn 'e hûs waard der oer swier wêze en poppen krije net folle praat, teminsten net mei de bern.
‘We hebben ook al eens zo'n teleurstelling beleefd.’ Dizze sin bliuwt yn myn holle heakjen. Mem doelt op it deaberne popke dat tusken Jan en Oane yn sitten hat. Dit ferstjerren hie, miende ik te krijen mei sykte dy't mem by har swierwêzen hân hie.
Mem woe dêr eins leaver net oer prate, mar ien kear ha 'k it der al mei har oer hân. Hoe't it op it aljemint kaam, wit ik net mear, mar it yntrigearre my tige dat ik in grutte suster hawwe kind hie. Hiel hoeden, as rûn ik op glês, frege ik har wêr't dat deade berntsje keard wie. Mem fertelde dat it op it tsjerkhôf yn Grou begroeven wie. Letter haw ik der wolris om socht, mar in stien haw ik nea fûn. Ik leau dat sokke poppen doe ek net in stien krigen, dy waarden op in skealk plakje op it hôf begroeven, of yn it grêf fan de famylje.
| |
| |
Om't mem der fierder net oer prate woe, begûn it ferhaal yn myn fantasije in eigen libben te lieden.
Ik sjoch heit foar my, dy't dat deade popke nei Grou ta bringe moat en mei de pet yn de hannen yn de sliepkeamer stiet te wachtsjen oant mem safier is. Op bêd in gûlende mem dy't ôfskie fan har berntsje nimt, har noch ien kear oer de wankjes strykt en har dan yn it houten kistke leit. It momint dat it lid op it kistke skroefd wurdt. Dan heit, dy't mei it berntsje nei de boat ta rint, de rêch noch krommer as oars, de mûle ta in streep ferlutsen. Gjin triennen, mannen gûle net. Dan dy boat troch de Burd, hjir en dêr freonlik groetsjende buorlju, gjin aan fan de tragyske fracht dy't har earste en lêste reis nei Grou makket. Ik sjoch him it doarp troch rinnen, minsken dy't him út de wei gean, as se sjogge wat er yn de hannen draacht. De eagen ôfkeare, mar as er foarby is, harren gau omdraaie en elkoar taflústerje wa't dy earme man is. Him bekleie oer dy drege loop. En dan it lugubere ferfolch op it tsjerkhôf. As hie ik der sels by west.
No't ik sels bern ha, kin ik my dy eangst fan ús mem dy't út har brief sprekt wol yntinke, mem wie achtentritich doe't se my krige, net mear ien fan de jongsten. Dat se dy eangst op papier út doarst te sprekken wie hiel wat, mem besocht altyd sels de dingen te ferwurkjen, woe in oar der net mei lestich falle, benammen har neisten net. It fernuveret my oars wol dat se it oer sokke dingen hie tsjin in fanke fan goed tweintich. Bertha wie 17 jier jonger as mem, se hie krekt ferkearing, dy stie dochs hiel oars yn it libben.
Nei lang oantrúnjen krige ik dus it ferhaal oer it deaberne suske te hearen, mar oer wat dêr oan foarôfgie, seks, waard thús hielendal net praat. De fernijing yn it ûnderwiis makke dat der op skoalle wol oer ferteld wurde moast. En op in kear krigen we yn de sechsde klasse seksuele foarljochting. Dat wie
| |
| |
wat! Wy wiene net sa frij as de bern fan no, gibeljend sieten we yn 'e klasse, de les wie de moarns al oankundige. Doe't master syn ferhaal die en op it boerd de geslachtsorganen fan manlju en froulju tekene holden we de siken yn, we doarsten elkoar net heal oan te sjen. Dat master samar sokke ûnfoege dingen doarst te sizzen! Mei reade koppen kamen we letter út skoalle wei. Doe't ik thús kaam en we mei ús trijen sieten te teedrinken, sei ik: ‘Wy ha fan 'e middei seksuele foarljochting op skoalle hân.’
Mem glimke wat frjemd en sei: ‘No, moatst mar ris fertelle wêr't master it oer hân hat.’ Oane seach my ôfwachtsjend oan en gnyske wat. Ik krige daalk wer in reade kaam, ik doarst master syn wurden net heal nei te fertellen en sei grimich: ‘Nee, dat doch ik net!’ En doe makke ik dat ik bûten kaam, ik woe der út noch yn net oer prate.
Mar ik wie troch master syn ferhaal wol út 'e dream holpen. Mei Jeltsje hie ik it der op 'e fyts earder wolris oer hân. Ik miende steefêst dat lytse poppen út de nâle kamen, dêr siet ommers in groede, in soarte fan rits. Mar Jeltsje, dy't noch in lytser suske hie, sei dat se út 'e kont kamen, ik woe har net leauwe, dat like my ûnmooglik.
As boerebern groeiden je oars wol mei de berte fan it fee op. Faak stie ik der by as heit in ko holp by it kealjen. Earst kamen dy giele hoefkes fan it keal ta de ko út, heit bûn der in stik tou om dêr't in dikke stôk oan fêstmakke wie en skuorde hiel fûl oan dy earme poatsjes. Al gau kaam dan de rest fan it keal yn in wyt flues der achteroan. Mei in klap foel it keal op de barte mei strie dy't heit foartiid oer de groppe lein hie en waard mei in toppe strie droechrost. Dat flues, it ûngâns seine we, bedobbe heit letter op de rûchskerne, mar as er dat net djip genôch dien hie waard it somtiden troch ús hûn wer opgroeven. Dat healfergiene fleis wie it bist sljocht op.
Dus, de fuortplanting fan bisten wie hiel gewoan foar my.
| |
| |
En ik wist ek wol dat, foar't in ko in keal krige, er ûnder de bolle moast, dat barde by ús achter hûs. Us Jan hold de ko by it helter beet en heit stjoerde de bolle. In kear, doe't ik de boel ris troch it gat sjen woe, jage ús heit my noartsk fuort. Dat wie skynber net geskikt foar lytse nijsgjirrige famkeseagen. Ik die krekt as ik fuortgie, mar troch de kier fan de búthúsdoar koe ik it noch krekt sjen.
Mar om no soks yn relaasje mei de minsken te bringen, dat wie nea yn my opkaam.
Fansels hie master syn ferhaal wol ynfloed op de omgong tusken de jonges en de famkes yn de klasse. Earst fûnen we it mar ferfelende klieren, mar letter feroaren de gefoelens, dat hie fansels ek mei de leeftyd te krijen. Hast elkenien hie wolris ferkearing, suertsjeferkearing waard dat troch de âlden neamd.
Nijsgjirrich as we nei it oare geslacht wiene, praten we op in woansdeitemiddei mei in hiele ploech ôf om by de âlde pleats op it terrein fan it âld izerfabryk te boartsjen. Wa't it betocht hat wit ik net mear, ek net wat der oan foarôf gie. Mar op in beskaat momint wiene we op de âld souder fan dy pleats en soene we om beurten de broek sakje litte en dan mochten we by elkoar sjen. Soks soe ik fansels noait betinke, mar myn freondinnen wiene wat dryster en ik koe net oars as meidwaan, oars heardest der net mear by. Earst diene de famkes de broek del en mochten de jonges sjen, doe oarsom. Nei't de nijsgjirrigens befredige wie, boarten we rôverke yn de wyldernis by de pleats en de skiphuzen. Der is letter noait wer oer praat, it wie gewoan bernige nijsgjirrigens. Tsjintwurdich soe der in hiele ophef oer makke wurde as men derachter kaam, mei traumaferwurking en wat net al. Yn myn tiid hie men der grif om lake.
Jeltsje hie in âldere suster en doe't dy mei in feint thús kaam, wie dat foar ús in hiele attraksje. As se te kuierjen giene
| |
| |
en somtiden yn in tsjuster hoekje weiwaarden, helle Jeltsje my op en rôp se: ‘Se stean yn de skuorre te frijen, kom gau!’ Dan draafden we der hinne en sieten we harren te beloeren. Doe mienden we dat se ús net yn 'e gaten hiene, mar it lûd fan ús klompen op de stiennen hie ús fansels al lang ferret.
Wat âlder we waarden, wat mear we mei de noas op it seksuele aspekt yn ús libben treaun waarden, soms letterlik. Wy wienen ris in kear te fytsen, Jeltsje en ik, we sille in jier as trettjin west ha. De dyk troch de Hege Warren joech nije mooglikheden en mei moai waar fytsten we wolris nei de Headammen ta. Krekt oer de brêge wie in kafee en dêr koest iisko's keapje. Wat in geniet datst der samar komme koest sûnder dat geknoffel yn de skou.
Healwei stiene der in pear opsketten jonges mei brommers yn de berm. Guon fan harren stiene by de sleat te pisjen, wy koene net oars as der bylâns fytse. Se seagen wakker nei ús. Jeltsje fûn dat prachtich, wie folle foarliker yn dat stik fan saken en seach bretaal werom, ik fielde my deaferlegen. Letter kamen se ús achterop, se rieden ús net foarby mar bleaune njonken ús riden. ‘Bistû te fytsen, leave?’ Se kamen út Aldegea en dy kanten wei, want se hiene it oer ‘my en sy’, wy seine ‘mij en sij’. Nei in skoftke hiene se harren nocht, se sille ús wol te jong en te bleu fûn ha en rieden troch nei't se ús mei de hân oer it wang aaid hiene.
Ik griisde derfan, mei dy hân hiene se sakrekt harren pimel beetholden en no aaiden se my dermei oer it wang. Heal benaud en heal benijd dat se ús wer opwachtsje soene, fytsten we troch nei it kafee, mar de jonges ha we net wer troffen. It wie in gefoel fan opluchting, mar ek fan teloarstelling. In spannend aventoer, it wie in teken fan feroarings yn ús libben, de bernetiid lei foar in grut part achter ús, we wiene ‘tieners’, de tiid fan boartsjen wie foarby.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd