|
| |
| |
| |
XII. Zinne-beeld.
De kwaed-wenschende, vloekende, en blasphemerende Tonge.
| Lemma. | ... aethera tangunt. |
| Zinspreuk. | Sy klimmen met een' snelle togt, |
| | En werpen sig schier aen de locht . |
WAnnéer de woeste Zee, doór winden op-geblaezen,
Begint met fel gedruys langs allen kant te raezen,
Als-dan Neptunus daer sijn heerschappy' betoont,
Ja niemand, wie het zy, nog eenig schip verschoont:
De Zee begint voôr-af heel stillekens te beven,
En eene swarte wolk word voór de zonn' gedreven,
Men hoort ter-zelver-tyd gedommel in den vloed,
Een teeken, dat wel-haest het onweér volgen moet:
| |
| |
Terstond de Zee swilt op, de zonn' verliest haer straelen,
De baeren doen het Schip nu klimmen, en nu daelen,
Een' dikke duysterniss' verjaegt den held'ren dag,
Den Schipper roept, dat hy noyt boozer weder zag:
De wolken spouwen vuer, men hoort de donder-slaegen,
De blixems slingeren doôr 't midden van de vlaegen;
De Stierman kan het roer niet dwingen doór den stroom,
Den wind scheurt in het bosch de takken van den boom.
Ik zien een' stuere vlaeg van fell' tempeesten komen;
Laet loopen schoot en gard, de zeylen ingenomen:
Het brakke water is doór wind en storm onsteld,
De Zee betoont haer kragt met bulderend' geweld:
De haeren swillen op; dit wilt ons onweér brengen,
Het schynt dat logt en Zee zig onder een vermengen:
Den Stier-man roept, en kermt: my dunkt ik hoor't geluyt
Van 't noorden weg-geslaen zeer-verre nae het zuyd:
Waer is nu all'myn hoôp waer sijn nu all'myn wenschen
Nu gaen ik hier te grond verlaeten van de menschen;
Al wat ik zien en hoor', 't is over-al verdriet;
D'ontlading van de vragt, weé my! en helpt hier niet:
Het roer dryft weg in Zee, de kiel is over-wonnen
Van 't rouw en spytig nat, wie zal geduren konnen?
Het fok, den mast, de streng, het seyl is weg-gescheurt
Het magte-loose schip wort schrier te grond gesleurt.
Ach! hadd' ik my zoo-diep niet in de Zee begeven,
Maer met een kleynder zeyl tot ander kust gedreven;
Ik waer hier niet in pyn, het schip en hadd' geen noot
En ik met myne maets ontkwaemen haest de dood!
Vervloekt soo moet dan zyn den eersten, die de baeren
Met eenen hollen boom heéft derven over-vaeren,
En temmen met een hout dat wonder Element,
Dat, van ons af-gepaelt, moest blyven onbekent:
Ach! hadd' ik noyt de Zee en haer' ontrouwe golven
Eylaes! zoo zeer betrouwt; ik wierd nu niet gedolven
In dezen dipen kuyl ... het schip dat gaet te grond,
My dunkt ik zinke neér op dezen zelven stond.
| |
| |
Vaert wel, wie gy ook zyt; gy Vrienden en gy magen,
Die nog op ancker ligt, en wilt de kans niet wagen,
Betrouwt het water niet, maer spiegelt u aen my;
Dit half-gezoncke schip aen u een bake zy.
Als ik dit kermen hoor', zoo scheynt de Zee haer baeren
Te heffen nog zoo-hoog, al-of het bergen waeren,
De golven klimmen op, en met een fel gewoel
Sy werpen zig om-hoog, dan weder nae den poel:
Het water brischt en schuymt, sijn magt is boven maeten,
Het schynt als dat de Zee de Zee zal gaen verlaeten;
Zoo klimmen nae-om-hoog haer golven ongetemt,
Ja wat'er is ontrent strak in haer waters swemt:
Hier komt de woest Zee, gedreven doór de winden,
Juyst tegen haeren stroom en harde rots te vinden;
Daer stuyft het water op, daer stygt het in de lugt,
Zoo-dat de klippe dreunt, en g'heel den ôever zugt:
Nu ziet men dat aldaer de baeren staen als bergen,
Die doór hunn' hevigheyd by-nae den Hemel tergen,
Dan hoort men fel gedruys, dan ziet men wat geweld
Het grondelooze diep in volle baeren stelt.
Al-is-'t-dat de natuer de klippen heéft verheven,
En aen de zelo' een plaets by 't Firmament gegeven,
'T is alles te vergeéfs; de golven klimmen op,
Een over-dekken zelf het alder-hoogste sop.
Wanneer de Gramschap gaet een swaer tempeest ontsteken,
Men kan de teekens zien, eer 't vuer komt uyt-te-breken,
Ziet, d' oogen glinsteren, en d' hairen reyzen op,
Men knerzelt, en men trekt den hoed diep in den kop:
'T couleur verandert ook, men ziet de kaken beven,
Die root was, word heél bleek, 't schynt hy den geest gaet geven
Hy stampt, hy draeyt, hy keert, hy kan niet stille staen:
Dit zyn de teekenen, die 't onweér voren gaen.
Wat is de Weireld doch! noyt stil, en vol tempeesten,
Een ongetemde Zee, waer in zelf kloeke Geesten
Versmoort zyn en versmagt, en dat doór eenen wind,
Die ook de beste treft, en ganschelyk verslind:
| |
| |
'T is dit, of weder dat, 't ghen' ons den geest komt kwellen,
En ons onstuymig bloed geduriglyk ontstellen,
De teekens, die voór-af ons uytter oogen gaen,
Doen zien, als dat het hert haest zal in roeren staen.
Wanneer een windeken van onheyl komt te blaezen,
Men hoort een bitsen vloek, men hoort de gramschap raesen
En, even als 't geweld der woeste baeren doet,
Men geéft den wollen toom aen sijn beroerd gemoed:
Men valt de menschen aen met laster, harde woôrden,
Die zelfs den zoetsten bloed doór hunne scherpheyd stoórden
Men jaegt hem in coleer, men vaert'er tegen in,
Men toont een wreed gelaet en ongetemden zin:
En valt hem op het lyf met hondert straffe plaegen,
Men wilde, dat hy moest het grootsten onheyl draegen,
Men wenscht hem duyvel, dood, pest, allerhande smaed:
Ziet, hoe het fel gedruys der gramschap hooger gaet!
Latona was in 't land van Lycien gekomen,
En hadd' in haeren schood haer Kinders op-genomen,
Vermoyt van langen tyd doór d' heete zonn' te gaen
Wenscht, dat sy haeren dorst met water kost verslaên:
Sy ziet een' leegen poel in de vallyën blinken,
En daelt tot aen den boord om daer wat uyt te drinken;
De zonn' was op haer hoogst', de Boeren sneden't riet
En all' het bies-gewas dat m' in de vyvers ziet.
Als sy nu drinken zoud' (wie zag zulks oyt geschieden?)
De Boeren springen toe, en willen 't haer verbieden;
Al was sy een Goddinn' van deftig' agtbaerheyd,
Sy boogde zig wat neér, en sprak met zoetigheyd:
Het water is gemeyn, men moet het niet betaelen,
Het staet een-ieder vry dat hier te komen haelen,
Ik will' myn voeten niet gaen wasschen aen den kant;
Maer laeven mynen dorst, en drinken uyt myn hand.
Sy lachen haer nog uyt, (wat dunkt u van die Boeren?)
En springen hier en daer om slyk en grond te roeren;
Dan sprak sy g'heel gestoort: gy, die my dat verbied,
Vervloekten Boeren-hoóp leéft eeuwig in het riet:
| |
| |
'K zal toonen, wie ik ben; en zonder lang te toeven
Zult gy de bitterheyd van myne gramschap proeven:
Op-dat doór uwe straff' aen ider zy bekent,
Wat zy verdient, die d'eer van een' Goddinne schent.
Sy gaet van dit gespuys strak groene vorssen maken,
Sy vlotten op den poel en blaezen op hun kaken,
En schoon sy ondergaen, nog kwacken s'in den grond,
En tragten de Goddinn' te schelden met den mond.
Is 't dat een dorre borst Latona heéft ontsteken;
De gramschap zal in ons by gramschap niet ontbreken;
Latona was getergt; en wy om eenen niet
Betoonen een gemoed, dat alle reden vlied:
Wy tragten onzen toorn' langs allen kant te wreken;
Hy is zoo-zeffens niet tot sijn geduld geweken;
Wy wenschen, dat een Man, die ons wat tegen-staet,
Met all' sijn geld en goed wel-haest ten-onder-gaet.
Men ziet de Furiën met swarte tortzen sweven,
Het schynt den helschen Hond ons komt op't lyf gedreven,
Wy zyn van zin berooft, en en wenschen maer te zien,
Dat nimand wenschen zoud' een-ander te geschien.
O wat een dwaes gewoel! wat redelooze togten,
Die menig gram-gemoed in allen onheyl brogten!
O onverzaede Tong'! vervloekelyken wensch,
Te tragten nae het leed van sijnen Even-mensch!
Nog voorder gaet den toorn: want niet alleen de menschen,
Den Grammen over-valt met schroomelyke wenschen,
D' aerd hy vermaledyd met een beroerd gemoed,
Dat zelf aen't hoogste Goed de grootst' injuri' doet.
Hy slaegt hier woórden uyt, die doen de zinnen beven,
Die menig harden slag aen imands ooren geven;
De Gramschap van een Vrouw bezonder nimand spaert:
Men zegt, dat Hecuba hadd' eenen honden-aerd.
Sy kyven op de straet, en vegten als de honden,
Als 't bloed onsteken is, s' en geven om geen' wonden:
Ziet, hier aen dezen kant begint het spel te gaen,
Ik bidd' u mynen vrind laet ons wat blyven staen.
| |
| |
Deés', als een helsch gedrogt, spalckt haer' twee oogen open
Met spin-rok en met tang' komt d' ander' aen-geloôpen,
Terstond de tuyten af, met d' handen in het hair,
Sy scheuren doek en mauw, de slukken vligen daer:
Sy schuppen tegen een; de mager schenen kraken,
De nagels syn gescherpt, het bloed springt uyt de kaken,
Noyt aethna zoo-veél rook en gensters spoóg om hoóg,
Als uyt een' Vrouwen-mond, gy hex, gy duyvel vloóg.
Al spreék ik hier van volk van slegt' en aeme staeten,
'Ken mag al evenwel niet onbeschreven laeten,
Dat menig fraey-mans Kind de zelve wegen gaet,
En bataviert in huys, als d' ander' op de straet.
Daer is zoo-menig huys, waer dat het vloeken, tieren,
Waer dat oneenigheyd en dapper batavieren
Ten vollen is gemeen, ja schier als daeg'lyks brood;
Den eenen is den steen waer aen een'-ander stoot:
Dan reyzen d' hairen op, men ziet hun oogen branden,
De stem geêft hol geluyd, de monden klappertanden;
En onder alle dit aen-hoort men vloek en wraek:
O wat een snood gewoel! ô schandelyke zaek!
Den grammen weét nog niet, waer dat hy zig zal wenden,
Wie hy doór sijne Tong' nog-al zal konnen schenden;
Hy woelt, hy briefscht, hy tiert, 't is all' verlore moeyt,
Want, waer hy gaet of niet, sijn' gramschap altyd groeyt:
Tot-dat hy eyndelyk Godt zelver blasphemeéren
En zig tot lastering' geheelyk wilt gaen keéren;
Hy tergt den Grooten Godt en sijnen hoogen Naem:
Hier ziet men waer de Tong (eylaes!) is toe bekwaem.
Al wat'er Heylig is word rukkeloos geschonden,
Sy blaffen tegen Godt gelyk verwoede honden.
Den oorlog eertyds is de Goden aen-gedaen,
Wanneer men Reuzen zag op hooge bergen staen,
Het aerd'ryk hadd' dit Volk uyt slange-bloed geboren,
Sy hadden onder hen zoo-stout bedryf gesworen;
Enceladus ging voór, en leyde d'ander aen,
Men zag hen met een' stap tot aen de wolken gaen:
| |
| |
Sy rolden berg op berg, en maekten daer van trappen,
En wilden met en byl de Maen in stukken kappen,
Sy moest wat hooger gaen en naeder by de Zon;
Den Hemel stont in roer, zoo dit gevegt begon:
Sy braken rotzen af, en steenen uyt de bergen,
En wierpen die om-hoog om Jupiter te tergen;
Mars trok sijn barnas aen; maer Venus nam de vlugt;
Elk een was voór het zyn met vollen angst bedugt.
Ziet eens die Reuzen aen, aenziet die stoute knegten,
Sy derven tegen Mars en all' de Goden vegten;
En schoon dat Jupiter den blixem grypt in d' hand
Enceladus blyft staen; te wyken waer hem schand:
Hy heéft tot-drymael-toe het slinger-vue verdraegen,
En dreéf de steenen op zoo-hoog als donder-vlaegen;
Den vierden blixem heéft ten laesten hem gevelt;
Hy rolt de bergen af, daer ligt den kloeken Held:
Hy is nae sijnen val in aethna's kolk gezoncken,
Daer raest hy even-zeer, en spout nog vuer en voncken,
En Briarêus sijn' brôer, en Caeüs wreéden gast,
Die liggen in de Hel met staele ketens vast:
aegëon, grooten Reus, is aen een rots gebonden
In 't midden van de Zee, het zout byt in sijn' wonden;
Doór deés' verdiende straf bleéf Jupiter gerust,
Als was den Reuzen toorn doór 't blixem-vuer geblust.
De Digters willen hier met deze Fabel zeggen,
(Gelyk men waerheyd komt doór fabels uyt-te-leggen)
Dat onder dit geheym de Gramschap word verstaen,
Om dat haer razerny derft tot den Hemel gaen:
De Gramschap gaet al-om een' nieuwe trommel roeren,
En tegen d'Opper-magt een' wreéden oorlog voeren:
Men sweért by Godt, by ziel, by donder, en by pest,
By duyvel, en by hel, een-ider om het best:
Men lastert Godes Weth, men derft hem blasphemeéren,
Het schynt, al-of sy nog hier over triumpheéren;
Zoo verre gaet de Tong, dat sy den Hemel laekt,
En tot den hoogsten trap van alle kwaed geraekt.
| |
| |
Maer dat sy zeker zyn, die zulk dingen plegen,
Dat hen het ongeval is op den hals gelegen,
En dat rechtveérde straf hen zeffens zal verslaên,
En als Enceladus doen nae den afgrond gaen:
Godts wraek die word getergt en sijn verheve Wetten;
Hier dient en blixem-vuer om alles te verpletten;
Op eenen korten stond den booswigt zinkt te grond,
Die reeds als eene rots in volle Gramschap stond:
Hy zinkt in 't grouwzaem diep, daer hy ten alle tyden
De straffe voór sijn kwaed rechtveérdiglyk zal lyden,
De hel en haer gevolg met all' haer wreede pyn
Dat is de rechte plaets daer Blasphemeérdes zyn.
Wagt u van zulken kwaed, en wilt'er wel op letten,
Wilt uwe Tong' in tyds den toom van vrees aen-zetten,
Let mensch, wat dat gy doet; want 't eynde van dit al
Is hier een zeker' straff', en 't eeuwig ongeval.
Hier mede staet myn pen; ik will' de moeyt hier spaeren
Van d'ander' ongevals der Gramschap te verklaeren;
Eer zal ik rekenen het zand dat d'aerde heéft,
Als al het ongemak dat ons de Gramschap geéft;
Eer zal ik spreken uyt de bladers op de boomen,
De sterren in de locht, de Visschen in de stroomen;
Want hoe ik verder gaen, hoe dat ik meerder kwaed
Ontdekk', waer van 't gepeys my doór het herte gaet.
Hoe boos, hoe ongetemt een enkel lit kan wezen,
Dat heéft den Lezer hier met grooten schrik gelezen,
Zoo-boos, zoo-ongetemt, dat iet van goeden stand,
Wat dat het wezen mag, wel-haest geraekt in 't zand.
Dit heéft men hier gezien: een-ider mag dan pyzen
Wat hy te redden heéft, waer hem sijn pligten wyzen:
En waerom meer gezeyd? wilt gy eenb vast bezit,
Betoomt, eer't u beschaed, dat wederspanning lit.
| |
| |
| |
Vermaeninge.
HEt is maer al-te-zeer bevestigt doór de ondervindinge, dat'er veêle geene Conscientie maeken van kleyne fouten te bedryven, bezonderlyk aengaende de Tonge: immers doór deze berispelijke onoplettentheyd gebeurt het, dat'er menig zoo-grooten voort-gang doen in de leer-schole deézer verfoeyelyke gebreken, dat sy ten laetsten den vollen toom geven aen dat zoo-schadeleyk, zoo-argelistig, zoo-ongetemd Lit: het gemyn spreék-woôrd zegt: Nemo derepentè fit pessimus; Niemand word seffens kwaed; maer als per gradus, langs trappen gaet men af tot den diepen af-grond der alder-grootste mis-slagen: ende dit grypt wel-bezonder plaets in het gedrag der Tonge: want naer schimpen, leugentael, klapperney, onbetamelyke woórden, komt men tot den Agterklap, valsche Beschuldingen, Oorblaséry, ja ten laetsten zelfs tot Vloeken, Sweéren Blaspheméren, Godt-lasteren. O wat al kwaeden worden'er gedaen doór de onoplettentheyd! ô wat al bloedzels van de alder-leelykste zonden spruyten'er voórts uyt een onagtzaem gedrag! | |
| |
Eer ik nogtans van de Kwaed-wenschende, Vloekende of sweérende, en van de Blasphemérende Tonge gaen handelen, zoo wille ik een kort beriegt hier laêten voór gaen, het ghene eene korte verhandelinge zyn zal van de Gramschap: om-dies-wille-dat deze als den wortel is, daer de voórnoemde zonden uyt voôrts-schieten. Maer gemerkt-dat het meest-mael myne gewoonte is een kort voôr-spel te geven van het Zinne-bnéld, als noodig zynde, om klaerder verstaen te worden, zoo zal missschien imand van my vragen, waerom ik in stilte het zelve voór-by-gaen? Dezen geve ik voór reden, dat het my gedogt heéft on-noodig te zyn hier voôrder af te handelen; aengezien dat een-ider genoogzaem weét, Hoe geweldig de woedende baeren zyn der onstuymige Zee; ja nog zoo-veél te meer, om-dat'er niet-wynige dit nader ondervonden hebben, als ik het zelve zoude konnen beschryven. Ik verzoeke dan maer alleenelyk van den Lezer, dat hy de voór-zeyde gelykenisse in de Memorie behoude, om alle het volgende dies-te-beter daer aen toe-te-passen.
De Gramschap is een der zeven hooft-zonden, ende al-hoe-wel een der laetste in het order, nogtans een der grootste in het uyt-werkzel, bezonderlyl als men overpyst, | |
| |
wat goddelooze Kinderen zoo-eene ondeugende Moeder voórts-brengt: het is, zegge in, eene der hooft-zonden, aldus genoemt, om-dat uyt deze zeven alle andere zonden voórts-spruyten; zoo nogtans, dat geen van alle de zeven zoo-langen slyp van groote zonden agter zig heéft: dit sy genoeg om haere groote snoodheyd van natuer af-te-beélden. Laet ons gaen zien, hoe-zeer sy van de heylige Vaders verfoeyt word, ende hoe-moeyelyk sy overwonnen word: zullen de daer-naer besluyten, hoe-zeer sy aenport tot grove misdaeden, die gemynelyk doór de Tonge worden bedreven. Den heyligen Gregorius zegt, dat de Gramschap eene vrugtbare Moeder is, de-welke voór Kinderen heéft den twist, den hoogmoed, verweyt, smaed, laster, toorn, blasphemie. Den heyligen Chrysostomus beschryft in dezer voegen eenen coleriken mensch. Iracundo homine nihil insuavius, nihil gravius, nihil infestius, turpius nihil; ferae potiùs, quam iracundo homini cohabitandum est. Daer is niet onaengenaemer, niet swaerder, niet moeyelyker, niet leelyker, als eenen grammoedigen mensch; het is beter met een wild dier, als met eenen ongerusten mensch te woonen. Hy geéft in 't vervolg hier van deze reden: Nam illa, cùm semel mansue-facta fuerit, suam servat legem: hunc autem quoties-
| |
| |
cumquè mitigaveris, rursum efferatur. Want deze, zoo-wanneer sy voór goed getemt is, doet nae dezen regel: maer hoe-dikwils men dezen verzoet ofte niet, hy keert weder tot sijne wreedheyd. Ik bidde den Lezer, dat hy zig maer voór de oogen stelle eene Grammoedigen mensch, sijne vlammende oogen, sijn gestoort gelaed, sijn bleek couleur, sijne onwederhoudelijke furie, sijne drygementen, sijne Lasteringen; ende ik weét zeker, dat hy met my zal bekennen, dat'er niets zoo-vreezelyk, zoo-schrikkelijk is om zien en hooren, als dezen van-alle-reden-beroofden mensch. Den grooten Basilius zegt niet minder, als Chrysostomus: Quando semel irae pertubatio, mentem praecipitans, imperium animi sumperit, hominem penitùs in feram convertit; nec hominem, qui rationis sit compos, esse sinit: quod emin venenum virus emittentibus erit; hoc item & furor animo irritates ac perturbatis: impetu feruntur, insiliunt rabie, ut Canes afficiuntur, pungunt ut scorpii, mordent ut Serpentes: Alswanneer de beroerte de Gramschap, de reden weg-nemende, over het gemoed haer gezag genomen heéft, verandert sy den mensch teenemael in eene beest: nogte sy laet toe, dat hy de reden, gelijk eenen mensch, kan gebruyken; want dat het vergif is aen die het uyt-spouwen, dat is ook den toorn aen de beroerde gemoederen; sy woelen, sy tieren
| |
| |
gelijk razende honden, sy steken als de Scorpioenen, sy byten gelijk de Serpenten: Dit wel door-grond hebbende, en de-sijne van zoo-groote zonde eenen altyd-durenden af-keer zoekende aen-te-jaegen, besluyt hy sijne vermaeninge in dezer voegen: Itiquè, Fratres amantissimi, ne, obsecro, tantum nobis malum inducamus, animae morbum, Rationis tenebras, à Deo alienationen, oblivionem familiaritatis, principium bellorum, plenitudinem Calamitatum, daemonum pessimum nostris animis innatum, incolam quedam impudentem nostra interiora possidentem, deniquè sancti Spiritus iter ad nos impedientem. Zoo-dan, alder-liefste Broeders, en laet ons, bidde ik ulieden, zoo-groot kwaed aen ons niet veroorzaken, de ziekte der ziele, de duysternisse der Reden, de af-scheydinge van Godt, de vergetenisse der Vriendschap, den oorspronk der Oorlogen, de volheyd der ellenden, den alder-argsten duyvel onze gemoederen beheerschende, eenen zekeren onbeschaemden inwoonder onze herten bezittende, eyndelijk de komste vanden heyligen Geest tot ons belettende. Ende den voorgenoemden Vader Chrysostomus behelst veél in wynige woórden: Quam tuis visceribus feram includis? satius est anguem vel viperam in Corde tuo latêre; quam iram & rancorem: Wat beest laet gy in uw gemoed verblyf nemen? Het is beter eene slange of een Serpent daer in
| |
| |
te behouden, als de Gramschap en Toornigheyd. En wat zal het aen eenen Grammoedigen baeten, den vollen toom aen sijne korzelen kop gegeven te hebben? voórwaer de Reden, die hy allengskens laet verdooven en versterven, zal hem ten laeste teenemael verlaeten. Den heyligen Hieronymus vraegt dies-aengaende: Quid iracundo furor suus confert, quem, saevissimis exagitatum stimulus conscientia, ira ab omni consilio ac mente deturbat ut, dum irascitur, insanire credatur? Wat brengt de furie aen eenen Grammoedigen by, denwelken, doór de alderwreedste poogingen der Conscientie gekwelt zynde, doór de Gramschap van alle beraedinge ende Reden vervremt word, zoo-dat hy, toornig wordende, schynt uyt-zinnig te zyn? ... eyndelyk Gregorius besluyt: Per iram sapientia perditur, ut, quid quovè ordine agendum sit, nesciatur. Door de Gramschap word de Wysheyd verloren, zoo-dat men niet meer en weét, waer van en op wat manier men handelen moet. Ik wille dit nog voórder bevestigen doór de seventien van 't Goddelyk Schrift. Het boek Proverbiorum getuygt, dat, die ligt Gram word, ook ligtelyk zal zondigen. Qui ad indignandum facilis est, erit ad peccandum proclivior. Voegt hier by, dat eenen Grammoedigen sijn eyge leven verkort, gelyk getuygt den Ecclesiasticus: Zelus & iracundia minuunt dies:
| |
| |
De Ongeduldigheyd, en de Gramschap verkorten de jaeren: want niets is de gezontheyd zoo-nadeelig als de Gramschap, de-welke het bloed ontstelt, de herssens verwart, het gemoed beroert, ende eene volle ontsteltenisse doór geheel het lichaem veroorzaekt. Maer boven alle dit moet eenen toornigen Mensch den Rechtveérdigen toorn van Godt vreezen, den-welken hy by Mattheus hem voórzegt: Omnis qui irascitur fratri suo, reus irit judicio: die op sijnen Broeder zal vergramt worden, zal pligtig zyn van het oordeel: het-welk moet verstaen worden van een-ider, want wy alle Broeders zyn: en vervolgens is het zeker, dat ons eene kwaede sententie volgens verdiensten over het hooft hangt, zoo-veél-te-meer, als wy niet alleen Gram worden, maer de Gramschap doór verwyt, toe-naemen, injurien, kwaede-wenschen vermeerderen, pligtig zynde van die eeuwige schroomelyke pynen. Dit zy van de Gramschap in 't kort genoeg gezeyd; ik hebbe hier-voren daer nog af gehandelt: nu zal den Lezer genoegzaem vatten, wat schroomelyk monster sy is, niet ongelijk aen dien Draek met zeven koppen, Hydra genaemt, die niemand, als Hercules, heéft konnen over-meesteren: en wel-bezonderlyk, om deze reden hier aen gelyk, om-dat sy verzelt is met ontallyke vreezelyke koppen, dat | |
| |
zyn zonden, die uyt haer voórts-komen. Van deze zyn de schroomelykste en onverwinnelykste de Kwaede-wenschen, het Vloeken en Sweéren, het Blasphemeéren. Hoe schroomelyk en wraek-roepende sy zyn, zal uyt het volgende eenigzins blyken, ik zegge eenigzins, om-dat ik my onbekwaem kenne om alle de eygendommen hier van by-te-haelen.
De kwaed-wenschende Tonge is een afgryzelyk gedrog, dat het wreedste gediert te boven gaet, want de wilde dieren spaeren malkanderen, daer deze zig verzaed met het ongeluk van een-ander; Goed en Bloed, alles tragt sy hem te ontnemen. Sy is zoo hevig, dat sy doór geene vermaeninge zig laet bewegen; dat sy voór-heeft, wilt sy voôrt-dreyven; en sy houd niet op, ten-zy-dat sy den Even-mensch geheel en gansch verdrukt ziet. Zeer-wel heéft ten dezen propoôste uyt-geroepen den gekroonden der Propheéten: Filii hominum, dentes eorum arma ac sagittae, & Lingua eirum gladius acutus! De tanden van de Kinderen der menschen zyn wapens ende schigten, ende hunne Tongen scherp-snydende sweerden! ende op eene andere plaets: Acuêrunt Linguas suas sicut Serpentes: venenum aspidum sub Labüs eorum. Sy hebben hunne Tongen gescherpt gelyk die der Serpenten: het venyn der Aspiden is tusschen hunne lippen. Den Ecclesiasticus zegt | |
| |
niet minder: Flagelli plaga livorem facit; plaga autem Linguae comminuet ossa. Den slag van eenen geéssel maekt de wonde; maer dien van eene Tonge verbrysselt de beenderen. De woórden van Paulus tot Timoteum kan ik hier ook aen toe-passen: Sermo eorum ut cancer Serpit. Hunne woórden knaegen als den kanker. Insgelyks kan aen eene kwaed-wenschende Tonge het zeggen van den H. Apostel Jacobus worden toe-gevoegt: Lingua inquietum malum, plena venemo mortisero. De Tonge is een ongeduerig Kwaed, vol van doodelyk venyn. Daer-laetende voôrdere gelykenissen, gaen ik aen-wyzen eerst-voôr-al, hoe schaedelyk sy een-ander is: en daer-naer in 't kort, hoe sy zig-zelve dikwils, met de straf op haer te trekken, benadeelt.
De oude Weth hadde vast-gestelt, dat een Kind, sijn Vader of Moeder verwenschende, moest sterven. Qui malè-dixerit Patri suo aut Matri, morte moriatur. Maer het schynt, dat men in de nieuwe Weth, om-dat dit niet-meer geplogen en word, zonder en vryelyk zulks mag bestaen, gemerkt'er nu zoo-veéle Kinderen zyn, die hunne Ouders, aen wie sy alle Eer en gedienstigheyd schuldig zyn, een kort leven, veéle ongemakken, en miserien, is 't niet met den mond, ten minsten met het hert toe-wenschen. den heyligen Thomas, dat wonderlyk Licht der Godts-geleerde, | |
| |
zegt, dat de Maledictie uyt haer zelve eene dood-zonde is, om-dat sy grootelyks tegen de Liefde stryd: maer dat sy zoo veél te zwaerder word, als sy tegen persoonen van Weerdigheyd word uyt-gesproken, en bezonderlijk tegen Ouders ende Oversten: Maer wat eene wreedheyd ende ongehoorde onmenschelykheyd is het, sijne Ouders zelfs, aen wie men naest Godt het leven moet toe-schryven, te verwenschen! hoe schrikkelyk en af-gryzelyk is het, sijn eygen vleesch ende bloed te verscheuren! ... ten is niet gemakkeleyk om uyt te spreéken, hoe deze grouwzaemheyd alle endere overtreft: ik zal dan in 't vervolg voór-af gaen handelen van de Vermaledydinge, die de Kinders uyt-braeken tegen hunne Ouders, als-ook van die, de-welke tegen de Kinders van de Ouders word uyt-gesproken, en zal in 't vervolg in 't generael aen-wyzen, hoe verfoeyelyk deze grove zonde is. Den Lezer onder-tusschen zal genoegzaem konnen afmeten, met wat eene slappigheyd myne penne dit zal gaen beschryven; dies-volgens verzoek van hem, dat hy doór-gronden de zaek gewigtiger make, om daer-van eenen grooteren af-keer aen-te-trekken.
De Ouders, die van hunne Kinderen vermaledyd worden, zyn de alder-ongelukkigste; want wat kan'er ellendiger uyt-gepyst worden, | |
| |
als van sijn eyge bloed verwenscht te worden? ik zegge, sy zyn de alder-ongelukkigste, om-dat den kwaeden wensch niet-zelden sijn uyt-werkzel heéft: Een exempel zal dit voór alle anderen bevestigen. Zekeren Zoón, van sijnen Vader nu dikwils over sijn boos gedrag berispt zynde, was zoo-verre gekomen, dat hy, niet alleenelijk de vermaningen versmade, maer daer-en-boven sijn ongeregeld leven verargerde: den Vader, niet langer konnende verdragen het goddeloos leven van sijnen wederspannigen zoón, eensdeels gedreven uyt medelyden ende droefheyd, dat hy hem van-nu-af zag verloren gaen, eensdeels het schandael, dat men'er van stond te verwagten, zoekende te verhoeden, heéft den zelven met staffere woórden ende hevigere dreygementen aengeport den weg der zonde te verlaeten, ende zig eydelijk wel-te-schikken: hier hoort men dien wederspannigen zoón terstond in Gramschap op-schieten, sijn Vader met laster overvallen, hem de dood, de pest op het lichaem wenschen; ende ziet, naer eenigen tyd is den Vader van eene onbekende ziekte ellendig gestorven. O wreedheyd, ô onmenschelijkheyd, diën, daer men het leven van ontfangen heéft, de dood toe-te-wenschen! wagt u Kinderen, wie gy ook wezen moogt, 't zy jonk oft oud, 't zy ten regte, of zonder uwe schuld berispt, | |
| |
wagt u van uwe Ouders toe-te-spreken, ja wagt u zelfs van op eenige Verwenschinge te peyzen.
Hoe zeer in dezen gevalle insgelyks de Ouders ten opzigte van Hunne Kinderen pligtig zyn, zal ik doôr eenige Historien, getrokken uyt geloofbaere Schryvers, gaen bevestigen.
Een Dogterken van vyf jaeren hadde (gelijk het de Kinderen eygen is over-al aen-te-proeven) een weynig melks in stilte uyt gedroncken: den Vader, sijn Dogterken betrappende, schoót over zoo-kleyne zaek in volle Gramschap; kloek aen, roepende, drinkt zoo-daniglijk, dat gy den duyvel mede-indrinkt: nauwelijks hadde hy dezen vervloekten wensch uyt-gesproken, ofte het ellendig Kind is terstond van den boozen geest gekwelt geworden, ende hy heéft by het zelve zoo-lang sijn verblyf genomen; tot-dat de Dogter, ouder-geworde, naer de Kerke van den heyligen Petrus tot Roomen geleyd zynde, van dien alder-boosten in-woonder is verlost geweest. Ziet hier Ouders, hoe gevaerlyk het is, de Vermaledydinge over uwe Kinderen uyt-te-spreken. Een tweede Historie zal het zelve bewyzen. Zekere Moeder hadde een kleyn Kind, dat om sijne onpasselykheyd eenigen last over zig hadde; wanneer het op zekeren nagt in Gramschap op-schoót, is het gebeurt, dat | |
| |
sy in deze Verwenschinge ten laesten uyt-berstede: dat u den Duyvel den mond stoppe. Hier op sweég aenstonds het Kind stil, ende is zyn geheel leven stom geweest. leert hier Ouders geduldig zyn, ende wat gedoogen hebben met uwe Kinderen; anderzins moet gy geene Vaders en Moeders, maer Tyrannen van de zelve genoemt worden. Maer, ongeduldige Ouders, laet my toe, dat ik u in't kort hier van uwen mis-slag aen-wyze ende samen de grouwzaemheyd van uw feyt: gy wenscht u Kinderen alle ongemak over om een klyn en slegt oorzaek, gy Vervloekt en Vermaledeyd hen om eene mindere fout, gy wenscht hen den duyvel op den hals, ende geéft hen van jonks-af doôr het herhaelen uwer booze wenschen en Vermaledydingen aen de zelven over; ziet eens wat nader in, wat gy zegt, overdenkt wat diepzinniger, wat schroomelijke zaek gy betragt, denkt een wynig naeder aen zoo goddelooze wenschen: gy hebt misschien wel hooren vermelden, dat de Pharisëen aen den Heere Jesus Christus een stuk Gelds of eenen penning toonden, ende daer by van hem vraegen, of men den Keyzer ook Schatting schuldig was? waer op den Zaligmaeker hen ondervraegt heéft; wiens Beéld het was? dog sy andwoórdende dat het des Keyzers was, zoo zeyde den Heere: geéft den Keyzer, dat den Keyzer
| |
| |
toe-komt: Reditte, quae sunt Caesaris, Caesari: maer laet my van Ulieden eens vraege aengaende uwe Kinderen: wiens Beéld is dat? wat zult gy my antwoôrden? gy scheynt hier in geene zwaerigheyd te maeken; maer zegt vrymoediglijk: het is Godts Beéld: Dei: ende uw zeggen is waeragtig; maer mag ik u met het volgende daer op beändwoórden: geéft Godt, dat Godt toekomt? Reditte, quae sunt Dei, Deo? Voórwaer het is maer al-te-zeker, dat dit uw pligt is: edog, waerom doet gy dan niets volgens uwe verbintenisse? ende waerom zyt gy zoo-vermeten, zoo-stout, van Godts eygen Beéld aen den Vader der duysternissen over-te-geven? mijne hairen ryzen te berge, als ik'er op peyze; zoo-veél-te-meer, om-dat gy, zoo-kostelijken pand, zoo-schoon Beéld aen synen Schepper en Godt ontrekkende, aen den boozen geest, den uytvinder van alle kwaed, het zelve derft toe-eygenen! Gy weét, dat uwe Kinderen doór den heyligen Doop Godt alleenelyk toe-geëygent zyn; ende gy gaet die korts-daer-naer aen Hem ontstelen, ende aen den helschen draek tot proeye geéven; let op het-gene u hier voôr-gehouden word, het is eene zaek van de aldergrootste aengelegentheyd, en sy verzoekt dies-volgens, dat gy'er in toekomende grondiglijk op-let, ende u altyd wagt, van dat Beéld
| |
| |
Godts doór eenige Vermaledeydingen te besmeuren, ja in een alderleelijkste monster te doen veranderen.
Het is ook schroomelijk om over-peyzen, hoe zelfs Vrouw en Man, die de Liefde voór altyd zoude moeten vervoegen, malkanderen verwenschen: O Gramschap! wat vermoógt gy op de ongeduldige herten der menschen! wat al kwaed broed gy! wat al ongevallen, ellenden, wat ongelukken brengt gy te weêg! het is u niet genoeg, zelfs gehoude persoonen tot twist, laster, verwyt en injurie aen-te-stoken; maer gy wilt zoo vermete zyn, dat gy hen zelfs malkanderen doet Vermaledyden, ende van-nu-af in een helle van pynen smyt. Een exempel zal de schroomelyke gevolgen hier van doen blyken.
Zekere werkzaeme Vrouw hadde eenen luyen en vaddigen Man, die meer van Bacchus hiel, als van sijnen stiel gaede-te-slaen: hy speélde dag ende nagt moy-weder met het geld, dat de Vrouw doór haere neerstigheyd ende aerbeyd vergaderde: By alle dit kwam nog eenen meerderen last, dat hy, by nagten zal en vol thuys-komende, sijne Vrouw, nu moy en mat van het slaven, ende doór sijn laet nagt-braken van haere rust berooft zynde, met schimp en schamp-woórden ongenaedelyk overviel, gelyk diergelyke beesten gemynelyk doen: (ik zegge beesten, want den drank, | |
| |
die hen van de Reden berooft heéft, maekt hen daer gelyk aen.) De geduldige Vrouw, verwyt en laster, ook zeer-dikwils slaegen en stooten onderstaen hebbende, ende dit alles met geduld geleden, ofte het misschien beteren mogt, zag eyndelyk, dat het wynig batede, ende dat, haeren boosaerdigen Man haer geld verquistende, sy byde tot armoede zouden komen. Zoo-dan, als-wanneer den nat-zack op zekeren nagt heêl laet thuys kwam, ende, schandelyk razende en tirende, sijn Wyf wederom ongenadelyk begonst te slaegen, berste sy eyndelyk in deze verwenschinge uyt: Dat u den droes den hals breke. Aenstonds verscheén daer een af-grysselyk spook, ende, hem vast-gegrepen hebbende, wierp hem met geweld ter aerde, ende brak hem den hals. Aen dit Exempel konnen zig de Egt-genoten spiegelen, voór-eerst geene oorzaek te geéven tot zoo-schroomelyke zaek, ten tweeden altyd in-dagtig te zyn de afgrysselye gevolgen, die daer uyt meermaels ontstaen; want daer den twist rezideért, moet alles ten-onderen-gaen; en daer het zoo-verre gaet, dat den eenen den anderen verwenscht, daer is niet zoo-zeker als het verderf naer ziel en lichaem.
Het ghene gezeyd is van de Kinderen ende gehoude, moet ook verstaen worden van alle andere persoonen, dewelke, doór Nyd en Gramschap gedreven zynde, malkanderen vermaledyden: | |
| |
Hoe schroomelyk en hoe vol kwaed uytwerkzel dit menigmael is, toont ons de volgende historie.
Men leest in de oude Geschiedenis-boeken van zekere Gravinne, dat sy, op zekeren dag van een arm Vrouw-Persoon een aelmoesse gevraegt zynde, de zelve niet alleen heéft gewygert, maer daer by nog eenig verwyt heéft gevoegt, al-ofte sy, dewelke twee Kinderen op de ermen droeg, van Over-spel pligtig was: De arme Vrouw, doôr het wygeren der aelmoesse, en nog meer doór het leed ende smaed, dat haer wierd aen-gedaen, verbittert zynde, wenschte terstond, dat de Gravinne zoo-veél Kinderen mogte baeren, als'er dagen in 't jaer zyn. Den kwaden wensch heêft sijn droevig uyt-werkzel gehad: De Gravinne, den tyd vervult zynde, heêft te-samen dry hondert vier en zestig Kinderen gebaert, dewelke, al-te-mael levendig voôr den dag gekomen zynde, wierden terstond van zekeren Bisschop gedoopt; maer zyn daer naer, als ook de Moeder, gestorven. Welke Exempel, ons van geloof-weerdige Autheurs verhaelt wordende, moet voór zoo-geloofbaer gehouden worden; dat een-ider in andere gevallen zig daer aen spiegelen, ende wel wagten moet, van een-ander oorzaek tot kwade wenschen te geven. Dat dan alle die, dewelke eene booze gewoonte hebben van | |
| |
om het minste ongelyk, hen aen-gedaen, te zeggen deze schrikkelyk verwenschingen: dat Godt u straffe. Dat u de plaeg op den hals kome. Dat u de dood verrassche. Dat u de pest bevange. Dat u den blixem treffe. Dat u den duyvel weg-voere. Dat deze, zegge ik, wel op letten, wat sy doen; deze schroomelyke woórden konnen al-eens hun uyt-werkzel hebben, ende, al hadde sy geen het minste kwaed gevolg, sy zyn even-wel schroomelyk voór 't gehoor, ende meest-mael in materie van Gramschap ende aengelegentheyd doodelyke zonden.
Nu gaen ik nog bewyzen doôr een Exempel, hoe-schroomelyk het ook is zig-zelven te verwenschen, en te-samen hoe-zeer ons de Gramschap van alle Reden berooft, zoo-dat sy ons ons eygen nadeel doet verhaesten.
Men leeft van zekeren Edelen hoog-geägten Heer, welkers naem den Autheur voôzigtiglyk verswygt, dat hy zoo-danig kwaede gewoonte van zig te verwenschen hadde aen-genomen dat hy by-nae dagelyks sijn eygen zelven vermaledyde: Is 't dat ik liege, Dat my den duyvel haele, ik wille sterven, verzinken, en diergelyke af-grysselykheden: onder andere van sijne verwenschingen was een der bezonderste deze: Als ik dit gedaen hebbe, wille ik in den drek versmagten; maer Godt, zoo-groote boosheyd niet meer | |
| |
konnende verdragen, heéft toe-gelaeten, dat den boozen Wensch sijnen uyt-val hadde: want, een groot deel van het huys nedervallende, heéft hem in de gezeyde plaets neder-gedrukt ende versmagt. Speigelt u hier aen Berispelyke verwenschers, spiegelt u in de tyds in zoo-zagten spiegel, eer gy uwe booze gewoonte met de alderswaerste, doch rechtveérdige straffen moet betaelen: spiegelt u, maer spiegelt u in tyds; want is 't dat gy in deze goddeloosheyd blyft voórt-gaen, het is te vreezen, dat gy zult ontfangen, daer gy zoo-dikwils om geroepen hebt.
Ik gaen over tot het Vloeken en Sweéren, welke materie my meerder stoffe zal geéven om in 't lang en breed hier van te handelen. Om de onvoôrzigtige te leeren kennen, (op-dat sy dit als-den doôr eenen zaligen schrik mogen vlugen) want eyndelyk Sweéren is, zende ik hen nae het beroemt werk, genaemt de ziels-spys, al-waer dies-aengaende genoegzaem gehandelt word: ende om in 't kort te zeggen wat het eygentlyk is, zegge ik, dat het is, Godt, ofte iet, dat Godt merkelyk aengaet, tot getuygen nemen van 't ghene men zegt: Voegt hier by de volgende en diergelyke manieren van spreken: Ik wille verzinken. Ik wille Godt noyt zien. Dat my den duyvel haele, als dit zoo is, ofte niet en is. Ende gemerkt dat het gepys alleen | |
| |
een Christen gemoed doet schudden ende beven, zoo laet ik daer andere spreék-wyzen te vermelden: my zal wederom genoegzaem zyn, eenige droeve Historien hier-by-te voegen, om den Lezer van zoo-schroomelyke zonde eenen in-wendigen schrik aen-te-jaegen.
Zekere Moeder en haere Dochter hadden dikmaels occazie gegeven doôr hunnen onregt-veérdigen handel, dat andere dies-aengaende hun beledigden dan diefe: sy ondertusschen, op-dat deézen kwaden naem zoude schynen hen ten onregt op-geleyd te zyn, swoeren alle byde, dat sy wilden, dat Godt hen sloeg met eene schrikkelyke Pest, waer 't dat sy pligtig waeren: Ja zoo-verre, dat sy daer toe eenen daeg stelden, ende de eygendommen van die gevaerlyke ziekte daer by wilden onderstaen op het alder-allendigste: den Rechtveeérdigen Godt konde zoo-lasterende ende ondeugende Tongen niet langer verdraegen: den dag is dan gekomen, ende te samen de pestilentiele Ziekte, dewelke op de zelve wyze, als sy gewilt hadden, hen heeft aengerand, ende een-ider doen zien, dat Godt strengelyk zoo-groote zonde straft. Let op, die zoo-dikwils en om eene kleyne reden het zelve doet; en vreest ook eens kwalyk te zullen vaeren, is t dat gy u daer van niet en wagt, Vloekende en Ligt-sweérende Tonge.
| |
| |
Een ander Exempel zal nog meerder light geven. Zekeren hoog-geägten Persoon wierd suspect gehouden van op het leven van sijnen Prins listen geleyd te hebben; daerom, aen de tafel hier van eenigzins betigt zynde, riep hy uyt; om zig, al-hoe-wel hy wiste dat hy pligtig was, te verschoonen: Godt laete toe, dat ik, is 't dat ik van sijne dood eenige schuld hebbe, terstond in dit brood stikke, het-welke ik in de hand hebbe. Dit gezeyt hebbende stak hy het stuk brood in den mond; Maer ziet, hy dede te vergeéfs geweld om het doór te slikken; het bleéf hem steken in de kéel, ende hy stierf daer van op de zelve plaets. Schrikt en beéft ligtveérdige Vloekers en Sweérders, ende denkt, dat u, zoo-dikwils gy uwe booze gewoonte herneémt, het-zelve kan geschieden. De bezonderste oorzaken, die den mensch tot den af-grond van zulke boosheyd brengen, zyn wel deze, te weten het overtollig spel ende den onmaetigen drank: Om dit te bevestigen zal ik op elke een Exempel toe-passen.
Zekeren Tuysscher was zoo-zeer gehegt aen deze schadelyke gewoonte, dat hy zig daer van doór geene moeyte konde onthouden: Op zekeren dag met de dobbel-steenen speêlende, ende ongelukkiglyk eene groote somme gelds verloren hebbende, begonst hy in af-grysselyk Vloeken en Sweéren uyt-te- | |
| |
bersten; terstond wierd hy seffens in de tegenwoordigheyd der by-wezende van eene onzienbaere Hand tot den balk op-getrokken; naer eenigen tyd zag men hem neder ter aerde zeygen, bleek-vervig, ende meer eenen dooden gelyk: zoo-dat hy, als tot eene eeuwugduerende straffe, dat bleek couleur heéft behouden. Ziet hier eene straffe, die rechtveérdig is: maer denkt dat'er nog al grootere voór de Vloekers en Sweérders beryd zyn.
Eenen andere van den Wyn, daer hy hem dagelyks in vergat, gevat zynde, begonst met schroomelyk Vloeken en tieren den duyvel aen-te-roepen, den-welken hem wel-haest, doór het toe-laeten Godts, in eene vreezelyke gedaente verscheén; den dronken, hier doôr verbaest, ende nugteren wordende, verschoonde zig, dat hy dit zoo niet gemeynd hadde; maer den boozen geest, wiens klauwen altyd open-staen om den mench te verslinden, antwoórde hem, dat hy hem nu dikwils genoeg geroepen hadde, ende dat hy hem vervolgens teenemael toe-behoorde: hier op greép hem vast, en verworgde hem.
Hoe schroomelyk het is te Vloeken en te Sweéren, zoo-schroomelyk is het ook valsche Eeden te doen: daerom word dit ook volgens verdiensten met schrikkelyke gevolgen gestraft. Een exempel zal genoegzaem zyn | |
| |
om dit te bevestigen. Twee Koop-mans waeren hier over in geschil gekomen, dat den eenen van hen eene merkelyke somme gelds te veél van den anderen hadde ontfangen: men bragt de zaek ter ooren van het Magistraet, al-waer den eenen, die men zeyde te veél ontfangen te hebben, gewilliglyk sijnen Eed dede met de volgende vervloekinge van sijn eygen zelven: Dat ik in assche geleyd worde, als ik het ontfangen hebbe. Den anderen doet daer by sijnen Eed, wel-wetende, dat den eersten het geld genoten hadde: (in welk geval, ende andere, als het noodig en Rechtveérdig is, men Eed doen mag.) Maer hoort nu het schrikkelyk en samen rechtveerdig gevolg: Den valschen Eed-doender gaet al-zoo te-rust, ende als-wanneer men hem nu smorgens zoude op-wekken, zoo was'er niemand die antwoorde; ten laesten de deur open gemaekt hebbende, ziet men een vreezelyk en onverwagt spectakel: het geheel lichaem was in assche geleyd, behalven de beenen, ik zegge, geheel het lichaem, ende bezonderlyk dat bovenste deel het hooft, waer in dat teenemael vernielt was die Valsch-sweérende Tonge: alles daer-en-boven, dat' er ontrent was, bezonderlyk alle sijne kleederen en geld, was vernietigt: behalven die zestig guldens, dewelke hy valschelyk geloochent hadde ont- | |
| |
fangen te hebben. Dit Exempel is doór verscheyde getuygenissen bevestigt geweest, ende die-volgens dient tot Exempel aen-een-ider om in zoo-gewigtig stuk voôrzigtig te zyn. Het is groot kwaed ligt-veerdiglyk te Sweêren; maer het is nog grooter kwaed, iet, dat vaslch is, met publiken Eed te bevestigen, ende Godt tot getuygen te roepen van de alder-schandelykste leugens. Schroomt en beéft christen Mensch, ende laet in uw gemoed eenen zaligen schrik in-sluypen, die u van zulk wraek-roepende boosheyd wederhoud.
Eene zaek, er ik van 't Vloeken en Sweéren te handelen een eynde maeke, dient nog aenmerkt, de-welke op dezen zin insgelyks betrek heéft, daer zyn'er vele, die, doôr eene goddelooze gewoonte ofte zelf doór kwaed-aerdigheyd gedreven zynde, den Hoogweérdigen Naem Jesus derven in den mond nemen; hoe verfoyelyk deze te werk gaen, kan men wel af-meten uyt de woórden van het tweede Gebod Godts: Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum; nec enim insontem habedit Dominis eum, qui assumpserit nimen Domini Der sui frustra. Gy zult den Naem van den Heere uwen Godt niet ligtveérdig noemen: want Godt zal dien niet verschoonen, den-welken den naem van sijnen Heer en Godt vrugteloos zal in den mond genomen hebben. Naer de groote | |
| |
van het Gebod kan men gemakkelyk de groote van de zonde af-méten, insgelyks uyt de straffe die'er voór-gesteld is; gelyk in 't boek Deuteronomii van-gelyken te lezen staet: Non usurpabis Nomen Dei tui frustra: quia non erit impunitus, qui super re vanâ Nomen ejus assumpserit: Gy zult den Naem van uwen Godt niet ydelyk noemen, want hy zal niet ongestraft blyven, den-welken om eene ydele zaek dezen Naem zal genoemt hebben. Den wel-sprekenden Chrysostomus gebruykt hier eene gelykenisse, ende zegt: Quomodo enim non absurdum est, vestimentum quidem habentes reliquis melius, isto Continuo abuti non tolerare; Dei vero Nomen ubiquè temerè, ut occurrit, distrahere? Hoe overdraegelyk is het niet, een kleed, dat andere overtreft, niet te willen gedueriglyk laten gebruyken; en ondertusschen den Naem Godts over-al ligtveérdiglyk, waer het is ofte niet, te onteeren? Ende al-hoe-wel sommige zig zouden willen verschoonen met te zeggen, dat sy dit meer uyt gewoonte, als kwaed-aerdigheyd, doen: ik zegge eventwel, dat, zoo-wanneer daer eene zekere veragtinge ende oneerbidinge by-komt, zoo verre, dat men'er geezins op let om zig van deze gewoonte te ontmaken, dat het meestendeel zonde is, on-dies-wille dat men om iet, dat dikmaels valsch is, te bevestigen, dezen weerdigen Naem
| |
| |
aen-roept; aldus is het zeggen van den zelven heyligen Vader hier tot bevestinge dienende: Jurans & Deum semper nominans é peccato nen innocens fiet; impossibile enim, impossibile, os, jurare assûetum, non Continuò peccare: Imand die Sweért en Godt gedueriglyk noemt, zal niet onpligtig zyn van zonde; het is onmogelyk, onmogelyk, dat eenen, die gewoon is te Sweéren, niet gedurig en zondige: Vervolgens ook diën, den-welken Godt Naem ligtveérdiglyk noemt.
Daerom zal het eenen Christenen, eenen Discipel Jesu Christi, van zoo-grooten, zoo-weerdigen, zoo-hoog-verheven Meester, toestaen, geduriglyk in dit poinct op zig te letten, op-dat hy noyt dezen Hoogweérdigen Naem kome te noemen zonder nood-sakelykheyd, in welken Naem hy, in nood gesteld zynde, ende hem eerbiediglyk en vol betrouwen aen-roepende, moet zalig worden. Wat ons dies-aengaende te doen staet, zal ik in myn tweede Deel, de twaelfste Vermaeninge, klaer-blykelyk beäntwoôrden.
Den aendagtigen Lezer heéft dan gehoort, hoe-schroomelyk het is te Vloeken ende te Sweéren, ende op wat verscheyde manieren hy zig hier pligtig maeken kan: ik houde hem dan eens voôr de profijtige waerschouwinge van Christus by Mattheus: Ego autem dico vobis, non jurare omninò, nequè per Cœlum,
| |
| |
quià thronus Dei est: nequè per terram, quia scabellum est pedum Ejus: neque per Jerosoly mam, quia Civitas est Magni Regis: neque per Caput tuum juraveris: Ik Egter zegge u-lieden, niet te Sweéren in eeniger maniere; nogte doór den Hemel, om-dat hy den Throon is van Godt: nogte doór de Aerde, om-dat sy de voet-bank is sijnder Voeten: nogte doór Jerusalem, (dit kan verstaen worden, doôr geene, zelfs de minste, heylige Zaeken) omdat het de Stad is van den grooten Koning: nogte gy zult Sweéren doór uw hooft: (dat is, uw leven, ende dat u merkelyk aengaet.) Sit sermo autem verter, (gaet hy voôrts,) est, est: non, non: quod autem abundantius est, à malo est. Maer dat ulieden antwoórd zy, ja ja: neen: want het ghene gy meerder zegt (te-weten ten dezen op-zigte) dat is gevaerlyk. Hoort gy het christen Mensch? ... het hooren en weéten zal u wynig nogtans baeten; als gy in uwe booze gewoonte voôrts-gaet: gebruykt dan de Reden, eer gy u bedrogen vind.
De derde Materie, daer ik moet gaen van handelen, maekt my alreeds verschrikt doór 't gepeys alleen; ik hebbe twee schrikkelijke eygendommen der Tonge nu reeds Beschreven, (wat zegge ik? Af-gebeêld, ja maer af-geschetst) nu moet ik het schroomelykste van al dat schroomelyk is gaen verhandelen: den Lezer,
| |
| |
zal ondertusschen de gebrekkelijkheyd van mijne vreesagtige Penne verschoonen; ende wilt hy nog voorder berigt zyn, dat hy andere wyd-loopige werken daer over gaet bezigtigen. De Godts-lasteringe is eene zonde, dewelke volgens het gemeyn gevoelen der beste Theöloganten, maer zeer-weynige gevallen, als-wanneer dat'er geene genoegzaem op-lettentheyd is in den Blasphemeerder, ook zoo-wanneer hy niet genoug en weét wat Blasphemie is; zoo nogtans wederom, dat dit geene kwaede gewoonte is, ende dat hy niet en heéft konnen weéten, dat het zoo-groote zonde-was. Het is dan Blasphemie, als-wanneer men aen Godt ofte sijne Heyligen ist toe-schryft, dat tegen hunne Eer is; ofte iet loochent, dat hen toe-komt, ofte van de zelve spot-gewys spreékt. Het zy genoegzaem hier te zeggen, wat Blasphemie is, want daer kan een-ieder genoegzaem uyt vatten, wilt hy maer opletten, gelijk hy doen moet, wanneer hy zig hier van pligtig maekt; sommige manieren van spreéken verzwyge ik voór die, dewelke de zelve niet en weéten; ende vervolgens zoude het meer tot verargernisse, als stigtinge, dienen, hier van den uyt-leg te geêven: andere nogtans, die in hunne Conscientie weêten, dat sy verscheyde kwaede gewoonten van spreken hebben, | |
| |
zende ik naer het Geleerd Werk, de Ziele- Speys Geïntituleért, om al-daer te zien, hoe-schroomelijk sy zondigen met die woórden uyt-te-braeken, daer zelfs be hairen, voór 't gepeys alleen; van te berge reyzen, op-dat sy eenen zaligen schrik op-vatten om deze teenemael in hen te niet te doen, ende zoo-daniglijk uyt-te-roeyen, dat sy die noyt meer, zelfs al wierd hen alle ongelijk aengedaen, en gebruyken.
Chrysostomus, diën zorgvuldigen uyt-roeyer van alle zonden, vaert hevig in tegen deze; Nullum gratiarum actioni par bonum; quemadmodum Blasphemiâ pejus nihil. Geen goed is'er te vergelijken by de dankzegginge; gelijkerwys dat niets kwaeder is als de Blasphemie. Het groot Goed van het een, gestelt tegen het groot kwaed van het ander, doet klaerlijk zien, hoe het een geprezen, het ander verfoeyt dient te zyn. Den zelven heyligen Vader zegt nog: Si quempiam in bivio & foro Deum Blasphemantem audieris, accede, increpa; & si verbera infligere oporteat, ne recuses, percussione manum tuam sanctifica. Is 't dat gy iemand op den weg ofte op de merkt Godt zult hooren Blasphemeren, gaet'er by, berispt hem; ende is 't dat het noodig is hem te slaen, en weygert dat niet: geéft hem eenen kaek-smeéd, stopt sijnen mond,
| |
| |
en heyligt uwe hand doór dezen slag. Ende nog voórder gaende om sijn gevoelen meerder te bekragtigen, voegt hy hier by: & si illi accusaverint, si in carcerem traxerint, sequere: & si pœnas Judex pro tribunali repoposcerit, dic cum libertate, quod Angelorum Regem Blasphemavit. Ende is 't by aldien dat sy u zullen beschuldigen, nae den kerker trekken, volgt: ende is 't dat den Rechter volgens Recht u zal willen straffen, zegt vryëlyk, dat den Blasphemeérder den Koning der Engelen gelastert heéft. Ja zoo verfoyëlijk is deze zonde, dat wy van 't gepeys alleen eenen eeuwig-duerenden af-keer zouden moeten aen-trekken: ende voórwaer, 't betaemt geene Christenen zulke tael te voeren, daer sy aen de verdoemde alleen eyge is: schrikt, schroomt, en beéft alle die pligtig zyt; ende gemerkt-dat ik u in tyds tot beternisse wille aenmoedigen, zoo kont gy, wilde maer eens wel het volgende doór-gronden, u van 't gevaer nog redden: maer hier niet of weynig nae hoorende, zyt zeker, dat gy, in uwe boosheyd voort-gaende, de Rechtveerdige straffen ook zult moeten onderstaen. Het was eene vast-gestelde straffe in't oud Testament, dat, die den Naem des Heere zôude gelastert hebben, de dood moest sterven: Qui Blasphemaverit Nomen Domini, morte moriatur. Die den Naem des Heere zal Geblasphemeért hebben, dat hy de dood sterve. Ende om hier van een voórbeêld te | |
| |
geéven, laet ons de zinnen slâen op den Hebreêuwschen Jongeling, waer van het Boek Levitici gewag maekt, denwelken, den Naem des Heere Geblasphemeért hebbende, Cumquè Blasphemâsset Nomen Domini, tot Moyses is gebragt geweést, die hem in de boêyen heéft doen stellen, tot-dat hy den Heere hier over zoude hebben te-raede-gegaen: ziet hier dan haet, die Godt heéft gedraegen van-dan-af tegen de Blasphemeérders, ende hoe-zeer hy de-zelve wilt gestraft hebben: Educ, (was het Gebod Godt) Blasphemum extrà castra, & ponant omnes, qui audiêrunt, manus suas super caput ejus, & lapidet eum Populus universus. Leyd den Blasphemeérder buyten de Leger-plaetze, ende dat alle die, de-welke het gehoort hebben, hunne handen op syn hooft leggen, ende dat alle het Volk hem steenige. Let hier, hoe-zeer Godt bezorgt is geweést, om van-dan-af zoo-groot kwaed, tegen syne Majesteyt en Weerdigheyd gedaen, uyt-te-roêyen. Hy klaegt ook by den Propheét Isaïas over deze zoo-groote zonde, doch de-welke nog-hedendaegs zoo-gemeyn is: Jugiter, totâ Die Nomen meum Blasphematur: Gedueriglijk, geheel den dag word mijnen Naem gelastert.
Verscheyd wyzen van Blasphemeéren laet ik om kortyds wille te herhaelen, te-meer, om-dat dit een werk is der Godts-geleerde;
| |
| |
Ik kan dog niet voór-by gaen die Goddelooze en op den boord van hunnen ondergang staende menschen, die met eenen Caïn roepen: Major est iniquitas mea, quam ut veniam merear! Myne boosheyd is grooter, als dat ik genade kan verwerven! welke Blasphemie streyd tegen den H. Geest, om-dat Caïn op deze manier wanhôopte van de genade des Heere: want hy liet voór-staen, dat Godt niet wilde, ofte niet konde sijne boosheyd vergeéven. Hem hebben na-gevolgt den versteenden Pharäo, den hard-nekkigen Holophernes, den goddeloozen Antiochus, ende den boozen Nicanor: hem hebben ontallyke nadere nae-gevolgt, ende nog hedendaegs roepen'er zeer-véle met Cain; Major est iniquitas mea, quam ut veniam merear! Myne boosheyd is grooter, als de genade die ik kan verwagten! Maer hoe verfoeyelijk deze te-werk-gaen laet ik den wyzen en voórzigtigen Lezer oordeélen; Godt is altyd bereed om ook de grootste zondaers in genade te nemen, Venite ad me omnes, zegt Hy, qui laboratis & onerati estis, & ego reficiam vos: Komt alle tot my die belast ende beladen zyt, en ik zal u vermaeken: wat schroomelijk Blasphemie is het dan niet, die overvloedige Genade, die altyd met de ermen van Bermhertigheyd openstaet om de zondaers te omhelzen, niet te willen erkennen, ja te zeggen, dat'er geene | |
| |
Genade is! schroomelijk is het gepeys; my nog schroomelijker is het kwaed gevolg van zulke verlaête menschen, gelijk de eeuwige Waerheyd by den Evangelist Marcus getuygt: Qui Blasphemaverit in Spiritum Sanctum non habet remissionem in aeternum; sed reus erit aeterni delicti. Die den heyligen Geest zal gelastert hebben, zal in der eeuwigheyd geene genade verwerven: maer hy zal pligtig zyn van de eeuwig straffe.
Hoe de Blasphemeérders om verscheyde Blasphemiën gestraft worden, zal blyken uyt de volgende Exempels:
Zekeren Hollandschen Kleer-maeker kende geene andere wetenschap als sijne Moederlijke tael, ende nogtans is zoo-vermeten geworden, dat hy zig voôr den Zone Gôdts derfde uyt-geéven; maer hoe dat dezen hier mede is uyt-gemeten, ende wat straffe hy hier, of hier naemaels, heéft moeten onderstaen, laet ik den wel-bedagten Lezer peyzen.
Julianus den Apostaet wierd in den Persiaenschen Oorlog doór eenen Schigt gewond, ende berste ten zelven tyde uyt in deéze schroomelijke Blasphemie: Vicisti Galilaee, vicisti: Gy hebt gewonnen Galileër, gy hebt gewonnen: ende sijne hand onder de wonde houdende, en het bloed, daer uyt vloêyende, in de hoogte werpende, braekte hy uyt | |
| |
alles dat schroomelijk is: Nazarene bibe, & saturare: Drinkt Nazareër, ende verzaed u: aldus heéft hy ellendiglijk den geest gegeven.
Hoort nog eene andere schrikkelyke Blasphemie, de-welke Alphonsus den tienden, Koning van Spagnien heéft derven gebruyken: Waer 't zaken dat ik van 't beginzel des werelds by Godt geweést hadde, ik zoude alles beter ende betamelijker göordineért hebben. Hoe deze Blasphemie Godt getergt, en met wat straffe sy zekerlijk is betaelt geweést, was het op den zelven stond neit, ten minsten daer naer, is genoegzaem te dencken.
Den H. Bernadinus verhaelt ons de twee volgende geschiedenissen. Zekeren Soldaet, gebortig van Keulen by den Reyn, speélde eens met sijne makkers, en dewyl hy zeer-ongelukkig was, begonst hy vreezelijk Godt te lasteren: maer (spiegelt u daer aen Goddelooze Blasphemeérders) aenstonds overviel hem de besmettelijke ziekte, zoo-daniglijk, dat hy den ganschen dag als raezende op de aerde bleéf wentelen; ende naer verscheyde schroomelijke Vermaledydingen van zig zelven, gaf hy ellendiglijk sijnen geest.
Zekeren Schipper, vermits hem het vaeren nae wensch niet gelukte, ende hy nu het een dan het ander ongeluk hadde doór het tempeést, begon daer over vervaerlijk te Vloeken, en Godt te lasteren: wat geschied'er? | |
| |
het Schip volgens Rechtveérdige straffe Godts ging te grond, ende hy versmoorde in de woedende golven. Het dood lichaem gevist en aen den kant gebragt zynde, bevond men, dat alle de lidmaeten ongekwetst waeren, behalven sijne goddelooze Tonge, dewelke tot groote verbaestheyd der omstaenders tot aen den wortel uyt-gerukt was: ô schrikkelijk Exempel; maer het gene een-ider tot eene lesse moet dienen om zich voór de Blasphemie te wagten! ende om alle deze Exempels, die ons voór waere verhaelt worden, met een onfeylbaer te bekragtigen, zoo dient'er maer gelet op het-ghene, dat het heylig Schrift ons verhaelt van den goddeloozen Koning Sennacherib: dezen heéft om sijne Godt-lasterende Tongue op eenen nagt hondert vyf-en-tagchentig duyzend van sijne Soldaeten doór den slâenden Engel Godts verloóren, ende is daer-naer zelfs doór sijne eygen Kinderen om-hals-gebragt.
Gaet nu Blasphemeérende Tonge, voldoet uwen toorn, werkt uwe boosheyd uyt; maer zyt ook verzekert, dat Godt u eens vinden zal: Deus non irridetur; Godt word niet uyt-gelachen; maer zal eens toonen, 't zt in dit, of ander leven, hoedaenig sijne Magt en Majesteyt is.
Dat tot-nog-toe gezeyd is van de Godts-lasteringe, moet ook ten-deele verstaen worden van alle Blasphemiën gedaen aen Godts | |
| |
lieve Heyligen, ende wel bezonder aen sijne Gebenedyde en Minnelijke Moeder, om-dat Godt de injurie, aen de sijne gedaen, zig zelven agt toe-geschreven. Hoórt daer ook by, hoe-zeer hy Haere Eere voórstaet, met de Blasphemeérders op-staende-voet te straffen.
De Historien vermelden, dat zekeren Joannes Zwyckius een goddeloos menschen van leven ende zonder Religie, maer nog boven alles goddeloos van Tonge, onder eenen vrypostigen hoop ende een deel moedwillige krygs-knegten was, die het Stedeken Halle meijnden te bespringen: dezen liet zig voórstaen nu alreeds de Victorie behaelt te hebben, ende derfde spots-gewys zeggen, dat hy met syne eyge handen den neus van het Vrouwken van Halle (hy verstond dat Mirakeleus Beêld van Onze-Lieve-Vrouw zoo-langen-tyd doôr zoo-veéle Mirakelen vermaert) zoude afsnyden: het is ondertusschen gebeurt, dat eenen yzeren bal aen dezen heylig-schender den neus zelver heéft af-geschoten, zonder twyffel doór toelatinge Godts, om de Eer van sijne Gebenedyde Moeder voór-te-staen.
Eenen anderen, met naeme Joannes Rysselmannus, berste uyt in eene al-zoo-schroomelijke Blasphemie, teweten: dat hy het zelve Beêld nae Brussel zoude mede-nemen, ende aldaer publikelijk verbranden: maer Godt heéft deze vervloekte Laster-tael gehoort, ende | |
| |
heeft hem doôr eenen kanons-scheut het hooft laten verbryzelen; alzoo is den ellendigen, eer hy sijn boos op-zet konde beginnen, recht-veerdiglijk gestraft geweést. Knerzelt ende brijzelt van spyt gy Ketters, Geuzen, ende ongeloovige, knerzelt ende berst van spyt; ende Eere van Godts Moeder zal, niet tegenstaende uwe schimpen en lasteringen, die gy bezonderlyk in dat goddeloos Holland uytbraekt, altyd beklyven, vermeerderen, triumpheéren.
Het-zelve moet gezeyt worden van alle Godts-lieve-Heyligen, welkers on-eer Godt voór eene schande, hem zelver aengedaen, is houdende, en dit daerom dikwils is straffende, gelyk zeker Kind, dat, met sijnen Vader spelende, den heyligen Hieronymus blasphemeérde, terstond van den helschen geest is weg-gevoert geweëst. Uyt dit alles is dan te besluyten, dat de Blasphemie de alder-schroomelykste zonde is, die'er doôr de Tonge kan bedreven worden. Den heyligen Augustinus geéft daer de reden van, zeggende: Pejus est Blasphemare quam pejerare: quia pajerando falsae rei testis adhibetur Deus; blasphemando autem de ipso falsa dicuntur Deo. Arger is 't Godt te lasteren als eenen valschen Eed te doen: (verstaet hier ook by alle soorten van Vloeken ende Sweéren.) Want valschen Eed doende steld men Godt
| |
| |
tot getuygen van eene valsche zaek; maer Godt lasterende zegt men van Godt zelfs het ghene valsch is. Hier ziet men, dat de Godts-lasteringe is de alder-grootste uyt-zinnigheyd. Dat dit zoo is, zal ider-een moeten bekennen: en zal men niet dwaes noemen de soldaeten van den Keyzer Cajus, dat sy somtyds, uyt toornigheyd tegen hunne Goden, naer den Hemel pylen geschoten hebben, de-welke, neder-vallende, hen grootelyks wondeden? De Godts-lasteraers moet men nogtans dwaêzer noemen, aen dewelke de woórden van David konnen toe-gepast worden: exacuêrunt ut gladiun Linguas suas, intendêrunt arcum. Sy hebben hunne Tongen als een zweêrd gescherpt, sy hebben den boóg op-gespannen, hunne Tonge gebruykende voôr den pyl, ende den mond voór den boog. Maer wat winnen sy hier mede? Sagittae stultorum factae sunt plagae eorum; De pylen der uyt-zinnige zyn hunne eyge wonden geworden; maer Godt konden sy niet beschaêdigen.
De Godts-lasteringe is dan eenen af-grond van alle boosheyd en uytzinnigheyd; laet ons daer-van dan eenen eeuwig-duerenden af-keer aen-trekken, te-meer, om-dat het de tael is, die de verdoemde eeuwiglijk zal eyge zyn: volgen wy die hier in, wy maken, dat | |
| |
van-nu-af op ons passen de woórden, die Christus eertyds sprak tegen de Blasphemerende Schriben en Pharisëen: Vos ex Patre diabolo estis, & desideria Patris vestri vultis facere. Gy-lieden zyt van den Vader den duyvel, ende de begeérte uws Vaders wilt gy doen.
Om zoo-schroomelijk lot te schouwen, schouwt alle Godts-lastering, ende alles, dat daer-toe kan aen-leyden; schouwt alle vloeken en zweêren, die daer-toe geenen kleyne aenmoedinge geven; ende, op-dat gy het te-beter indagtig zyt, pyst op deze Spreuk van den Ecclesiasticus: Vir multùm jurans replebitur iniquitate, & non discedet à Domo illius plaga. Eenen mensch, gewoon zynde te vloeken en sweiren, zal vervalt worden met boosheyd, ende de straffe zal van sijn huys-gezin niet-weg-gaen. ende wat aengaet de kwaede wenschen, denkt niet, dat diën, den-welken de zelve geéft verschoonbaer is, ofte vry zal zyn van straffe, want Godt zal hem eens vinden, en het kwaed, dat hy andere toe-wenschte, zal hem overkomen: Dilexit maledictionem, & veniet illi. Het welke zoo uyt veéle geschiedenissen, als uyt de grootheyd der zonde blykt; ende dies-volgens staet het een-ieder toe, zig hier van op 't hoogste te wagten.
Ten laetste, mijnen Aendagtigen Lezer, ik hope niet, dat ik u in deze Vermaeninge lastig zal gevallen hebben, met eenigzins | |
| |
wyd-loópig geweest te hebben; want gemerkt de materie dryvoudig en gewigtig was, zoo dagte ik, dat het voór het laetste niet ongereymt zoude zyn een weynig langer te vertoeven, om dieperen in-druk te veroorzaeken op de gemoederen aengaende zoo-gewigtige zaeken. Voórders verzoeke ik u, dat gy bezonderlijk tragt deze dry laetste zonden en schroomelijke uytwerkzels der booze Tonge te vlugten: denkt ten dien eynde, dat het schroomelijk is een-ander of zig-zelven te verwenschen, schroomelijk te Vloeken, te zweêren, en valsche Eeden te doen; maer het schroomelijkste van al Godt lasteren; denkt, zegge ik, hier aen:
Unum qui patrat, Cœli se Munere privat.
Die een van deéz' dry zonden doet,
Berooft zig van het hemelsch goed.
Vervolgens:
Sit Linguae tibi curae tuae, rege fortiter illam;
Non datur in toto grandius orbe malum.
Wilt met een' kloeke zorg', met ernst uw' Tong' betoomen;
Sy is het grootste kwaed, dat gy altyd moet schroomen.
|
|
Auteursrechtvrij