|
| |
| |
| |
XI. Zinne-beeld.
De eer-roovende Tonge.
| Lemma. | Exonerant se plena... |
| Zinspreuk. | Te groot gewéld |
| | Geen' paelen stelt. |
MOnsiêur Bon-jour heéft op den tyd
Van veertien dagen in-gelyd
Dry stukken van den besten Wyn:
Dat zal daer zeker kermiss' zyn.
De Vrienden zyn daer all' genoeyd,
De Maer' is over-al verstroeyt,
Dat by op-regten gaet een' feest;
Maer ziet, den uyt-val speelt de beest:
| |
| |
Want als men nu eens proeven zou,
En 't beste stuk eens keuren wou,
bevind men op den zelven stond
Den Wyn geloopen op den grond:
De reepen zyn als af-gerukt,
En g'heel den handel is mis-lukt:
Dat koel en alderbeste nat,
Ja wel het feynste van de stad,
Is al verkwist op eenen stond,
En voór dat kwaed helpt geenen vond:
Doch wat nog 't argsten is van al,
Het staet Myn-heer wat dapper smal,
Die stoefte dapper op den Wyn
Die nu tot kelders dorst moet zyn:
Wat dan gedaen? ... het is te laet,
Patîenti' vrînd, geen zugten baet;
Onsteékt een ander stuk Myn-heer
En laet het gaen voór dezen keer;
Doch ziet wel toe, dat gy voórtaen
Op uwen keus moógt vaster gaen:
Want dat te veél is op-geperst
Ten langen-laesten open-berst;
Dan staet men als een' Uyl en ziet,
En, hoe het komt, men weét het niet.
Doch laet ons hier een' oog op slaên,
Het kan met ons dus ook al gaen,
Wanneer wy hooren nae een' zaek,
Die, zoo het schynt, ons baert vermaek;
Maer dikwils ongeöorlooft is,
En zoo kan kwetzen ons gewiss';
| |
| |
Ja als men die heéft op-gevat,
Schier doór 't aenhooren af-gemat,
Dan wilt men korten tyd hier naer
Verbreyden gaen de zelve maer,
Zoo-dat men dan als over-last:
Op geenen mis-slag meer en past:
Het Vat is al-te-zeer gevult,
En daerom lyd het geen geduld,
Het is'er in, het moet'er uyt:
Ziet hier het Zinne-beéld beduyd.
Wilt g' hier een klaerder teeken van,
En dat u dit bewyzen kan,
Zoo luystert dan naer dezen zin,
Hy heéft al vieze knepen in.
Ons Klaesjen is een' aerdig kwant,
Het weét te klappen van der hand,
'T kan complimenten, 't saluëert,
Syn' schoentjens nae de mode smeert,
Syn' kleertjens houd het wonder net,
Syn hairtjen is moéy op-gezet,
Het is voórwaer een aerdig dier,
En 't gaet geduerig op den swier,
Ja dat het slimsten is van al
Het ryd nae spelen of nae bal
Zeer fier en prat op sijn gemak,
Maer 't heéft altyd de scheér in 't zak,
En snyd van die en deze wat;
Wat dunkt u van dat snater-gat?
Dat is ons Klaesjens meest plaizier
Aldus te gaen op sijnen swier,
| |
| |
Naer die of deéze Compagni'
By Jouffrouw Thrêes of Jouffrouw Mîe,
'T draegt de Courant in sijnen zak,
En redeneért op sijn gemak,
Met fijne toontjens ook daer by
Jae suyker-zoete vleyery,
Zoo-wel besteken en zoo-prat,
Al of het alle wysheyd hadd':
Nu praet het van den viezen tyd,
Dan weder van een zot beleyd,
Strak van eens-anders Eer en Naem
En van de nieuw-gebore faem;
Al wat'er om-gaet in de stad
Dat onderzoekt het snater-gat,
En brengt het dan in 't openbaer
Al of't de klare Waerheyd waer;
Waer dat het zit, of waer het staet,
Waer dat het ryd, of waer het gaet,
'T zy op de straet, of in de koets,
Het snatert altyd van wat zoets;
Maer Criticeért op 't minsten hair,
Al of 't een groote feyle waer';
En als het in het Wyn-huys zit
'T weét altyd iets, 't zy dat of dit;
Of zit het in een Compagni',
Nu vraegt het deéz', dan vraegt het die
Naer nieuwe Maeren van den Tyd,
Daer mede schynt het g'heel verblyd;
Ook niet en is hem zoo-gemeen
Als onder-vraegen ider-een,
| |
| |
Om voórts te brieven al het kwaed
Dat hier of ginder omme-gaet.
Ik mag dan zeggen voór gewis,
Dat hy als eene Tonne is,
Die zig ontlast van haer geweld,
Gelyk het hier ook is gesteld,
Aldus een' ongeschaefde Tonge',
Die geenen Raed, geen less bedwong,
Die niet en let wat dat sy praet,
Die over-brieft het grootste kwaed,
Word noyt betoomt, noyt zwygen kan,
Al was het dat enen deftig Man
Bedreven hadd' een klyn misdaed,
Dat geenen mensch tot nadeel gaet,
Ja dat tot geen' berisping' dînt:
Zoo zyn die kakelaers verblind.
Maer als ik hier een' oog op slaen
En met het breyn op stille staen,
Zoo vat ik, dat den Even-mensch
Berooft word van sijns herten wensch,
Berooft word van sijn beste deel,
Van Eer, van Goed'ren in't geheel,
Van Staeten, Ampten, Goed belyd,
Van Rust, van Lof, van Goeden Tyd,
Van Huys, van Kinders, van sijn Goed,
Het ghen' den Agterklapper doet;
Want zoo een Tong' is meest bekwaem
Om imands Eer en goeden Naem,
(Waer in ons eenig heyl bestaet)
Wel-haest te brengen op de straet,
| |
| |
Wel-haest te stooten in den kant,
Wel-haest te smyten in het zand,
Wel-haest te brengen tot een' niet,
Gelyk men alle dagen ziet.
Als imand anders zaken laekt,
Waer doór hy in veragting' raekt
Dan is hy oorzaek, dat een Man,
Die ook voórwaer niet zwygen kan,
Gaet loopen by een' tweeden kwant,
Die hy het-zelve stelt ter hand,
En zoo geraekt het over-al,
Niet zonder 't grootsten ongeval.
Ik gaen tot blyk van dezen zin
Hier brengen deéze Fabel in,
Waer door zal blyken, dat de Faem
Op weynig' uren is bekwaem
Te maeken, dat het stilste kwaed
Tot 's werelds wydste kusten gaet.
Pandóra kreeg eens van Jupyn
Een' gift zeer-wonder in den schyn,
Maer die vol vieze grillen zat,
En menig slimme treken had;
Den uyt-val heéft het zoo geleert,
Wanneer het al in spook verkeert;
Want zoo de doôs nu g'opend werd,
Verschynd'er menig slimme pert,
Veél broedzels van den Haet en Nyd,
Serpenten van af-gunstigheyd,
Van List, Bedrog, vna valsch gemoed,
Van Wraek, van Gramschap, lust tot Bloed,
| |
| |
Van alles dat een deftig man
In Eer en Faem beschaeden kan:
Dîe Pest spryd zig g'heel d'aerde rond,
Zoo-seffens, op den zelven stond,
Besmet de zinnen en 't verstand,
En heéft'er dus veél' overmand;
Van dan is menig mensch beryd
Tot list en dwank, tot haet en nyd,
En wel bezonder om het kwaed,
Dat hier en elders omme-gaet,
Te draegen doór een' g'heele Stad
Al-of het was een' grooten schat,
Maer die zoo-snoode treken broed,
En die zoo-dapper nadeel doet,
Dat hy al menig deugzaem Man
Ook tot de ziele wenden kan.
Maer wilt den Lezer ook eens zien
Hoe dat al vaeren zulke Liên,
Dat hy een' Tantàlus belet
Te-midden in het nat gezet,
Ontrent de spyzen t'allen kant,
Die hy kan raeken metter hand;
Maer waer hy niets van nutten mag
Tot heden zelfs op dezen dag;
Hy ziet voór hem dit alles staen,
Hy mag zig egter niet verzaên,
Het dient hem alles meer tot pyn,
Als om gelaeft, gevoed te zyn:
Dit heéft sijn klapperny' gedaen,
Wanneer hy zaeken ging bestaen,
| |
| |
Dîe in een' dikke duysterheyd
Verblyven moesten t' allen tyd,
Ja zelfs der Goden hoogen Naem
Bekladde door een vuyle faem,
En altyd van eens anders staet
Verspreyde zulk of zulken kwaed:
Daerom, zegg' ik, en wel met regt,
Is hy aen eenen boom gehegt,
Daer alle fruyten jeugdig staen,
Op-dat 't hem zou ter-herte-gaen
Te zien, en egter noyt een rys
Te proeven van zoo-lekker spys.
Het is een goede less' voórwaer,
Die ik voór mijnen Lezer spaer,
Dat hy noyt imands zaken laekt,
Eer hy in groot verdriet geraekt;
Want die een ander stadig kwelt,
Word in een meeder smert gestelt,
En, zoo, men 't heden ondervind,
Het onheyl sijn' Autheur verslind.
Actaeon geéft hier van een stael
Aen d' Agterklappers al-te-mael;
Hy wierd van d' honden, die hy spyst,
En daer hy verr' hadd' mé gereyst,
Besprongen, aen-gevat, verscheurt;
Gelijk 't nog hedendaegs gebeurt:
Want klappen van een Deugdzaem-man;
Die geenen klap beschaêden kan,
Dient tot vermaeding, schade, schand'
Van die zoo-boose listen vand.
| |
| |
En gy, die ook begeirig zyt
Na argelist nae haet en nyd,
Gy, zegg' ik, vreest het ongeval,
Dat u ook eens bespringen zal:
Een' Midas, zoo gy 't wel bevat,
Die ook te lange ooren had,
Zal u hier leeren, dat den tyd
Zal komen, dat den haet en nyd
Zal draegen sijnen eygen last:
Twee Ezels-ooren toe-gepast
Die doen met regt een-ider zien,
Wat dat dit Volksken zal geschîen;
Die naer eens anders onheyl tragt
Word zelver in't verdriet gebragt:
Gy, dîe blameért eens anders Naem,
Vermindert dikwils uwe Faem;
Gy, die na zulke praeters hoort,
Zyt ook al doór den neus geboort:
Want als den Heer sijn ongeluk,
En als men toont hoe slegten praet
Ons meestendeel ter herte gaet,
En dat is men niet verzwygen kan,
Men word bekent by alle man
Voór eenen Quidam en weét-niet:
Die wel doet, zulk gezelschap vlied,
En houd zig aen een wys beleyd,
Dat overwind klap, en nyd.
| |
| |
| |
Vermaeninge.
EEn der grootste zonden, dewelke doór de Tonge worden bedreven, is den Agterklap: 't is dezen, denwelken den Vrede stoort, de gemoederen verwart, Familien in roeren stelt, Republiecken ont-effent: 't is dezen, denwelken geen goed lyden kan, geen Geluk in andere gedoogen, altyd tragt om den Even-naesten te benadeelen; die sijn genoegen vind in schade te doen aen andere, in stoornisse te verwekken, in haet en nyd voorts-te-brengen, in een geduerig wan-order te veroorzaeken: ende dit alles brengt hy te weég op eene zoo-schandelijke manier, dat men van deze grove fout op het aenzien alleen eenen altyd-duerende afkeer zoude moeten aen-trekken: het boek der Spreuken boezemt ons dezen af-keer in op deze volgende plaetzen: Remove à te os pravum, & detrahentia labia sint procùl à te: Weért van u een kwaede Tonge, en dat agterklappende lippen verre van u zyn. Als-ook, Cùm detractoribus non commiscearis: Verkeert niet met Agterklappers. En wilt iemand weéten, hoe-zeer sy aen Godt mishaegen, dat hy agt slaegt op de woórden van | |
| |
Paulus tot de Romynen het eerste Capittel; Ja sy zyn de alderhatelijkste, om-dies-wille dat sy de Liefde, die ons stiptelijk van Godt bevolen is, om-verre smeyten. Den heyligen Apostel Jacobus legt ons dit duydelijk uyt met deze woórden: Nolite detrahere alterutrum Fratres mei; qui detrahit Fratri, aut qui judicat Fratrem suum, detrahit legi, & judicat legem: En wilt van malkanderen geenen Agterklap spreken mijne Broeders; den welken sijnen Broeder (alle menschen zyn zonder onderscheyd onze Broeders) door Agterklap zal beschadigen, ofte die hem zal beöordeelen, misdoet tegen de Weth, en beöordeelt de Weth. En gemerkt de Weth van Liefde eene vaste Weth is, die men stiptelijk moet onderhouden, zoo moet het wel een groot kwaed zyn, op zoo-schandelijke manier deze Weth te overtreden: daerom is't gemeyn gevoelen der Theöloganten en heylige Vaders, dat den Agterklap uyt zig zelven dood-zonde is, zoo-verre zelfs, dat men van de zelve niet gemakkelijk kan ontslagen worden, om-dat'er Restitutie van gestole Eer vereyscht word.
Eer ik uyt-leggen gaen, hoe schadelijk den Agterklap is langs dry kanten, moet ik eerst zeggen, hoe den heyligen Thomas hem met kort woórden af-beéld: Detractio est
| |
| |
seminatio mali, occultè, in proximi injuriam. Agterklap is uytstroeyinge van eenig kwaed, bedektelijk, tot agterdeel van den Even-mensch. En gelijkerwys het woórd Detràho, af-trekken of af-nemen beteékent, al-zoo word aen iemand synen goeden Naem met listen en laegen af-genomen; welk groot kwaed doór een enkel lit, te-weten de Tonge, (wie kan het gelooven!) word veroorzaekt. Hoe schadelijk dit klyn en verworpen Lit is, ja hoe scherp-snyndende en drykantig zweêrd, gaen ik in't vervolg betoonen.
Voór-eerst, hoe schadelijk den Agterklap is aen een-ander, die 'er doór benadeelt word, getuygt den Ecclesiastes: Si mordeat serpens in silentio, nihil eo minus habet, qui occultè detrahit. Is 't dat eene slange bedektelijk haer vergif op ons spouwt, niet minder doet eenen Agterklapper, die in stilte ons beschaedigt. Den H. Apostel Jacobus zegt: Et lingua ignis est: Ende de Tonge is een vuer: Voórwaer niets is bekwaemer alles te vernietigen als dit, niets bekwaemer als deze: waer op de woórden van Salomon insgelijks betrek hebben: Et in libiis ejus ignis ardescit: Ende is sijnen mond brand en vuer: hetwelk hier bezonderlijk kan aen toe-gevoegt worden; want sijne woórden, ontsteken doór haet en af-gunst, zyn een blakende vuer, dat hy op een-anders Naem en Faem uyt-spouwt: | |
| |
en gelijkerwys niet zoo-snel is als het vuer; zoo is niet zoo-heftig als den Agterklap, die wel-haest doôr Steden en Landen verspreyd is, ook de alder-digtste mueren en Bol-werken door-dringende.
Eene Eer-roovende Tong word ook van den Koninglijken Propheét by eenen scherp-snydenden degen vergeleken: Exacuêrunt ut gladium Linguas suas: Sy hebben hunne Tongen als eenen degen gescherpt. Insgelijks by eenen door-dringende Pyl: Intendêrunt arcum rem amaram, ut sagittent in occultis immaculatum. Sy hebben hunnen boog met bitterheyd gespannen, op-dat sy den onschuldigen zouden doór-schieten in het geheym. En dat deze gelijkenissen byde zeer-kragtig zyn, is maer al-te-zeker; want is't dat eenen Soldaet met eenen degen veéle andere kan doôr-steken, is 't dat eenen Schutter met eenen vergiftigen pyl ook veéle kan wonden, wat zal men dan niet mogen zeggen van eene scherpsnydende en vergiftige Tonge, dewelke, niet hondert, niet duyzend, maer ontallyke wond, ja jammerlijk dood, en dat niet op verscheyde keeren, maer op eenen stond, op eenen oogenblik?... daerom wenschte niet zonder reden den gekroonden der Propheéten, David, van dit scherp-snydende zweêrd bevreyd te worden: Erue à frameâ Deus animam meam! door welk woôrd Framea, zweêrd, Augustinus
| |
| |
verstond de Agterklappende Tonge, om-dieswille-dat hy doôrgronde, wat groot en veélvoudig nadeel zoodanige Tonge voorts-brengt: ik zegge veélvoudig, ja, zoo-veélvoudig, dat men daer van geen getal kan agter-haelen. Wille ik alle de ongevallen, die de Agterklappende Tonge veroorzaekt, ivers by vergelijken, zoo dunkt mydat ik die het best kan toe-passen aen de Muggen, die Aäron over geheel aegypten dede verschynen: Godt geboôd hem doór Moyses: Extende virgam tuam & percute pulverem terrae, & sint Ciniphes in universâ terrâ aegypti: Steékt uwe Roede uyt en slaegt op het stof der aerde, opdat'er Muggen komen over't geheel land van aegypten: Erantque ciniphes tam in hominibus, quam in jumentis. En daer waeren Muggen zoo-op de menschen, als op de beesten. Maer hoe groot en ontelbaer dat de menigte dezer kleyne dierkens was, nog kan men daer mede het getal der ongevallen, (die zonder eynde zyn) veroorzaekt doór de Eer-roovende Tonge, niet vergelyken. Gy zult my zeggen: Het is veél gezeyd, want de menigte dezer beestjens was ontelbaer: ik bekenne het; maer de kwaeden en ongemakken, de schade en het nadeel, die de Eer-roovers doen, is nog meer ontelbaer, bezonderlijk als men overpeyst, op hoe veéle verscheyde manieren sy nadeélig zyn. Ik wille dan gaen aen-toonen, | |
| |
op welke weyzen bezonderlijk eene Agterklappende Tonge ons hindert:
Ten Eersten, met te zwygen, als een ander over syne Deugd, bekwaemheyd, &c. geprezen word; want aldus wilt men als te kennen geven, dat wy anders van gevoelen zyn.
Ten Tweeden, met eenige teekens te geéven: als van het toe-knikken des hoofts, beweginge der oogen, af-keer van gelaet &c. aengezien een-ander wel-haest merkt, dat hier iet berispelijks schuylen moet.
Ten Derden, als iemand zoude zeggen, dat men dit of dat kwaed van dezen of diën Persoon hier of daer heéft gezeyt; dat zoo het meest gevoelen is; dat dit genoegzaem bekent is &c.
Ten Vierden, zoo men iet, dat goed en prysbaer is, zoekt te verkleynen, te verbloemen, daer aen iet anders toe-te-passen, en daer somtyds by-te-voegen diën verfoeyelijken maer.
Ten Vyfden, by-aldien iemand eenen Eer-roover niet berispt, hem laet voorts-gaen met daer in toe-te-stemmen, ja zelfs te sterken: hoe verfoeyelijk dit is, laet ik den wel-bedagten Lezer oordeelen.
Ten Zesden, Als men eene verborge zaek van aengelegentheyd in 't ligt brengt, eenig kwaed van den Even-mensch kenbaer maekt, | |
| |
synen handel en wandel voór onregtveérdig uyt-maekt &c.
Ten Zevensten, als men den Agterklap met leugens vergroot, als men daer iet by voegt dat de feyl bezwaert, &c.
Ten Achtsten, is-het-zaeken-dat men zoo-danig verbittert, vergalt, en kwaed-aerdig is, dat men zelfs Eed zoude doen om sijn zeggen te doen gelooven; dat men daer op zweért, en alles op beloóft, om de by-wezende meerderen in-druk te geven; dat men, om zig geloofbaerder en een-ander pligtiger te maken, vast-stelt de occasie af-te-wagten om dit met'er daed te doen zien: ja veéle gaen zoo-verre, dat sy, nae schandelijk den Naem van den Even-naesten, die zeer-dikwils onschuldig is, geblameêrt te hebben, publikelijk derven vast-stellen over eenig klyn ongelijk, dat hun is aengedaen, ofte, om beter te zeggen, dat sy meynen ofte zig gelaeten aengedaen zyn, anders nogtans wetende, wraek te zullen nemen. Quantum mortalia Cogis pectora Lingua furens! ô wat vermogen hebt gy op de herten der menschen ongenaedige Tonge! ik zien doór u Familien oneffent; hun geluk vermindert; hunnen staet vernietigt; ik zien doôr u Borgers tegen Borgers, Koopmans tegen Koopmans, Edel-lieden tegen Edel-lieden eenen eeuwig-duerenden haet aen-trekken; ik zien | |
| |
doór u Zusters en Broeders, doór den band van Eendragt vervoegt, jammerlijk tegen malkanderen op-staen, injurie met injurie vergelden, Processen aen malkanderen aendoen; ik zien zelfs de beste en geheymste Vrienden van gelaet veranderen, een bits gemoed aentrekken, malkanderen uyt-dagen, de wraek vast-stellen, de handen slâen aen het blanke stael; en dit alles bevinde ik aengesteken, vervoórdert, vermeerdert, te weég gebragt, en uyt-gewerkt doór den Agterklap. O veneynige Tonge! ô wreede beest! ô vergiftigen Aspis! ô afgrysselijk monster! ô wortel van boosheyd! ô afgrond van Argelist! ô moeder van alle kwaed! hoe-groot, hoe-verscheyde, hoe-ontallijk zyn de ongevallen, miserien, ellenden, die gy veroorzaekt! om hier van een blyk-teéken te geéven, en te doen zien, hoe-kragtig den Agterklap is om iemand van geluk te berooven, en hem samen te verbitteren om sijne Tonge tot wraek te besteden, wille ik, een ligt-gevallig Exempel hier aen-knoopen.
Alarm! Alarm! hoore ik iemand roepen: maer wie zyt gy, die daer zoo-vervaerlijk zingt?... Ik zien, ik luyster, ik roep: en niemand andwoórd my ... maer hoe, wat voôr eenen schim warrt my voór 't verstand?... zien ik kwaelijk?... | |
| |
loop ik verkeerd?... ben ik bezwymelt van zinnen?... worde ik bedrogen doôr eene valsche inbeéldinge?... neen, neen: ik hebbe de zaek al vast, ik hebbe den droes al agterhaelt: 't is onzen Bartholomaeus, die op zoo-hoogen toon zingt; hy zit daer-boven in de zolder-venster, en is al bezig met de snaeren te stellen van een alderdroevigste instrument; daer moet wel iet jammerlyks hem over-gekomen zyn, daer ik geene spel nogtans van gehoort hebbe: daerom zal ik hem dies-aengaende eens ondervraegen, of ik hem misschien vertoosting geéven konde. Wel wat is de oorzaek mynen beminden Gebuer, mijnen besten Vriend, van uw gekerm? kwelt u misschien de hooft-pyn, hebt gy leed aen de maeg, in de armen of beenen? of wel zyt gy bevangen met de Podagra? spreékt klaer uyt, zegt my de reden: hebt gy een bankeroet gehad? is u eenen Vrind ontnomen? zyn uwe Ampten vermindert? heéft men uwe goed gestolen?... kloek aen, maekt my het kenbaer; en wilt niets aen uwen getrouwen Vriend verzwygen: gy weêt immers, dat amicitia eene zekere en souvereyne medecyn is voór de mœstitia; wel-aen dan, kan ik u troosten, helpen, bystaen, ziet my bereyd, veérdig, spoedig; spreékt uyt de borst, geéft my u Leed te | |
| |
kennen, ik luystere. Ah! andwoord Bartholomaeus, men heéft mynen Naem schandelijk beklad, men heéft my valschelijk belogen, men héeft my de alder-gewigtigste schade by-gebragt! ik meynde nu binnen eenige daegen een gelukkig Houwelijk aen-te-gaen, daer toe hadde ik alle zorge en vleyt aen-gespannen, dat was nu voórspoediglijk gesloten; maer ziet, denkende dat alles wel zoude uyt-vallen, was het eynde vol bitterheyd: eenen loozen, af-gunstigen, nydigen, boos-aerdigen, argelistigen Vos, eenen kwaed-aerdigen, greétigen, onverzaedelijken Gryp-vogel, eenen ongenadigen, onregtveérdigen Eer-schender steékt in stilte eenen stok in 't wiel, gaet doór listen en bedrog mynen handel beschilderen, mijn gedrag voór wispelturig uyt-maken, my voór een dweêrs-hooft en eenen weét-niet aen-dienen, de vorigen luyster van mijnen goeden Naem met eene dikke wolke van leugens verduysterende: Ik hadde nu alreeds het Consent van mijne Beminde, 't was met haer volle Contentement, sy getuygde my, dat haere liefde standvastig zoude blyven, zoo-verre, dat sy, aen my het ja-woórd gegeéven hebbende, den dag der Trouw hadde vast-gestelt; maer hoe wankelbaer is der menschen vrindschap, en hoe haest draeyt de liefde, bezonderlijk als sy van andere kanten om-verre word gestooten! ah! met wat bitterheden is sy al vervoegt!) als
| |
| |
ik myne zinnen van alle zwarigheyd ontlast hadde, ende nu meynde het wit van myne genegentheyd voór-vast bedoelt te hebben, komt'er seffens eenen Bode met eenen haestigen Brief: terstond wierd hen gevraegt voór wie dezen was, ende men verstond, dat men den zelven zonder vertoeven aen my moest ter hand stellen: zoo-ras ik hoorde van eenen brief, zoo-haest begon mijn Bloed in mijne aders te verstyven, mijne oogen wierden verduystert, mijne ooren tuyteden, mijne Tonge bleéf hangen aen het gehemelt, mijn hairen stonden te berg, mijne knien sloegen tegen een, myne voeten strunkelden, met een woórd, de onsteltenisse mijns lichaems was zoo-groot, dat mijn hert zonder op-houden klopte, en door de vrees scheén toe-genepen te worden; dog den Brief gelezen hebbende, ging den perssenden angst zoo-verre, dat ik den geest scheén te geeven. Den korten inhoud van dezen was: dat zy van wille verandert was; en de reden scheen deze te zyn, Omdat sy het stuk wat-nader doórzien hadde: hier op liet ik swaere zugten, ende, naer deze woórden by my zelven herhaelt te hebben, ô noyt-genoeg-beklagelyk lot!, scheen het, dat my de stroót als toe-geperst wierd: eenigen tyd in onmagt gelegen hebbendem begonste ik allengskens tot my zelven te komen, als-wanneer ik voór my nam den oorspronk van de zaek te onderzoeken; tot dat ik eyndelyk ver-
| |
| |
staen hebbe, dat eenige agterklappende Tongen my schandelyk hebben belogen. Ik belove, dat dit aldus niet zal passeéren; 'k wille my daer over wreken, ja zal niet op-houden van moeyte, zorg, vleyt aen-te-wenden, tot-dat ik de zaek, 't zy met geweld, 't zy met het Recht, zal hestelt zien: ik verjaege van my alle vreeze, ik wapene my met een onversaegt gemoed, ik zal geene paelen laten aen mijne Gramschap, ik dorste nae de wraek, ja ik zal niet ophouden, ten-zy-dat ik mijne Vyanden teenemael vernitigt zien zal; ik gaen den handel, den valschen, bedriegelijken, Eer-loozen handel van die my zoo onregtveérdig hebben benadeelt opentlijk blameêren, en zal voór-een-ieder aen den dag brengen, hoe-berispelijk, verfoeyelijk, hatelijk hunnen handel is. Op deze gepassioneérde Klagt-dicht, die my zelfs om haere heftigheyd verstelde, andwoórde ik eyndelijk met deze ofte diergelyke woórden: Geéft de zaek een weynig geduld, Bartholomaee, wilt uwe zinnen zoo niet verwarren; ik 't dat u eene booze Tonge beschadigt heéft, ik bekenne het, uw ongeluk is gewigtig; maer waerom zoo-seffens in 't harnas geschoten, zonder bedraedinge, met spoed, doór Gramschap aengedreven? ... Laet uw verstand een weynig bedaeren, toomt uwen toorn wat in; en wagt u wel, van kwaed met kwaed, ongelijk met ongelijk te loonen.
| |
| |
Hier op, in plaets van te bedaeren, word hy als uyt-zinnig, en loopt seffens ten huyze uyt; ik hem geenzins konnende wederhouden. Eenigen tyd daer-naer heéft men my verhaelt, dat hy, aldaer gekomen zynde, nog meer verbittert is geweést, aengezien daer tegenwoórdig waeren eenige andere booze Tongen die hem aen-hitsten om zig te wreken: dezen zeyde hem: dat het meer als reden was, dat sijne Eer aldus herstelde. Dien: dat hy dit, wilde hy wel doen, zoo niet mogt laeten voor-by-gaen. Eenen derden voegde daer nog by: dat het van noode was, om sijne gekwetste Eer te herstellen, tand voór tand weder te eysschen. Bortholomaeus, by al dit meer-en-meer verbittert wordende, ende als berstende van spyt, lit geene paelen aen sijne Gram-moedigheyd, en dede van-stonden-aen ontallyke schimp-woórden hooren tegen sijne vyanden, zoo-daniglijk, dat hy, hun voór dwaes, onregtveérdig, valsch, logenagtig uyt-makende, oorzaek was, dat sy voor eene geheele Stad tot spot gestelt wierden.
Ziet hier, Nauwkeurigen Lezer, wat eene Eer-roovende Tonge te-wege-brengt; ziet hier, hoe een alleen genoegzaem is, im eens anders Fortuen te vernietigen; ziet hier, hoe sy zelfs oorzaek geéft, dat een ander verbittert word, en, kwaed met kwaed loonende, het zelve ongelyk bestaet; ziet hier, hoe eenen derden | |
| |
het vuer van haet en nyd van oneenigheyd doôr ophitsen aenstoókt, en leert'er uyt besluyten, wat snel en vinnig vergif eene Eer-roovende Tonge is.
Wilt gy nu weéten, noe zelfs eene verkleyning van eimands Lof, eenig by-voegzel, een woôrd alleen oorzaek zijn kan van onherstellijke schade, luystert nae de volgende voór-beêlden.
Daer word van iemand in een gezelschap vehaelt: dezen Heer is bekwaem, by bezit de Wysheyd van Salomon, hy is een Cieraed der Republiek, eenen steun-stok der Wetten, hy bewyst veél goeds aen de gemeente, hy is in sijnen handel wel bedreven, hy is niet groots, niet hooveérdig; een ander wilt altyd boven dryven, hy zwigt zeer-geerne; men kan hem de nederigheyd ten oorgen uyt lezen, hy is in alle dingen een bekwaem en fatsoenelijk man; Maer, Maer, (ô verfoeyelijken Maer!) hy is zoo-habbig nae het geld (zegt eenen anderen) als de kat na de muys, als den duyvel nae eene ziel; hy weét met sijne vingers het geld zoo-zeer te schraeffelen, als ofte sy eene gaffel waêren; hy kan bedektelyk met het slyp-net om-gaen; hy scheêrt de Schaêpen tot den laesten wol, ende de fijn-scheér is sijn beste handeling, om zelfs de geringste den zak dapperlyk te ont-ligten. Dat is imands lof met smaed verduysteren; en dit enkel woórd maer brengt | |
| |
eenen langen slyp van lasteringen mede, die de alderschandelykste zyn voor den Even-mensch.
Een ander zegt: deze Jouffrouw is een deftig Vrouw-persoon, de natuer heéft haer begaeft met schoonheyd, maer heéft haer nog een veel-edelder inborst gegeven: sy is eene goede en voórsigtige huys-houdster, sy is veerdig en wel ter hand, sy is waekzaem ende genegen om bezig te zyn: gelooft my, dat hiet waerlijk zorgen, als men bezig is van den morgen tot den avond; ja zoo verre, snagts scheynt sy als ongerust te slaepen, uyt vreeze dat'er nog iets zoude ontbroken hebben; men zoude veél werks hebben om haers-gelijk te vinden: het is eene schoone Rachel, en sy overtreft deze al verre in zorgvuldigheyd. Maer, repliceért eenen anderen, het is al wel gezeyd, maer de perten steken dikwils agter in de mouw: de Vrouwen houden nog al-veél van krouwen, dat is lamêren, en sy is daer van niet bevreyd, aengezien sy dikwils by de Gebueren als een ydel-hooft staet en klapt; haeren schyn is ongelijk aen het zyn: sy is daer-en-boven zoo-opschietende, dat sy het minste woórd niet wilt verdragen; en dezen hoogmoed doet haer dikwils van toornigheyd op-zwillen. Aldus word den eersten lof met de laetste smaed-woórden te niet gedaen: en die onberispelijk was, | |
| |
word de aldersmaedelijkste doôr eene Eer-roovende Tonge. Eenen derden zegt: Deze huys-vrouw zoude niet beter konnen wezen; sy is eenen spiegel van alle Gebouwde, sy spreékt haeren Man in alles vrindelijk aen, sy heéft noyt van haer leven een ongeduldig woórd gesproken; sy is zagtmoedig, sy toont noyt een stuer gezigt, al was het haer alles tegen-ging. 'T Is waer, (antwoórd een ander) alles is wel gedaen; maer het zoude nog beter toe-gaen, waert-dat sy niet al-te-goed was: haere oudste Dogter laet sy te-veél op den dril gaen, en haere jongste laet sy te-veél haer koppeken uyt-voeren; haere Zonen zyn stout, onbeschaemt, om-dat sy eene laf-hertige Moeder is. Ziet wederom wat kragt dien enkelen waert-dat heéft, om den grootsten Lof tot den leegsten graed te verkleynen! Eenen anderen zegt: Deze Meyt is altyd even neerstig ende koek is het huys-werk, alles verrigt sy met zulk een veerdigheyd, dat sy het voór-deel van haere Oversten zoo-zeer behertigt, dat sy op eene duyt zoude blyven prangen, om haer volk boven de waerde niet te doen geven. Al-evenwel, (zegt eenen anderen) Sy is dog de pluysste niet; want sy gaet in de gebuerte alles overdraégen dat sy in huys heéft hooren zeggen, sy hangt een ander alles aen den neus, die daer mede niet vergeten heéft; sy maekt
| |
| |
zaeken kenbaer, die Myn-heer of Jouffrouw niet wilt gezeyd hebben, met een woórd, het is eene groote Lameér, en sy laet zig meerder voórstaen als Jouffrouw zelfs. ô valsche Tongen! ô duyvelsche uytvindzels! kan men dan niet lyden dat een-ander Lof behaelt? moet men dan altyd het wit van eenen opregten handel bekladden met de leelijkste vlekken van Eer-loozen klap? ... Nu ziet men opentlyk, dat een woórd alleen genoegzaem is, om al dat treffelijk is om-verre te smyten; wat zal het dan niet zyn, als'er geheele discourssen, die vol Smaet, Af-gunst, Laster zyn, gehouden worden? ... Ik zegge dan, dat'er niets zoo-groot vermogen heéft als eene Agterklappende Tonge: ik weét wel, dat het Geld op de gemoederen de menschen veél vermag, gelijk gebleken heéft in eenen ryken Vrek en ontallyke anderen: ik weét wel, dat den Wyn groote kragt heéft, gemerkt hy de reden zelfs verdooft, gelijk Holofernes ondervonden heéft: Ik weét wel, dat een Vrouw-persoon een verleydende Schepzel is, en dat'er menige, doór dezen priekel geraekt, overwonnen worden, gelijk Sampson en andere hebben ondervonden; maer ik weét ook, en zegge opentlijk, dat de Tonge, zoo-klyn en veragtelijk lit, veél, ja oneyndelijk meer vermag, als dit alles te zamen genomen: aengezien zy alles, dat Kostelijk, Standvastig, | |
| |
Heerlyk, Verstandig, Wel-geregeld is, met eenen keer om-verre smeyt, vernielt, overmeestert, zoo-verre, dat haere magt onbepaelt is, en dat sy by-na doór eene geheele wereld haere wetten uyt-geéft, uytwerkende, dat ook de voórzigtigste in haere strikken vallen. Dies-volgens zeyde wel den grooten Leeraer Hieronymus bemerkende de ongetemde klapperagtigheyd van eene Eer-roovende Tonge: Tanta hujus mali libido mentes bominum invasit, ut, qui procùl ab aliis vitiis recessêrunt, in istud tamen, quasi in extremum diaboli laqueum, incidant. Zoo groote genegentheyd tot dit kwaed hebben de gemoederen der menschen op-gevat, dat die zelfs, dewelke van andere fouten zig teenemael ontmaekt hebben, in deze nogtans als in den laetsten strik des duyvels komen te vallen. Vervolgens let wel toe, wie gy zyt, dat gy u alhier niet mis-grypt; ik zegge let wel toe; want de Voorzigtigheyd kan hier niet genoeg voórzigtig wezen, en de zorg kan noyt genoeg waken om hier de strikken te ontgaen; ik zegge het dan nog, en zal het altyd zeggen, dat'er geen zoo-vinnig kwaed en zoo-behaelyke ziekte is als den Agterklap.
Nu dient'er in 't kort bewezen te zyn, hoe-zeer dat pligtig zyn alle die, dewelke den Agterklap met genoegen aenhooren: Den heyligen Thomas van Aquinen zegt: Dicendum
| |
| |
est, quod, si aliquis detractiones audit absquè resistentiâ, videtur detractori consentire, undè fit particeps peccati illius. Men mag zeggen, dat, zoo-wanneer iemand nae den Agterklap luystert, het waerscheynelijk is, dat hy met den Agterklapper van een gevoelen is, waer doór by van de zelve zonde deelagtig word. Den heyligen Hieronymus is van het zelve gevoelen: Cave, ne Linguam aut aures hebaes prurientes, aut aliis detrahas, aut alios audias detrahentes. Wagt u, van eene Nieuwsgierige Tonge of ooren te hebben, eensanders Eer te-rooven, of de Agterklappers gehoo te geven. Den heyligen Bernardus betreft het zelve met bondige woórden: Detrahere, aut detrahentem audire, quid horum damnabilius sit, non facilé dixerim. Ik kan niet gemakkelijk zeggen, wat van twee het verfoeyelijkste is, Agterklap te spreken, ofte dien te aenhooren. En op eene andere plaets zegt den zelven H. Vader. Qui detrahit, & qui detrabentem libenter audit, uterquè peccat. Diën, denwelken Agterklap spreékt, en diën, denwelken den zelven aenhoort, zondigen alle beyde. Den heyligen Isidorus bekragtigt het zelve met deze woórdem: Non solùm ille reus est, qui falsum de alio profert; sed & is, qui citò aurem criminibus prœbet. Hy is niet allen pligtig, denwelken valsheden van een ander uytstoeyt;
| |
| |
maer ok diën, denwelken ligtelijk de ooren leent om de fouten te aenhooren. Van 't zelve gevoelen is den heyligen Augustinus: Si hilari vultu detractorem audieris, tu illi das fomitem detrahendi. Is 't dat gy met bly gelaet eenen Agterklapper aenhoort, gy voed hem in sijnen Agterklap, en vervolgens zyt gy medepligtig van sijne zonde. Het heylig Schrift betoont ons klaerlyk, hoe-zeer men zig van het aenhooren hier moet wagten. Den Ecclesiasticus voór-eerst. Linguam nequam noli audire. En wilt eene ondeugende Tonge niet aen-hooren. Facito seras auribus tuis. Doet een slot op uwe ooren. Den gekroonden der Propheéten David hadde van de Agterklappers eenen grooten af-keer: dit betoonen sijne woórden: Detrahentem secretò Proximo suo, hunc persequebar: denwelken in 't geheym van sijnen naesten kwaed zeyde, dien vervolgde ik. Den Ecclesiastes verstaet het volgende van de Agterklappers: Ne accommodes cor tuum. En luystert naer hun niet. Ja is 't by aldien, dat men bezorgt moet zyn, dat ons geen het minste onbetamelyk woôrd ter ooren komt, volgens het zeggen van den H. Bernardus: Verbum scurrile, quod faceti urbaniquè nomine colôrant, non sufficit peregrinari ab ore; procul & ab aure relegandum: Een onbehoorelyk woórd, dat men met den naem van genoegelijk en vermaekelyk verschoont,
| |
| |
moet niet alleen verre van onze Tonge zyn: maer het moet ook verre van onze ooren versteken blyven; Is 't dat men, zegge ik, hier toe eene geduerige zorge moet inspannen; wat zal men dan niet gehouden zyn te doen, om alle die menigvuldige eerlooze Discourssen, bezonderlyk van de heden-daegsche zoo-genoemde valsche Propheéten, haters van de Goede, blameêrders van de Godt-vreezende, te voôr-komen? ... voór-zeker dan dient'er wel gelet op de woórden van den Ecclesiasticus; Sepi aures tuas spinnis, Om-zet uwe ooren met doórnen: Te-weten, op-dat sy alle die onbetamelykheden, die den naem van den Even-mensch deirlyk verscheuren, niet zouden aen-hooren.
Op dit alles, hoe bondig het is ofte niet, zal misschien nog imand bestaen te zeggen: Ik beneme aen niemand sijne Eere; dat andere dit doen, wat kan ik hier daer tegen? Sy brengen dit te voórschyn in openbaere by-een-komsten; kan ik hen dat beletten? Men hoort een-ider het zelve doen; kan ik dan myne ooren stoppen? ... Den grooten Hieronymus Beantwoórd dit aldus: Ad excusandas excusationes in peccatis, ista pretentimus. Om ons te verschoonen, brengen wy deze verontschuldingen by. Gy zyt dan gelyk, die zulks op-werpt, aen den Reyzer, den-welken, van eenen Boeren-hond aengerand, zig | |
| |
uyt vreeze niet dierf verweiren: gy weét wel, wat uwe pligt mede-brengt; gy weét wel, dat gy uwe ooren moet sluyten, ofte, om beter te zeggen, dat gy de Agterklappers moet berispen, als gy anderzins hun gesmal niet kont beletten; maer gy zyt bevreest; gy hebt liever uwe Conscientie met het aenhooren te besmeuren, als-dat gy doór eene bekwame vermaeninge, en van u, en van de by-wezende het onheyl zoude af-weiren: gy doet even-eens als twee Honden de-welke gezamentlyk knagen aen een been, gy trekt het zelve zeel, en gy spant uwe kragten in, om den Naem van uwen Even-naesten te verscheuren: ziet gy dan niet, dat uwe verontschuldinge u meer tot last, als verligtinge dient? ... vervolgens staet het u toe, niet voórts-te-gaen, gelyk den meesten hoop doet; maer nauwkeuriglyk te letten, hoe gy u en een-ander van 't gevaer zult redden: aldus zult gy uwe ooren zuyver houden, en doôr een af-gekeert galaet doen zien, dat gy zulke discourssen, die maer goed zyn om andere te beledigen, af-keurt: de woôrden van 't Boek proverbiorum zullen dan op u met de Waerheyd passen: Ventus aquilo dissipat pluvias, & facies tristis Linguam de trahentem. Den noorden wind verdryft de regen, ende een af-gekeert aenzigt den Agterklap.
| |
| |
Voôrders gaen ik bewyzen, hoe-zeer pligtig, en aen zig zelven nadeelig dat is eenen Agterklapper, en tot wat vergoedinge hy verbonden is: Ten-eersten hy dood sijne ziel en die van de toe-hoorders: dies-volgens is hy tweemael pligtig. Hy dood sijne ziel, want is-het-saken-dat hy Agterklap begaen heéft in materie van gewigt en aengelegentheyd, het gemyn gevoelen der Theöloganten is, dat hy doodelyk zondigt: voegt daer by, dat sijne zonde vergroot word, zoo-wanneer een-ander de zelve Eerschendinge gaet verspreyden; maer gelyker-wys de zonde van Agterklap de alder-zwaerste is, zoo is haere herstellinge ook de aldermoeyelykste, want een Eer-schender is verpligt den gestolen goeden Naem te herstellen, even-eens als eenen dief gedwongen is het gestolen goed weder-te-geéven: ende daerom moeten de woôrden van den grooten Augustinus, Non dimittitur peccatum, nisi restituatur ablatum, De zonde word niet vergeven, ten-zy schade word herstelt, ten op-zigte van de gestole Eer ook verstaen worden. Ja dit gaet zoo-verre, dat gy niet alleen verpligt zyt, de Eer, die doôr leugens is ontstolen, maer ook die, de-welke met de waerheyd is ontnomen, te herstellen by alle die, de-welken in uwen Agterklap zyn tegenwoordig geweest. Deze vergoedinge van Eer en Faem zoude om haere moeye- | |
| |
lykheyd moeten genoeg zyn, om eenen Eer-schender te wederhouden; maer het heéft al wederom zeer-wynig kragt; misschien, om dat'er veéle van deéze herstellinge wynig werk maeken; maer ik zegge nog, dat sy geene vergiffenisse dezer zonde konnen krygen, ten-zy-dat sy de gestole Eer behoorelyk en naer vermogen herstellen: sy zyn de alder-grootste dieven, dies-volgens tot vergoedinge gedwongen. Achan hadde te Jericho eenen mantel, de Philistienen hadden Ossen en Kemels, Rachel hadde aen haeren Vader Laban de goude Huys-goden ontstolen; maer alle deze dieveryen zyn veél minder, als die der Agterklappende Tongen: ende de reden is zonne-klaer: want, Melius est nomen bonum, quam divitiae mulltae. Eenen Goeden Naem is beter, als alle Rykdommen: de eer of den goeden Naem is de kostelijkste pêrel, die wy konnen bezitten, eene pêrel, waer in alle andere schatten besloten zyn; en deze pêrel behoort ons in eygendom toe, daerom is sy by ons de aldermeeste geägt: komt'er nu iemand, die dit kosterlijk gesteent ons ontneemt, moet ons dit niet ten hoogste smerten? voorwaer, den goeden Naem verloren, alles verloren: ja den Echo in het wout roept ons toe, dat wy den Goeden Naem boven alles moeten schatten: Fama, Echo, Ama: goede Namen, Echo, Amen. dezen | |
| |
is dan onzen besten Schat, die wy beminnen en bewaeren moeten, dezen in ons van onze kindsche dagen af het alderliefste geweést, de agtbaerheyd voór den zelven groeyt met ons gestadig op, ja om dezen voór-te-staen zoude men Goed en Bloed geerne wagen: zoo-dan, word ons dezen ontstolen, alles word ons af-genomen; en dit eenig ontbrekende, ontbreékt ons alles. Hebt gy Ampten en Beneficien, hebt gy praerogativen en Titels, bezit gy Renten en Erven, hebt gy Geld en Goederen; en zyt gy by alle dit van slegte Reputatie, gy word voór den armsten, slegtsten en ongelukkigsten mensch van de wereld gehouden.
Daerom vermaent ons zeer-wel den Poëet:
Omnia si perdas, Famam servare memento.
Is 't dat g' uw Geld en Goed raekt kwyt,
Draegt zorge voór uw' Agtbaerheyd.
En voórwaer, schoon gy alles verloórt, Huys, Hof, Land en Zand, Ossen en Koyen, Kinderen en Goederen; en behoud gy uwen goeden Naem, dan zyt gy nog Ryk genoeg: waert gy schoon als Rachel, en zonder goeden Naem; gy waert leelijk in iders oogen: waert gy Wys als Salomon, en Eerloos; gy wierd voôr een slegt hooft versleten: waert gy sterk als Sampson, en | |
| |
ondertusschen van ieder-een om uwen kwaden Naem mis-zien; uwe kragten bleven begraven: waert gy Hoogmoedig en groot als Nabuchodonosor, maer niet wel Befaemt; alle uwe glorie was om niet: waert gy magtig als Pharäo, en even-wel van eene slegte Reputatie; allen uwen glans zoude u meer tot smaed dienen: en in tegen-deel, al-waert gy verworpen, onverstandig, zonder middels, vernedert, en hebt gy geenen Goeden Naem; gy zyt Ryk, Gelukkig, en Magtig genoeg.
Hier is dan klaerlijk uyt te besluyten, hoezeer den Agterklapper verbonden is Restitutie te doen van zoo-groot, zoo-onschatbaer goed; te meer, om-dat hy dit op-zoo-veéle verscheyde manieren aen den Beledigden heéft ontstolen, als'er Toe-hoorders zyn geweést: waerlijk dan is eenen Eer-schender aen zigzelven den alderschadelijksten, den aldermoeyelijksten: en voegt'er by, dat het kwaed, dat hy aen andere meijnde toe-te-brengen, op hem dikwils dobbel nader-daelt; daer hy zig boven-dien voór de oogen Godts hatelijk maekt, ja pligtig van't eeuwig vier; zoo-dan, Detractio Deo odibilis est: Den Agterklap is hatelijk voór Godt: denwelken deze zonde hier, of hier-naer-maels Rechtveérdiglijk straffen zal.
Ik moet in 't kort nog beäntwoórden de op-werpingen van zommige: sy zeggen: Als
| |
| |
ik aen iemand iet veropenbaer, die ik betrouwen mag, dan mag ik het zeggen. Maer wat verblindheyd dit is, blijkt klaerlijk; aengezien gy alreeds van u-zelven bedrogen word: En vervolgens, stelt gy uw geheymen op een ander, dan moet gy van dezen een beter betrouwen hebben als vanu zelven: doch, wat dwaesheyd het is een-ander meer te betrouwen als zig zelven, ziet eenen, die half blind is. Maer, zegt gy, ik betrouw hem zoo-wel als my zelven, wanr wy zyn eens: is dit waer, zoo is hy gansch onzeker, gelijk gy: want hoe zal een-ander beter verzwygen, dat gy zelfs niet zwygen kont? ... men zal al-wederom daer tegen zeggen: Hy is mynen beesten vrind, ik kenne hem wel: intus & incute novi: maer gy moet bedenken, dat dezen uwen Vriend ook sijnen Vriend heéft, die hy betrouwt, en dezen eenen anderen, ende zoo-voôrts; en dus geraekt een woord van eene losse Tonge onder duyzende: zoo-dat deze en alle andere op-werpingen tot meerder overtuyginge, als verschooninge, der ongezaute Tongen moeten dienen.
Op dezen of diergelijken zin passen de zin-ryke woórden van zekeren Poëet.
Die wynig met zig zelf; maer veel met ander' spréken
sijn doórgaens menschen, die sig heel nieuwsgirig steken
In 't doen van ider-een; die altyd even-zeer
Bereirig vraegen naer eens-anders doen, en meer
| |
| |
Om ander' zyn bedugt, dan om hunn' eyge zaken;
Aen wie men nimmer sijn geheym bekent mag maken
Wyl sy't noyt swygen; maer bedektelyk in 't oór
Van ander' luysteren, om weér wat nieuws daer voôr
Te hooren, en 't al-weér aen ander uyt-te-leggen;
Schoon doôr-gaens met beding, gy moogt het nimand zeggen;
'T word nogtans, eer gy't denkt, in't kort by ider-een
Belend: diês gy uw saek, die gy niet graeg gemeen
Begeert, ook zelver niet te ligt by die graeg praeten
Vertelt, want dat gy zelf aen ander niet kont laeten
Te zegge, denkt dat zulks een-ander ook na-snapt
En dat, 't ghen gy aen twee eerst zegt, haest word geklapt.
Het scheynt dat hier mede myne Vermaeninge vol-toeyt is, om-dat ik het bezonderste van den Agterklap met sijne schaede en verfoeyelykheyd hebben aen-geven: voôr-waer, Abominatio hominum detractor: Den Eer-schender is den grouwel der menschen, gelyk Salomon zegt: ende haetelyk aen Godt, odibilis Deo: Want hy den-zelven hier, of hier-namaels daer voôr regtveêrdiglyk straft. Men leéft van twee geestelyke Persoonen, dat sy seffens doôr de dood zyn overrast geweest, om-dat sy van den grooten Bisschop Ambrosius kwaed gesproken hadden: den eenen, van de tafel weg-geleyd zynde, wierd zeffens met eene benautheyd bevangen, en | |
| |
stierf korts-daer-naer; den anderen op diergelyke manier sijn leven eyndigende. Een tweede exempel zal meerder kragt hebben. Zekeren Persoon hadde langen tyd aen deze verdoemelyke gewoonte aen-gekleêft geweest, ende, daer in altyd meer-en-meer toe-nemende, maekte hy glorie van sijnen Even-naesten te konnen beschaedigen; maer de straffe is hem eyndelyk op den hals gekomen: want, als hy tot dien schrikkelyken laesten oogen-blik genadert was, zoo is 't gebeurt, dat hy onberouw van sijne zonden hebbende, ende versteent blyvende, sijne vervloekte Tonge met groote vervaerlijkheyd verre buyten sijnnen mond heéft uyt-gesteéken, en deze schroomelijke woôrden heéft uyt-gebraekt: deze alderbooste Tonge heéft my verdoemt; dewelke meer-en-meer op-zwillende, heéft hy ellendiglijk sijnen rampzaligen geest gegeéven.
Hoort gy dit versteende Agter-klappers? hoort gy dit bloedige Wolven? hoort gy dit ongetemde, verharde Tongen? ... gaet, gaet, verkleynt de Eer van den Even-naesten: maer weét ook, dat zulke verkleyninge eene vergrootinge van Godts toorn zyn zal: gaet, en schend den Naem van een ander; maer weêt dat uwen Naem daer-voôr uyt den Boek des Levens geschrabt worden: | |
| |
gaet, steélt uw Broeders Eer; maer weét, dat gy uw eyge ongeval verhaest; gaet spreékt kwaed van uwen Naesten; maer weét, dat gy ten-jongsten-dage geene andere woôrden zult hooren, als, gaet van my Vermaledyde in 't eeuwig vuer, alwaer gy over uw ongetemt klappen jammerlijk, maer te vergeéfs, zult klaegen; alswanneer uwe goddelooze Tonge met solfer en peck zal gelaeft worden.
Dit alles gezien, en overwogen hebbende, roepe ik nog-eens tot den Lezer met de woôrden van den Wyzen-man: Remove à te os pravum, & detrahentia labia sint procùl à te: Scheyd verre van u af eene booze Tonge, en dat Eer-roovende lippen verre van u zyn. Immers niet is zoo-bekwaem als den Agterklap, om de Liefde, de Broederlijke Liefde, die wy malkanderen schuldig zyn, om-verre te worpen: dies-volgens, zoude iemand u van dit kwaed en ongenezelijke pest tragten deelagtig te maeken, denkt aen deze profytige Zede-spreuk: Surdam oportet aurem habêre ad crimina. Men moet doof zyn voór Eerschendende Tongen: en vervolgens zal de occasie van kwaelijk te spreken ook weg-genomen worden. Eyndelijk ik spreke tot alle die, dewelke hunne glorie maken in den Even-mensch te bekladden, (dat wreeder gedaen is, en onmenschelijker uytgevonden, als iemand zig kan laeten voór-staen.)
| |
| |
Abstineas verbis alios mordêre protervis.
Maekt, bidd' ik u, een eynd van ander' te besmeuren
Doór uwe booze Tong, gelijk men zit gebeuren;
Ingenui non est hominis, nequè munus honesti,
Absentûm famen dilacerare bonam.
Eens-anders goeden Naem te schenden is een daed,
Die een opregt gemoed bezonderlijk mis-staet.
Ik zegge, die aen opregt Gemoed bezonderlijk mis-staet, aengezien 'er niet zoo-zeer de Liefde doet kwetzen, niet zoo-zeer onzen eygen handel besmeurt, niet zoo-zeer ons doet vegeten onze pligt: en op-dat men zeker zoude zyn wat ten dezen op-zigte het geraedzaemste is, om ons van zoo groote foute te ontmaken, zoo dient'er agt genomen op het-gene ik in mijn tweede Deel zal gaen voor-oogen stellen: ondertusschen wagt u, wie gy zyt, van den Agterklap. Immers het blyff waer:
Qui nocet alterius vult perdere famam;
Dicetur; vitiis est niger ille suis.
Wie ander doór sijn Tong' in Eer en faem wilt lâken,
Zal doór sijn eyge schuld in grooter schand geraken.
|
|
Auteursrechtvrij