De plaats van het hulpwerkwoord, verleden deelwoord en infinitief in de Nederlandse bijzin

[p. 201]

Vergelijkingsmateriaal

I. Zinnen van Wenker.

Kaart 24: Ik ben bij de vrouw geweest en heb het haar gezegd, en zij zei dat ze 't ook aan haar dochter zou zeggen.

Zin 9 van Wenker. Volgens Frings-Vandenheuvel heeft men in 3 gemeenten de vorm zeggen zou, in de andere gemeenten overal zou zeggen. Deze 3 gemeenten zijn: Turnhout (K 237), Vliermaal (Q 80) en Tongeren (Q 162).

Kaart 25: Dezelfde zin.

Deze kaart werd bewerkt met materiaal van de Zuidnederlandse dialectcentrale. Deze zin is even bewijskrachtig als onze door de beide dialectcentrales rondgestuurde speciale enquêtelijst, daar op vragenlijst 4 van de Zuidnederl. dialectcentrale hierbij uitdrukkelijk vermeld stond: zegt men in uw dialect zou zeggen of zeggen zou.

Zuid-Nederland vormt ook op deze kaart een homogeen geheel, met uitzondering van Limburg en het uiterste Noorden van de provincie Antwerpen.

1) In West-Vlaanderen vinden we beide volgorden te Stalhille (H 28). In Oost-Vlaanderen vinden we te Hofstade bij 3 inzenders zou zeggen tegenover 1 inzender met zeggen zou. In Antwerpen zeggen zou te Wortel (K 208) en beide volgorden te Brecht (K 206) en Kasterlee (K 273). In Brabant zeggen zou te Zoutleeuw (P 112), beide volgorden te Alsemberg (P 199) en te Brussel (P 65) 1 maal zeggen zou tegenover 5 maal zou zeggen.

2) In de provincie Limburg vinden we 5 maal zeggen zou: te Neeroeteren (L 368), Genk (Q 3), Mechelen-aan-Maas (Q 9), Guigoven (Q 79) en te Bommershoven (Q 160). Beide volgorden worden opgegeven voor Wijchmaal (L 354) en Mielen-boven-Aalst (P 183). Te Bree (L 360) hebben we 3 maal zou zeggen tegenover

[p. 202]

1 maal zeggen zou evenals te Ophoven (L 371) en te Kortessem (Q 74). Te Voort (P 192) hebben we 1 maal zeggen zou tegenover 5 maal zou zeggen.

In de provincie Luik hebben we de volgorde zeggen zou voor Einatten (Q 261) en voor Eupen (Q 284), beide volgorden voor Montsen (Q 253) en 1 maal zeggen zou tegenover 3 maal zou zeggen voor Landen (P 171).

Opmerkingen van de inzenders:

a)	Vladslo (H 105): ‘nooit zeggen zou of zeggen ging’.
b)	Wijchmaal (L 354): geeft op in de tekst: zou zeggen, doch noteert: ‘men zegt zeggen zou’.
c)	Bree (L 360): ‘soms zeggen zou’.
d)	Ophoven (L 371): ‘meestal zegt men zou zeggen’.
e)	Poelkapelle (N 31): ‘men zou zeker nooit zeggen zou gebruiken’.
f.)	Hofstade (O 59): ‘meest zou zeggen ook zeggen zou’.
g)	Brussel (P 65): ‘zeggen zou of zou zeggen’.
h)	Leuven (P 88): ‘men zegt steeds zou zeggen’.
i)	Boutersem (P 102): ‘zeggen zou is onbekend’.
j)	Voort (P 192): ‘zelden zeggen zou’.
h)	Kortessem (Q 74): ‘men gebruikt ook zeggen zou, eigenlijk omwille van welluidendheid in sommige zinnen’.

Kaart 26: Ga, wees zo goed en zeg aan je zuster dat ze de kleren voor jullie moeder moet afnaaien en met de borstel schoon maken.

Zin 17 van Wenker. Volgens Frings-Vandenheuvel: zeer homogeen gebied: overal vinden we het verv. ww. voorop behalve in Limburg. Hier hebben we 4 maal het verv. ww. voorop en 4 maal de infin. voorop. Het verv. ww. voorop (moet afnaaien) in de gemeenten: Nielbij-As (L 418), Zonhoven (Q 1), Hasselt (Q 2) en Vliermaal (Q 80). De infin. voorop (afnaaien moet) voor de gemeenten: Bree (L 360), Maaseik (L 372), Leut (Q 6) en Borgloon (Q 156). Voor Tongeren (Q

[p. 203]

162) worden beide volgorden aangegeven: door prof. Grootaers werd opgegeven ‘moet afnaaien’, door de tweede spreker (een student): ‘naaien en schoon maken moet’.

Kaart 27: Dezelfde zin.

Bewerkt volgens het materiaal van de Zuidnederlandse dialectcentrale. In deze zin, waarbij er niet speciaal gevraagd werd naar de respectieve plaats van verv. ww. en onbepaalde wijs, doen zich niet zoveel afwijkingen voor. Slechts voor 2 gemeenten in de provincie Limburg werd nog de volgorde infin. - verv. ww. opgegeven, nl. voor Mechelen-aan-Maas (Q 9) en Guigoven (Q 79). Voor 2 gemeenten in de provincie Luik werden beide vormen opgegeven, nl. voor Montsen (Q 253) en Eupen (Q 284). Voor alle andere gemeenten werd uitsluitend de rode constructie (moet afnaaien) opgegeven.

II. Blancquaert's dialectatlassen.

Zin 80: 't Kind was dood, eer ze 't konden dopen.

In de door Blancquaert en zijn medewerkers reeds bewerkte gebieden van Zuid-Nederland treffen we geen enkele uitzondering aan. Overal heerst de rode constructie ‘konden dopen’ oppermachtig. Spijtig dat de atlas voor Limburg nog niet klaar is, het enige Zuidnederlandse gemengde gebied voor deze constructie. Gelet op de absolute homogeniteit van het bewerkte gebied hebben we voor deze zin geen kaart opgemaakt.

Ook het reeds bewerkte gedeelte van Noord-Nederland, nl. de provincie Zeeland + enkele gemeenten van Zuid-Holland en Noord-Brabant, schijnt slechts één volgorde te kennen. Overal treft men de vorm ‘konden dopen’ aan.

Zin 117: Hij heeft gezegd dat hij op mij zal peinzen.

Ook deze zin leert ons niets nieuws over de constructie in Zuid-Nederland: overal wordt gezegd: ‘zal peinzen’. In Zeeland blijkt deze volgorde echter niet

[p. 204]

zo vast te zijn. Zeeuws-Vlaanderen sluit geheel aan bij Zuid-Nederland en kent slechts 1 constructie, doch op de eilanden zijn beide volgorden bekend: op Walcheren treffen we 5 maal de volgorde aan met de infin. voorop, 3 maal de andere; op Noord-Beveland 1 maal de infin. voorop, 2 maal achteraan; op Zuid-Beveland vinden we de infin. 4 maal voorop en 10 maal achteraan; op 't eiland Schouwen werd slechts voor 1 gemeente de constructie met de infin. voorop aangegeven, de andere volgorde voor 7 gemeenten; op Tolen en St.-Filipsland 2 maal infin. voorop, 4 maal achteraan.

Ook het zuidelijk deel van Zuid-Holland werd reeds bewerkt, evenals het uiterste Westen van Noord-Brabant. Ook in deze gebieden blijken beide constructies bekend te zijn, de volgorde met de infin. voorop echter minder dan de andere.

Het verschil in constructie tussen de zinnen 80 en 117 kan verband houden met de lengte van het hulpww. Het is monosyllabisch in zin 80, dissylabisch in zin 117.

In ‘zal denken’ volgen 2 beklemtoonde lettergrepen elkaar op wat niet het geval is in ‘konden dopen’. De opeenhoping van klemtoon wordt vermeden door het gebruik van de volgorde ‘denken zal’. Dit schijnt dus een bevestiging te zijn van wat we op blz. 104 meenden te mogen vaststellen, nl. dat het ritme enige invloed heeft op de plaats van het verv. ww. (zie vooral blz. 210-211 en 213).