|
| |
| |
| |
De door de Leopolds meegedeelde teksten zijn alle meer dan 70 jaar oud - hun boek werd inderdaad gepubliceerd in 1881 - en kunnen dus niet meer beschouwd worden als de juiste weergave van de huidige dialecten. Toch is de afstand in de tijd nog niet zo groot dat we grondige verschuivingen in de constructiemogelijkheden bij de zinsbouw moeten verwachten. We konden dan ook niet weerstaan aan de bekoring enkele teksten uit Leopold te vergelijken met de resultaten van ons eigen werk. We hebben vier teksten doorgelezen: één uit Aarschot en drie uit Antwerpen.
| |
I. Tekst uit Aarschot.
Op blz. 56-58 vinden we de geschiedenis Van de Wolf en de Vos, verteld door J.A. Torfs in een dialect dat de schrijver localiseert als gesproken in de ‘stad Aarschot en omliggende dorpen benoorden den Demer’. De tekst blijkt feitelijk geen Aarschots te zijn, doch is gesteld in een dialect van een dorp ten Noorden van Aarschot, misschien wel van Begijnendijk.
In deze vrij korte tekst komt 7 maal een verv. ww. + één verl. deelw. voor in een bijzin: het verl. deelw. staat altijd vóór het verv. ww. (tweemaal staat er een ontkennend en tussen). Dat klopt volkomen met onze kaart (verzamelkaart 16): de hele streek rond Aarschot behoort, wat de verbinding verv. ww. + verl. deelw. betreft, helemaal tot het groene gebied.
De verbinding verv. ww. + één infin. komt 8 maal voor: in de 5 bijzinnen waarin geen negatief en voorkomt staat de infinitief altijd na het verv. ww. In 2 negatieve zinnen waarin de 2 werkwoordelijke vormen slechts door en gescheiden worden staat de infinitief voorop. In één negatieve zin met en is de constructie helemaal anders: de infinitief komt achteraan.
Op onze kaart (verzamelkaart 17) behoren Aarschot en omgeving tot het homogene rode gebied: de infin. komt altijd na het verv. ww. Wat de uitzondering betreft voor de negatieve zinnen met en, zie het opstel van J.L. Pauwels (blz. 226 en volg.), die zulke zinnen archaïstisch noemt. In de tekst van Leopold blijken ze nog springlevend!
| |
| |
Lijst der bijzinnen in de ‘Aarschotse’ tekst.
A. Verv. ww. en verl. deelw.
| a) | En as ze toen nog e bekke wédder gegoun woure,...
As ge de mensch overwonnen hétt,...
...och dat em den duvel gezien ha.
...as dieën oungeloeëpe kwamp,...
...as ze goe geten haân... |
| b) | ...dat ge noeët veer gen hieëte vure gestoun en hétt,...
...dat em mee al zen slummegheid bekant niet toegekomen
en was,... |
B. Verv. ww. en infinitief.
| a) | ...dat er mij es eene dierf oundoen;...
...dat 't hön zoer zaa oepkome;...
As ek oe dou kan plezier mee doen,...
As de jouger de wolf zag ounkome,...
...as ek em oun ze laaf kan kome,... |
| b) | ...as dat de wolf nie komen en zaa,...
da me tege de mensch niks doen en kunne?
...en dat em 't nie en zaa op zen hores steken... |
| |
II. Teksten uit Antwerpen.
Leopold deelt 3 dialectteksten mee uit Antwerpen:
1. Een Antwerpse vertelling: ‘Het Spook’ door H. Conscience, blz. 62-68.
2. ‘De drie talen’ door F. De Cort, blz. 68-71.
3. ‘Mieken Tummers’ door D. Sleeckx, blz. 71-83.
Voor zover we kunnen oordelen is de derde tekst, die van Sleeckx, minst betrouwbaar. Hij maakt op ons de indruk van een meer literaire tekst die opzettelijk, zonder al te grote wijzigingen, in een dialectische vorm werd gegoten. Hij doet soms wel wat gewrongen en te weinig populair aan.
| |
1. Het Spook door H. Conscience.
Verv. ww. + één verl. deelw. komt 25 maal voor: 22 maal staat het verv. ww. achteraan en 3 maal het verl. deelw. (tweemaal in precies dezelfde verbinding ‘had verborgen’).
| |
| |
Verv. ww. + één infin. komt 15 maal voor: 11 maal staat de infin. achteraan, 4 maal het verv. ww. Het is opvallend dat we in het laatste geval driemaal het hulpww. willen hebben! Vgl. de opmerking van J.L. Pauwels over ‘vliegen wilde’ in het Aarschots (blz. 226).
Lijst der bijzinnen in de tekst van Conscience:
A. Verv. ww. en verl. deelw.
| a) | ...die ze Zondag in de poesjenellekelder gesp'eld hebben?
...dâ gebeurd is op de Kleinmarkt;...
...en a's dat dan lank genoeg geduerd had,...
...die daer 'ne zucht gelaten hebt?
...daer het huis van geweest was,...
...tot dad het geld gevonde weurd.
A's dâ nâ zoo al heel lank geduerd had,...
...en a's hem dâ gegeven had,...
A's hem nâ vier geslagen had,...
...a's hem na lank genoeg gedronken had,...
...al was 't dâ g'in geen dry dage' geten had.
...dat uit de schouw gevalle' was.
...a's Jan zijne koek nou half gebakke' was,...
...daer ze daer mê gegoeid hebbe'?
...dat in zijne pan gevalle' was,...
...daer hem de beene' gegoeid had,...
...die à jour gewerkt is.
Als da zoo n'en heelen tijd geduerd had,...
En zoo gauw als Jan het geld gezien had,...
...dâ ge zoo slecht gekleed gaet,...
...en a's hem zijn eig' wat gewarmd had...
...dat de geest hem gezeéd had. |
| b) | ...dat diën uit gierighad ene' groote schat had verbeurge.
...die ik had verbeurgen,...
...a's hem nog twee fleskes had gedronke',... |
B. Verv. ww. + infin.
| a) | ...as ik ze maer wilde vertellen.
...dat hem...veur' ene' nacht in het leeg huis zou slapen,...
...a's ze hem honderd gulden op veurhand wilde' geven.
|
| |
| |
| ...dat hem de koek wilde-n- uit de pan neme',...
...dâ ge zijn ingewand door zenen buik kost zien.
...dat de koeken deur uwen buik zouwe valle'!
A's ge nochtans eens wilt drinke',...
...om dâ Jan bij hem zou kome'.
A's ge nog wat dichter derft kome',...
...dat hem die zark moest opheffe';...
...dat g'en eenen aen den arme' zoudt geven,... |
| b) | ...zoo ver als hem vliegen wou.
...als of hem zegge' wilde:...
...wat dâ ge van mij hebbe' moet.
...wat dâ g'hebbe' wilt. |
| |
2. De drie Talen door F. De Cort.
Verv. ww. + verl. deelw. komt 7 maal voor: het verl. deelw. staat altijd vóór het verv. hulpww. Alleen had(den) en was komen in deze zinnen voor.
Verv. ww. + infinitief komt 15 maal voor: de infin. staat 13 maal achteraan, het verv. ww. tweemaalGa naar voetnoot(16).
Lijst der bijzinnen in de tekst van De Cort.
A. Verv. ww. en verl. deelw.
| a) | ...wa dat 'm nauw geliërd ad,...
...wat dat 'm nauw geliërd ad.
...dat z'ne zeun kapot gemokt was,...
...wa dat er gebeurd was:...
...dat d'ongden 'm in un toal gezeed adde,...
...as ze da besloten adde,...
...wat dat de vörsen ongderwege gezeed adde,... |
B. Verv. ww. en infinitief.
| a) | ...die-n om zoe te zegge niks en kost liëre.
...die z'er koste vingden...
...da z'm mor liete loope;...
...da g'er meschin ni laevendig zult oepston.
...da z'oe zulle verscheure.
...en da ze dor ba ne groote schat muste woake,
...en da ze ni iëder uit den tore zowwe weggon,...
...dat 'm dan de joenge groaf vor z'ne zeun zo aanneme.
|
| |
| |
| ...wie dat de nieve paus zo zan.
...on wie er zoe'n soort van mirakel zo gebeure.
...of 'm wo paus zan.
...dat aai de nieve paus zo zan.
...as'm de mis moest zinge,... |
| b) | ...dat 'm et mor doen za,...
...wat dat 'm zingen moest. |
| |
3. Mieken Tummers door D. Sleeckx.
Verv. ww. + één verl. deelw. komt 28 maal voor: slechts 11 maal staat het verv. ww. achteraan; het verl. deelw. niet minder dan 17 maal!! Hier wijkt Sleeckx erg af van de twee anderen.
Verv. ww. + één infin. komt ook 28 maal voor: 25 maal staat de infin. achteraan, 3 maal het verv. ww. (telkens is het in dit geval kunnen, tweemaal is het precies dezelfde bijzin).
Lijst der bijzinnen in de tekst van Sleeckx.
A. Verv. ww. en verl. deelw.
| a) | ...da men awers zoaliger...as dartig gulde 's jaars verwoo-end ebbe...
...da ze van en beter stof gemokt zen as wai;...
...as nie mie-er as ie-ene joenge...gie-ene grooeten trek gevuld ad,...
...die ge dor strak gezien et,...
...toen em al nen ie-elen taid gelot ad.
...as i gedoan had,...
...die vruger en oo-eg op Mieke gewörpen adde,...
...da Sus al bemarrekt ad,...
...die em 's zondags al is mê Mieke op de wandelink gezien adde,...
As ik van zoe leive ne mensch gezien em,...
...nor dat Joh. Tummers ör maske nor et Kaerekof van 't Kiel gevolgd was.
...da g'er meschin ni laevendig zult oepston. |
| b) | ...da 'k ör geleks noo-et em ontmoet
...as z'et adde gekend.
...da ze...mê ne zekere zwier was oangedoan;...
...da ze goed was oepgeschote,...
|
| |
| |
| ...as nie mie-er as ie-ene joenge uit de Schötstrot vör ör warreme liefde ad opgevat,...
...die ör al vruug weef ad geloate met ör dochter
...etgeen er in den dag...zoe al was veurgevalle.
...gelak ik oe em gezeed,...
...as er in zen uis over zen vrai-oagie wirt gezoagd,...
- gelak ze dad in 't pensjonoat ad gelie-erd.
...en dad et ni ad nageloate em baizonder te vlaie.
...dat er et ie-en en et ander op ör kap wir gezeed,...
...da 's al mê Jan en alleman ad geloo-epe,...
...dat de joenge onderweg bainoa de moed ni ad g' ad van te spreke.
...worop et arrem kind...orrenomentjes ad gebrod.
...die van et gesprek niks ad verstoan,...
...da Sus de veurigen oaved et ör maske ad afgezeed. |
B. Verv. ww. en infinitief.
| a) | ...dat we ier wel iet zouwen kraigen.
...da somwailen de warrekman zellef er gin kan koo-epen
...da niemand achter uwen rug kan zegge:...
...die enen ie-erlaike warrekman nie zelde ze lot as zoe gelukkig doe beschouwe,...
...die...em zoe fie-er as ene kappetalist zen hoo-ed doet oepsteke.
...da degene, die..., in de karrek veul troo-est kan vinde.
...die toch...em ni anders kan nume as Onze Voader.
..gelak ge zult oo-ere.
...da ge kunt uitpaize,...
...die eulie kindere al van un achste of tienste joar nor ne winkel moete zende,...
...dat de schilders met den aved nie kunne warreke.
...dad et ni kost misse,...
...ie-er ze 't koste begraipe.
|
| |
| |
| ...da ne man...moet doen,...
...as ondert schoo-en woorde koste zeggen.
...en dat de maskes uit de Schötstrot moeste belaië,...
...dat ne mensch kost uitpaize,...
...toen z'em lieten oo-ere.
...toen z'em zellef liete verstoan,...
...en dat em wel zauw doen,...
...da Mieken er ör ni langer kost in bedriege.
...da Sus weer dezellefde zau wörre.
...da se 't maske öre gewoo-ene wekelaksche loo-en vauw betoale.
...dat de moeder moest zörrege,...
..da se ni kost oep öre bie-ene komme. |
| b) | ...gelak ge wel denke kunt,...
...da ne warrekman...ie-el gelukkig weze kan;...
...gelak ge wel denke kunt,... |
Als we de gevallen van de drie teksten samentellen, bekomen we in totaal:
| A. | Verv. ww. + verleden deelwoord: 60 gevallen.
40 maal staat het verl. deelw. vóór het verv. ww. (groene volgorde).
20 maal staat het verl. deelw. na het verv. ww. (rode volgorde). |
| |
| B. | Verv. ww. + infinitief: 58 gevallen.
49 maal staat de infin. na het verv. ww. (rode volgorde). 9 maal staat de infin. vóór het verv. ww. (groene volgorde). |
Op onze verzamelkaart 16 (verv. ww. + verl. deelw.) is Antwerpen met het gebied ten Zuiden half rood, half groen, het gebied ten Noorden en ten Westen overwegend groen met rode inslag. Dat klopt ongeveer met de totalen uit de teksten van Leopold, alhoewel we hier toch iets meer groen hebben en volgens deze gegevens Antwerpen tot het overwegend groene gebied zou moeten behoren.
Op onze verzamelkaart 17 (verv. ww. + infin.) is heel de streek rond Antwerpen homogeen rood. Hier zou dus volgens Leopold's teksten een streepje groen bij horen (± 16%). Misschien heeft zich tijdens de laatste ¾ eeuw de constructie nog meer geüniformiseerd.
|
-
voetnoot(15)
- J.A. Leopold en L. Leopold: Van de Schelde tot de Weichsel.
-
voetnoot(16)
- De infin. voorafgegaan door te wordt niet meegerekend.
|
Auteursrecht onbekend