|
| |
| |
| |
VIII. Zinne-beeld.
De kwaelyk-raedende Tonge.
| Lemma. | Exitio pupugisse sat est, ... |
| Zinspreuk. | Eens gesteken zal zyn |
| | Haer tot dood, u tot pyn. |
DE Bie, êen wakker Dier, is veél gewoon te sweven,
Al-waer het edel kruyd gewoon is reukt te geven;
Waer praelt een Zonne-bloem, of waer een Roosjen gaept,
Daer is het dat de Bie den zoeten honig raept;
Dog zoo in eenig' bloem misschien iets zoude schuylen
Dat met een giftig vogt het lichaem mogt vervuylen,
Daer vliegt sy aenstonds van, daer scheyd sy veérdig af,
En laet 't onnut gewas vergaen tot enkel kaf:
Sy zoekt alleenelyk de reyn' en beste kruyden,
Die nut zyn voór de jeugd of voór bedaegde luyden,
Alwaer sy zig begeéft, aldaer sy voedzel vind,
Het ghen' voór eenig mensch of ander' zaeken dînt:
| |
| |
Maer by zoo-schoon beleyd en wonderlyke zaeken,
Die menig sneég verstand ontrent de Bie vermaeken;
Zoo vind ik egter iet, dat niet en dient geägt,
Om-dat het menig Man heéft in verdriet gebragt:
Want, zoo-wanneer de Bie het lichaem komt genaeken,
Dat zyn het datelyk een deel bekaeyde zaeken,
Den hangel is zoo-scherp, waer mé sy't vleesch doór-pikt,
Dat, wie het heéft geproeft, daer altyd voór verschrikt:
Voegt by dit ongeval een tweede voór haer zelven,
Sy graeft een dieper put om zig gaen in te delven,
Sy, die een-ander stuk, komt zelf in grooten nood,
Ja, zoo men onder-vind, geraekt in haere dood.
Men houd, als-dat het Dier niet blyven kan in 't leven,
Als het aen eenig mensch den bloed-steék heéft gegeven,
Want, zoo het is berooft van sijnen hangel, ziet,
Syn leven neemt een eynd', het Dier komt in 't verdriet:
Het doet een-ander leéd; maer brengt zig om het leven,
En nimand kan de Bîe of hulp of bystand geven;
Hier ziet men zonne-klaer, dat wie een-ander plaegt,
Daer by doór eyge schuld een grooter onheyl draegt.
Dit zal ik in 't vervolg den goeden Lezer toonen,
(Op wie het passen mag, en will' ik niet verschoonen)
Maer egter diên' voór-af te zeggen hoe het gaet
Met die van imand neémt een' ongegronden raed.
Cupîdo, 't aerdig wigt, dat ging' de kans eens waegen;
Maer moest tot sijn verdriet de blauwe plakken draegen:
Wanneer hy was geneygt te zien het Biën-huys,
Stond zeffens als verplet van zoo een vreemd gedruys;
Hy tragt dan meer en meer om nader by-te-komen,
Doór eenen zotten drift al-zeffens in-genomen;
Maer hoe hy nader komt, hoe dat hy nader wilt;
Hy wierd in sijnen drift doór geenen raed gestilt:
Hy treéd al nader by, en ziet daer vremde stukken,
Hy wilt op-staende-voet de korven neder-rukken,
En zien, wat dat'er schuylt in zoo een aerdig kot;
Maer zeffens vliegt daer uyt 't getergde Biën-rot:
| |
| |
Het kwantjen stond een keék, en zag de snelle Dieren
Niet zonder groote vreés' ontrent sijn aenzigt swieren,
En zoo hy niet en wist, wat dat 't bedieden wou,
Zoo scheén het, dat hy reéds van daer verhuyzen zou.
Maer neen, den dikken swarm die komt hem aen-te-randen,
Hier helpt geen pyl of boog of weiren van sijn' handen,
De Biën vallen hem te-gaer op het lyf,
Syn lichaem, 't aerdig vleesch, dat staet van bobbels styf:
Hy wilt, hy zalder af; maer ziet de Bien volgen
En in een groot getal, als grootelyks verbolgen,
Hem zitten op den rug, en zuygen 't Edel-bloed,
Van die zoo-menigmael de menschen swigten doet:
'T en laesten wel te-vré gaen sy hen samen geiren
Om dezen stouten gast te beter af-te-smeiren,
Den eenen op het been, een ander óp den arm;
Cupîdo, gans bebloed, die riep ey my! alarm!
Wie jaegt dat vluggen-rot waer van het is gekomen,
Het heéft my bloed en kragt ja 't leven schier benomen,
Ik ben in grooten nood, ik ben in swaere pyn!
Wie zal, eer dat ik sterf, tog myn' behoeder zyn?
Als Venus hoort haer' Zoón in deéz' ellende kermen
Sy nadert, ziet hem daer omringeld van de swermen,
En spreékt: wel lieven zoôn, hoe zyt gy zoo gestelt,
Van waer komt, bidd' ik u zoo-uytterlyk geweld?
Ach! Moeder, Zeyd het wigt, ik dagt dat deéze sielen,
Van spel en enkel jok van vreugd en blydschap hielen
Maer siet, uw' weérden zoón, die krygt voôr enkel spel
Een onverwagt verdriet, en noyt-gehoort gekwel,
Sy vallen my op 't lyf, om dat ik hen kwam naken,
Om dat sy in haer huys zoo-groot gedommel maken,
Ik lyd' voór dit myn jock zoo-zwaer' en bange pyn
Die my nog langen tyd zal in 't geheugen zyn.
Hier op schiet Venus toe, en vraegt niet meer de reden,
Waerom haer' stouten Zoón zoo-dapper was bestreden;
Hadd' gy u wel gewagt te gaen by zoo-een vriend,
Die u om sijnen aerd op geender wyze dient,
| |
| |
Gŷ zoud al beter doen... dog waerom komt gy klagen?
Die zig te buyten gaet moet lyden zulke plagen;
En gaet noyt aen het huys van eenig ander Man,
Die u, nae uwen staet, niet wel bedienen kan:
En vraegt noyt raed of daed van die u niet gelycken,
Gy ziet het eens-voór-al uyt uwe smerten blycken,
Daer stekers zyn, ô Zoôn, gelooft het voôr gewis,
Daer is 't voôr nimand goed die naekt van lichaem is.
Hier mede lyd' s'hem voort, men hoort hem stadig janken,
Men ziet hem over weg met vize schreden manken,
En wat als meer gezeyd? hy doet een-ider zien,
Dat aen nieuws-gierig volk het zelve zal geschîen:
Dat wie doór zotten drift als zeffens aengedreven
Gaet aen een ander man sijn g'heym te-kenne geven,
Zig in perykel stelt van dit of arger lot;
Die alles neemt voôr goed dat is een' blinden zot.
Nu dient'er aengetoont, hoe zulke lieden vaeren,
Die ander' doór hun list en kwaeden Raed beswaeren:
De hongerige Raef hadd' eens een Scorpioen
Gerooft, om met de proey haer lusten te voldoen;
Maer nauw'lyks was den dief met't Dier om hoog gevlogen,
Of vond zig tot sijn' schaed' wel jammerlyk bedrogen,
Doór diên de Scorpioen vol schadelyk venyn
Het ingewand vergift, en doet hem groote pyn:
Het kwaed neemt hevig toe, by schynt alreeds te sterven,
En 't leven, dat hy wou een-ander nemen, derven;
Zoo volgt de straf het kwaed, en die een-ander prangt
Met recht nog grooter druk tot sijne straf ontfangt.
Dit is in Maximîen den ouden ook gebleken,
Die Alexander liet uyt enkel list doórsteken,
Maer wiêns bloed-girigheyd haest kreég verdienden loón
Wanneer hy in sijn tent vermoórd wierd met sijn' Zoón:
Want van een' boozen aerd, sprak't volk dat hem de sneven,
Mag zelfs geen jongen-hond meer blyven in het leven;
Zoo word het slim bedrog, godd'loozelyk bedagt,
Rechtveérdiglyk gestraft zelfs aen het naer-geslagt.
| |
| |
Laet ons nog voórder zien, hoe dat die kwaelijk raeden
Verdienen zels te zyn versteken van genaeden;
Geen redelijker wet, als die de booze daên
Doet met verdiende straf tot eyge schand vergaen:
Het ongeluk dat komt den Raeds-man zelf beloonen,
Als het 't voórbeêld van Peril en Phalaris kan toonen:
Deéz'met een proev' te zien van't werkstuk syn'er hand,
Dîen, als hy in den Stier van koper wierd verbrand,
En doór te vlammen dus ellendiglijk verslonden,
Die hy als Raeds-man hadd' ter pyning uytgevonden:
Met recht zoo wierd hy dan zoo deerlyk ongebragt,
Doôr't zelve kwaed, dat hy voór ander' hadd' bedagt.
Laet zoo de boosheyd maer voór ander' onheyl brouwen,
Laet Aman, eene galg' voór Mardoché doen bouwen;
'T verzonnen kwaed zal haest bernemen sijnen keer,
En toonen met'er daed, hoe't schelm-stuk loont sijn' heer.
Hoort klappers, wie gy zyt, die heden wilt passeéren
Voor mannen van verstand; kont gy nu van u weéren
Het ghen' hier op u past? ... aenziet dan met geduld
Dat ider houd den spot met uw' verraders-schuld:
Gy zoekt een ander man te trekken in allenden,
Maer kont van uwen kant het ongeluk niet wenden;
Den Raed, die gy besteéd tot imand sijn verdriet,
Zegt my, en dient u diên tot grooter schade niet?
Het is van ouds gezeyd: die kwaed aen imand raeden
En zullen zig daer noyt ten beste mé verzaeden;
Het ongemak keert weér tot die het heéft gemaekt;
En, die een-ander schaed, in meerder last geraekt.
De Bîe dient u alhier om van te konnen leeren,
Dat gy noyt imands leed of onheyl moogt vermeeren,
Dus, geeft gy kwaeden raed, gy doet een ander pyn,
Maer zult u, weét het vast, nog meer nadeelig zyn:
Een' die wel overweegt, waer toe uw' listen strekken,
Die zal voôr-zekerlyk met all' uw praetjens gekken,
En zoo komt gy in schand: men zegt, dat uwen Raed
Steékt vol van dobbelheyd en ongegronden praet:
| |
| |
Swygt liever, bidd' ik u, 't en zal u geenzins baeten,
Dat gy een-anders zoekt doór leugens te bepraeten;
Den haet en nyd zig tot nadeel en verdriet,
En daer sy zoeken proey en vinden sy die niet.
Ik zeg' dan wel-te-regt: het zyn bekaeyde zotten,
Die met een deftig Man al zoetjens willen spotten;
Hy vat, en dat wel-haest, wat hunnen Raed bedied,
En daerom zegt hy wel: 'k geloov' die quidams niet.
En wilt men nimmermeer van imand kwaed verwagten,
Noyt wil men dan voórtaen nae imands onheyl tragten,
Hy zy, wie dat hy wilt, zoo Heer als Onderzaet
Neemt deze less' in agt: noyt doe hy ander kwaed:
Maer even zoo gy wenscht gedaen van ander lieden,
Zoo laet gy ider-een het eerst voôr al geschieden,
En doet gy anderzins, gy lykt 't onmagtig wigt,
De Bie als zonder strael, een' schutter zonder schigt.
Ik zegg' hier dan voór't: om dit naer eysch te plegen
Schaft alle vrînden af tot kwaeden Raed genegen;
Synd deze ranken af, verdryft het slim bejag,
Ook zonder onderscheyd, hoe klyn het wezen mag:
Hoe klyn het wezen mag: ja wilt'er wel op letten
Om u ten allen tyd in zekerheyd te zetten:
Een wys en deftig man, een wel-gestelt gemoed,
Op dat het zeker zy, na dezen Regel doet.
De daed heéft wel geleert, dat even klyne guyten
Nog raken binnen 't huys, hoe vast de wensters sluyten:
Zoo-dan hier dient gezeyt tot slot van myn Gedigt:
Wagt u tot kwaden Raed, en zoekt het ghen 'u stigt.
| |
| |
| |
Vermaeninge.
IK gaen handelen, mynen Aendagtigen Lezer, van de kwaede Raeds-mannen, welkers handel zoo-verfoeyelyk is, dat ik my onbekwaem kenne, om de leelykheyd des zelfs, zoo 't vereyscht word, uyt-te-drukken: ik zal nogtans hier van een staeltjen tragten te geéven, om u eenigzins dies-aengaende te verwittigen, gy de voórdere Eygendommen by u zelven overwegende. Ik hebbe dus-danigen vergeleken by eene stekende Bie, niet alleen om-dies-wille dat deze aen een-ander moeyelyk valt; maer ook, en wel bezonder, om-dat sy orrzaek is van haer eyge ongeval, gelyk insgelyks is eenen kwaeden Raeds-man: want
Malum consilum consultori pessimum:
Kwaeden-raed aldermeest den Raeds-man schaed.
Doch om u beteren indruk van myn zeggen te geéven, kan ik niet voór-by-gaen de zin-ryke Veerssen van den uyt-muntenden Poëet Jacobus Cats, die hy ten dezen opzigte zeer-konstig af-maelt op de volgende wyze:
| |
| |
Voór dezen hebb' ik veel gezien,
Dat my wel-aen-stont in de Bîen;
Maer hebb' daer in nu wat bemerkt,
Dat op myn geest iet anders werkt:
De Bie, die is een neerstig Dier,
Maer dikmaels uytter maeten fier:
Een die veél by haer wooning koomt
Dient vry al wat te zyn beschroómt:
Want als haer imand maer en rackt
Of dat hy 't Beestje gaende maekt,
Dan is het straks geweldig-gram
Ja of men 't schier het leven nam.
Het zy dan Boer of Edel-man,
Het steékt zoo-vinnig als het kan,
Zoo-dat het, eer het henen gaet,
Syn prickel in de wonde laet;
Dit is de Menschen groote pyn,
Maer 't zal het Dier meer hinder zyn:
Want is het Dier sijn' angel kwyt
Zoo scheyd het veerdig uytter tyd;
En 't kan dan namaels in het groen
Aen niemand leed of voórdeel doen.
Zoo is het effen ook met eenen onbedagten Raeds-man gelegen; hy beschadigt een ander, maer nog vry meer sy zelven: die word beschaedigt doór al-te-ligt geloóf, zal den tweeden keer zig wagten van de gelede schaede; maer die daer toe oorzaek geéft, stelt zig in perykel van voór sijnen loon het alder-grootste ongeluk te moeten | |
| |
onderstaen, want het onhey, dat-men voôr een ander bereyd, komt ons dikwils meest overvallen, volgens de getuygenisse van den Ecclesiasticus: Facienti nequissimum Consilium, super ipsum devolvetur, & non agnoscet, undè adveniat illi. Die kwalyk raed, zal het ongeluk op zig trekken, ende hy zal niet weéten, waer van het hem over-komt. Immers, die eenen steen om hoog werpt zal ondervinden, dat den zelven op syn hooft zal neder-daelen: Qui in ultum mittit lapidem, super caput ejus cadet. Ende die voor een ander eenen put graeft, zal daer in vallen: en die aen sijnen Evennaesten eenen stronkelsteen legt, zal zig daer aen stooten. Qui foveam fodit, incidet in eam: & qui statuit lapidem proximo, offendet in eo. Eyndelijk, die voór een ander strikken legt, zal daer in gevangen worden. Qui laqueum alii ponit, peribit in illo. Let'er wel op, kwaede Raedts-mannen; maer, het zelve doór-grondende, wilt'er u van wagten.
Eer ik in deze materie voórts-gaen, dient'er vooór-af aengewezen, welk het motief is, dat den eenen mensch aen den anderen doet laegen leggen: 't is meestendeel den af-gunst, den haet, en nyd, die zulks te-weeg-brengen: want eenen kwaeden Raeds-man is in den schyn honig-zoet, maer bitter als gal in sijn gemoed; ende dezen dekmantel doet hem voór u verscheynen als Vriend, daer hy uwen | |
| |
gezworen vyand is: dezen dan zwilt op van van spyt, als eene padde van 't veneyn, zig geheel willende begeéven tot het nadeel van den wel-vaerenden, opdat hy van sijn geluk of ont-blood, ofte ten minste eenigzins berooft worde: hy geveynst zig dan als eenen waeren vriend, hy groet den zelven met de alderbeleefste naemen, gelyk eertyds eenen Judas tot den Zaligmaeker zeyde, ave Rabbi, weést gegroet Meester: hy geeft hem in vele zaeken gelyk, hy sluyt hem nae den mond, hy streélt hem, om zoo te spreken, in alles; maer dit hem meer te beschaedigen, want als'er eene zaeke van gewigt verhandelt moet worden, schynt hy zig geheel bereed ende bekwaem, om goeden Raed aen-te-bieden, te betoonen; bedekkende sijne boosheyd met het masker van eene goede verzekeringe, ende veerdige bekwaemigheyd, om het geschil te slissen, beter zal ik zeggen, te verwarren: den haet dan, die hy in sijn hert draegt 't zy om de eene of andere oorzaek, doet hem alle middelen te-weeg-brengen om den onvoórzigtigen en al-te-ligt-geloovigen te bedriegen, ik zegge den haet, om die of deze reden van hem op-gevat, een meerder toenemende, om-dat hy niet gedueren kan, voór-al-eer hy sijn op-zet (dat hy doôr geenen anderen middel, als doôr den kwaeden Raed kan te-weeg-brengen) | |
| |
uyt-gewerkt ziet: en voór-waer, dat hy niet gedueren kan is maer al-te-zeker, gemerkt hy het geluk van een-ander sijn ongeluk agt te zyn: dies-volgens zegt eenen Poeet zeer beknooptelyk.
Invidus alterius Rebus macrescit Opimis,
Et telis sese conficet ipse suis:
Ferrugo rodit ferrum lignumquè teredo:
Et tineae damno vestibus esse solent:
Livor edax videt ingratos, carpitquè videndo
Successus hominum; Carpitur ipse simùl.
Een nydig mensch vertreirt door 't zien van imands zaeken,
Die Eer of hoogen staet, Geleertheyd, Rykdom, raeken,
Hy voed sijn eygen leed, put-uyt sijn eygen bloed,
Om-dat hy met geduld dit alles lyden moet.
Den roest eét 't yzer op, de wormen 't hout, de motten
De kleeders, doór het vogt ziet m'alle-zaek verrotten,
Den nyd, den bleeken nyd, die onverzade beest
Verteirt het innig sap, en maekt het hert bevreest,
Aenziet met ongeduld en met een eeuwig knagten,
Dat hy, om anders 't will', niet kan of wilt verdragen;
Hy laekt het ghen hy kan, wilt anders doen te niet,
Maer 't dint hem selfs tot smert, gelyk men meermaels ziet.
Diergelyken uyt-val staet'er aen de kwaede Raeds-mannen, doór den haet bedrogen, doór de af-gunst uyt-gemergelt, te verwagten. Neemt dit uyt deéze gelykenisse te verstaen: daer zal imand eenen anderen bedrogen hebben, en onderzoeken, hoe het stuk is af-geloopen: middeler-tyd komt'er eenen derden, aen wie | |
| |
den eersten sijne zaek insgelyks te kennen geéft; maer dezen, hoorende den kwaeden Raed, die eenen geveynsden Vriend hem gegeven heéft, staet verstelt, onderzoekt alles nauw-keuriglyk, ende, doór bondige redens de valsche treken ont-knoopende, doet sijnen waeren Vriend zien, hoe vele listen daer onder schuylen: als-dan hoorende wie zoo-schadelyken Raed gegeven heéft, tragt dit voór eene verfoeyelyke manier van handelen uyt-te-schelden, ende, niet konnende lyden die geveynsde dobbel-hertigheyd, gaet by den anderen, toont hem sijn bedrog, maekt hem beschaemt, doet hem opentlyk voór eenen bedrieger passéren, ende overtuygt hem van het ghene dat hy doór sijne listen gepleégt heéft: zoo-dan: Malum consilium consultori pessimum. Den kwaeden Raed is aen den Raeds-man den alder-schaedelyksten. Dit zoo zynde, en hy sijne listen ontdekt ziende, word hy zoo-danig met spyt en schaemte bevangen, dat hy, zig meer en meer uyt-mergelende, ten laeste een Cadaver, een Geraemte gelykt: daerom vergeleken de Oude den Nyd by een uyt-gemergelt Vrouw-persoon op deze wyze:
Squallida, vipereas manducans fœmina carnes,
Cuiquè dolent oculi, quaequè suum cor edit,
Quam macies & pallor habent, qua spinea gestat
Tela manu: talis pingitur Invidia.
| |
| |
Een Vrouw geheel mismaekt, met d'oogen ingedrongen,
Die stadig slangen eét, haer eygen hert gedwongen
Te trekken gans van een, bleek, uyt gemergelt, wreed:
Zoo word den Nyd verbeéld, maer dient zig zelf tot leed.
Laet u dan voôrstaen, dat den bedrogen ende sijn eygen hert op-vreétenden Raeds-man aen deéze zeer-gelyk-formig is, zig gedueriglyk verwytende, dat hy geene hope meer heéft om den Rechtveérdigen te konnen beschaedigen: zoo-veél te-meer, om-dat sijne faem, daer hy eens anders meynde te bekladden, met de leelykste, doch verdiende schimpen beschildert word: waer doór hy als dul en uyt-zinnig wordende, doór eene gedurige knaginge allengskens nae 't graf getrokken word: Tot dezen propoóste wil ik den Aendagtigen Lezer uyt eene fabel de waerheyd doen verstaen, het welke zal dienen om een-ider te doen zien, hie imand, die eenen anderen zoekt te beschaedigen, Zelf uyt-gestreéken word op eene veél-beklagelykere manier.
De Rave, uyt-zynde op haere proey, ende mogelyk zig latende voórstaen, dat alle ander Gediert haer ten besten was, hadde by geval eenen Scorpioen met haere grove klauwen op-gevat: willende dan aen haere gulzigheyd voldoen, heéft den zelven opgeëten; doch onder-vond wel haest, dat het | |
| |
venyn doór alle haere gevrigten begonste te woelen, zoo-daniglyk, dat sy, voór zoo-slim vergif geenen raed bekwaem vindende, van het zelve is gestorven: waerom den Poëet hier zeer-wel uyt-roept:
O risu res digna! alli qui fata parabat,
Ipse perit, propriis succubuitque dolis.
Die aen een ander leyde laegen
Moet zelf een grooter straffe draegen!
Vat gy wederom niet, scherp-zinnigen Lezer, dat den kwaeden Reads-man een swaerder pack op sijnen hals trekt, als dien, aen den-welken hy ontelbare stronkel-steénen hadde geleyd?... Zekerlyk komt het spreék-woord hier dan te pas: In te cudetur haec Faba. 'T Zal op uw kap botten. Doch imand zal zeggen: de Raeds-mannen komen al-ligter aen den haek doór hunnen eyge schuld als doór imand anders; maer wisten sy hunne treken wel te polisteren, daer was voór hen groot geluk te wagten; waer 't dat sy, om zoo te spreken, de Vossen wilden nae-volgen, zekerlyk ging hen alles nae den eysch. Dit zeggen, hoe het mag of kan genomen worden, gaet even-wel meer-maels mank, want, hoe het gaet of draeyt, meestendeel moet den Raeds-man den bot schudden: en niet zonder | |
| |
reden, want die een ander wilt bedriegen, is weerd grooter ongeval te ontmoeten; ende al is het stuk dikwils van een klyn gewigt, doch vind hy'er genoeg, dat hem tot schande dient: dit zal blyken uyt de fabel van den slimsten der dieren den Vos: als deézen, om den Ryger te bedriegen, hem eens genood hadde tot een treffelyk noem-mael, zoo hy zeyde; diende hy den gast voór eene platte schotel met het alder-beste nat; doch, nauwlyks aen den disch gezeten, zeyde hy al-spottende: Broeder hoe smaekt het? den Ryger voelende, by wat Hospes hy t'huys lag, antwoorde, dat hem den kost wel behaegde, maer niet dien van wie hy genood was. Waer op den Vos al-lachende zeyde: die by slimme guyten ten disch komt, moet zig met haeren kost geneéren. Dit zeggende ging hy lustig aen het smeéren, en, genoeg verzaed zynde, wenschte aen den Ryger dat het hem wel bekomen mogt; maer deézen, zonder zig verstoort te toonen, weg-gaende, wagte een beter kans om den Vos insgelyks te betrekken: dus, naer eenigen tyd, als-wanneer alles schaers om krygen was, dagt het den Ryger nood-zakelyk te wezen deze occazie waer-te-nemen, ende den Vos, die vry op slempen uyt was, te bedriegen: hy noodigt dan den zelven tot een goed noen-mael, en dat sy byde lustig zouden smullen, aengezien | |
| |
sy goed vrienden waeren. Den Vos by alle sijne looze treken was hier niet loos genoeg, want meer op den disch, als op eenig bedrog passende, liet zig ter maeltheyd vinden: dan zeyde den lang-gebeckten Reyger: Heer Vos, ziet daer eene flesch met het alderkostelykste nat, kloek aen, wilt'er u maer van bedienen. Den Vos begonste al te rieken, waer de vriendschap henen wilde, dies-volgens zeyde: gy hebt u zelven genood, maer my niet. Ja, antwoórde den Ryger, ik zorge voór my eerst; en die het belieft kan voór 't sijne bezorgt weézen. Zeer wel, zeyde den bedrogen Vos, weét gy uwe vrienden te onthalen. Dat is my geleert van sijne bedrigelijke Majesteyt, antwoórde den Ryger, ende zoo men een ander doet, ondervind men, dat aen zig geschied. Dit hoorende, streék den Vos met eenen hangenden steért en legen buyk, van spyt grimmende, nae sijn verblyf, ende den Ryger riep hem agter nae: gy hebt u zelven eenen put gemaekt, daer gy een ander meynde in te delven.
Wat dunkt u, Lezer, van deze Fabel? ziet gy niet, dat onder de duysterhyd van een verdigtzel eenen grooten Schat van Waerheden zeer-dikwils besloten is? moet gy dan niet bekennen, dat den kwaeden Raeds-man diergelijk lot staet te verwagten? 't is immers meermaels gezien, dat eenen Spotter | |
| |
eenen anderen doór boozen Raed om den tuyn wilde leyden, daer hy zelfs voôr eenen Quidam moest passeéren: voórzeker dan is het Spreékwoórd waeragtig, Malum Consilium Consultori pessimum. Kwaeden Raed is aen den Autheur den schadelijksten.
Wilt iemand dit voórder bevestigt zien uyt eenige Exempels, dat hy eene gunstige oore leene om de waerheyd te verstaen.
Rosimunda Koninginne, een monster van de Natuer om haere valsche treken ende bedekte lagen, die sy niet alleen aen andere, maer aen haeren eygen Man bestont te leggen, om eenig leed haer aengedaen stelde vast, den koning met de dood het zelve te doen bezueren: ten diën eynde stoókte sy Helmiges en Feredeus op, dat sy haeren Man Alboinus zouden om-hals-brengen: dit te werk gebragt zynde, trouwde sy met Helmiges, tragtende hem in 't bezit des Ryks te brengen; maer in haer voórnemen bedrogen zynde, begaf sy zig met haeren Man ende véle Rykdommen nae Ravenna: aldaer tot een nieuw Houwelijk met Longinus Exarchus doór boozen drift aengeport zynde, heéft sy haeren Helmiges doór vergif om-hals-gebragt; dog dezen, het zelve gewaer wordende eer hy den beker nog hadde uytgedronken, aenzag met droeve oogen sijne Rosimunda, ende tot haer zeggende: drinkt, mijne Vrouwe, dat'er
| |
| |
nog over is, praemde haer, die dit wygerde; sijn verzoek te voldoen, zoodaniglijk, dat hy haer dreygde met den zweérde te doór-loopen: als-dan nam sy den Beker doór vreeze aengedreve, dronk daer uyt het overig veneyn, ende onderstond met hem een alder-droevigste lot, dat sy nogtans meynde voór hem alleen bereyd te hebben. Voôrwaer: Lacum aperuit & effodit eum, & incidit in foveam, quam fecit: Sy heéft eenen put geöpent en ontgraven, ende sy is in den kuyl gevallen, die sy hadde gemaekt.
Een andere Historie zal dit nog voórder-bevestigen.
Den Keyzer Solimannus, in het overweldigen van Rhodus den dienst van zekeren verrader gebruykt hebbende, beloofde aen den zelven sijne Dogter met een overgroote somme gelds te zullen geven: hy heéft gewonnen; doch heéft sijne belofte maer gehouden op de volgende manier: hy liet sijne Dogter in haer volle ciraed ten-voórschyn-brengen, ende sprak tot den verrader: ziet gy nu, wat u belooft hebben?... maer gyliden zult en kwaed houwelijk zyn, ten-sy-dat gy teenemael getrouw gemaekt word; dies-volgens gy moet niet alleen uw geloof af-gaen, maer ook het vel van Mahomet aen-trekken. Terstond gebood hy den ellendigen het vel af-te-stroopen, ende, zoo mis-handelt zynde, | |
| |
op een bed met zaut besproeyt te smyten, tusschen welk onmenschelyk torment den ongelukkigen sijnen geest gegeven heéft. Op dezen past dan zeer-wel de voór-zegginge van David: Couvertetur dolor in caput ejus, & in verticem ipsius iniquitas ejus descendet: De straffe zal op sijn hooft weder-keeren, ende op hem zal sijne boosheyd nederdalen.
Voegt hier by het droevig, maer verdient ongeluk van Diomédes Koning van Thracien, den-welken sijne gasten aen de Peerden te verscheuren gaf; doch ten laesten van Hercules tot de zelve slagt-bank veroordeelt is geweest. Voegt'er by den ongelukkigen uyt-gank van Agrippina de Moeder van den Keyzer Nero, de-welke, tot verschyde wreedheden haeren Zoón aengeport hebbende, eyndelyk doór sijn gebod de dood heéft moeten onderstaen. Voegt'er nog by het wel-verdiend lot van Justina Keyzerinne, beter gezeyt Injusta om haere dwingelandy, de-welke sy, zoo aen Geestelijke, als werelijke persoonen jammerlijk dede beproeven, maer, naer véle goddelooze poogingen, zelfs met haeren zone een droevig Ballingschap heéft moeten onderstaen. Voegt'er by, hoe Euthimius Ambrosium meynde in Ballingschap te voeren; dog een jaer daer naer op de zelve wyze is gehandelt geweést, en in Ballingschap weggevoert.
| |
| |
Zoo-dat ik eyndelijk dit alles bevestige met de woórden van den gekroonden der Propheten: in laqueo isto, quem abscondêrunt, comprehensus est pes eorum. Hunnen voet is gestrikt in het net, dat sy voór andere hadden verborgen.
Tot voordere bevestinge van dit alles kan ik het volgende schroomelijk Exempel niet voor-by-gaen.
Twee Koopmans, woonagtig tot Antwerpen, hadden langen tyd op malkanderen eenen doodelijken haet gedraegen, ende, al-hoe-wel deézen af-keer uyt eenig geschil maer ontstaen was, hadden alreeds malkanderen tot een particulier gevegt uyt-gedaegt: den eenen wonde den anderen in het aenzigt; waer op dezen, den degen in de scheede stekende, aen het gevegt een eynde stelde, ende een verbond aenging van altyd vrind te zullen zyn: dog, gelijk een vuer onder de asschen liggende wel ligtelijk ontvonkt, alzoo was het hier met het hert van deéze gelegen; diën dan, denwelken de wonde ontfangen hadde, synen haet niet langer konnende bedwingen, heéft tot het uytwerkzel eenen Goddeloozen vond in 't werk gestelt: hy hadde eenen stoel of zetel laeten maeken, zoo behendiglijk gevrogt, dat, zoo-wannneer imand zig daer op neder-zettede, hy terstond langs alle kanten vast-geprangt wierd: | |
| |
om dit ten eynde te brengen, hadde hy den anderen onder schyn van Vriend op synen Hove genood, ende (gelijk het betaemt, dat men sijnen Gast, als vermoeyt zynde, gebied neder-te-zitten) hem dezen stoel daer toe aengewezen hebbende, zoo liet den genooden, niet kwaeds vermoedende, zig gezeggen: terstond wierd hy van alle kanten vast-geprangt, zig niet konnende roeren, nogte eenigen bystand verzoeken: als-dan trok den anderen van leér, ende zeyde met eene grammoedige stemme: Nu zyt gy onder myne handen, ondeugenden; ik hebbe u gekregen daer het my luste, om over uwen boozen handel en my aengedaen leed wraek te nemen. Dezen, zig zoo-jammerlyk bedrogen vindende, begonst alle schoone beloften te doen, te bidden, en te smeeken, dat hy hem nog wilde spaeren; dog vrugteloos waeren de beloften, te vergeéfs het geween en gekerm: Den anderen, niet tegenstaende dit alles, wierd niet alleen niet beweégt; maer, naer-dat hy hem op verscheyde plaetzen in 't aenzigt, daer hy was geraekt geweest, gewond hadde, heéft den ellendigen en te-vergeéfs-kermenden wreedelyk doôr-steken. Het schelm-stuk, al-hoe-wel verholen, is zoo-daniglyk niet bedekt gebleven, ofte men leyde den Autheur van zoo-schroomelyk instrument de zelve listen: want dezen wierd, korten tyd daer naer | |
| |
gevangen zynde, op het Schavot in den zelven Zetel, met ontelbaere wonden mismaekt zynde, doôr-steken, en eyndigde dus sijn leven op eene manier, die hy zelver hadde uyt-gevonden; naer 't exempel van Perillus (daer wy in de Veersen van gesproken hebben) de straffe, die hy een ander hadde aengedaen, gedwongen zynde te onderstaen: zoo-dat meer al-te-waer is, en tot een exempel aen alle Volkeren dienen moet, dat den Psalmist drygt: Veniat illi laqueus quem ignorat, & caprio, quam abscondit, apprehendat eum. Den strik, die hy niet en kent, bedrige hem, en dat het ongeval, 't ghene hy verborgen heéft, hem om-vangt. Zoo gaet het met alle die, dewelke aen een ander listen leggen, maer het grootste ongeval zelf onderstaen moeten. Zoo heéft eenen Eutropius, naer verschyde kwaede Raeden gegeven te hebben om het volk te verdrukken, sijnen hals moeten laeten. Zoo is eenen Goliath met het sweérd, daer hy andere meynde mede te vernielen, het hooft af-gehouden. Zoo is Saül doôr sijnen eygen degen gevallen, die hy zoo-dikwils tot den onder-gang van David hadde gedregen. Zoo is Pharäo, den-welken de sijne aen-stoókte tot het verdrukken van 't volk van Israël, Opprimamus eum, Laet ons hem verdrukken, zelf met sijn Leger in de wateren vergaen. Eyndelyk, zoo worden alle | |
| |
kwaede Raeds-mannen volgens verdiensten beloont: ende, gelyk het uyt deéze en ontallyke andere exempels blykt, het is klaer, dat hy, die den uyt-vinder van 't kwaed is, ook het treur-lot van het zelve zal onderstaen; want, al-hoe-wel hy andere nadeelig is geweest doôr sijne valsche poogingen ende hunne al-te-ligte geloovigheyd, hy zal doch boven-dien bevinden, dat voór hem eene meerdere schade, schande, ja den ondergank zelf bereyd is. Ik wille dan, tot eeuwiger memorie en waerschouwinge van een-ieder, deéze Veersen hier onder schryven:
Consilii fructus suâsoribus instat iniqui:
In Caput authoris fraus mala namquè redit:
Sapè dolis alios tentans evertere, saepè
Artibus interimit sequè suosquè malis.
Sic scrobe saepè suâ capitur Venator, & Auceps,
Quos posuit, laqueis se capit ipse suis:
Sic Polypus, conchae dum carnem captat avarus,
Alterius capitur protinùs, ecce, manu.
Den uytval van den Raed, die kwade Raeds-mans geven,
Word seffens op hun hooft met onheyl nêer-gedreven;
Een', die een ander tragt te krygen in het net,
Word doór het ongeval het eerst' van all' verplet.
Zoo valt den Jager neêr in gragten of in slooten,
Den Vogelaer in't net, hy zal sijn eygen stooten
Die ander' steenen legt, den kreft word vast gevat
Zoo- haest hy in de schelp sijn' poot gesleken hadd'.
| |
| |
Ende, om alles met dry woórden te besluyten, ik schryve hier nog by deéze Waerheyd: Suis Consiliis veribit. Den kwaeden Raeds-man zal doór sijne eyge Raeden verdelgt worden.
Dog my dunkt, dat den nauwkeurigen Lezer eenige poogingen doet om te ondervinden, wat de oorzaek zyn mag, waerom een wys en voórzigtig Man al dikwils aen eenen loozen Raeds-man gehoor geest? Ik beäntwoórde dit met weynige woórden, om hem te voldoen, op deze manier: de Vleyende Tonge van den geveynsden toont zig te zyn, dat sy in haer-zelve niet en is: en, gemerkt men dikwils naer't uytwendig te werk gaet, zoo is 't, dat men gerustelijk geloof meynt te geéven aen iemand, die voôr het uytwending geloof baer schynt: immers daer zyn op deéze gemaskerde Tyden zoo-véle doórtrapte Raeds-mannen, die Propter lucrum suum, Voór hun profyt raeden, en de partye van eenen Cicero pro domo suâ zoo-aerdig en wel-sprekende weéten te spelen, dat ook den vernuftsten, den scherp-zinnigsten zig al-hier met eenen greép zoude konnen bedrogen zien. Het gebeurt dan, dat men imand voór op-regt aenziet, die slinks is in het hert; maer, gemerkt dat ik voóren hier nog af gehandelt hebbe, ik wille dit alleenelyk verstaen van die, de-welke alle hunne studie maeken van doôr slimme wegen en | |
| |
omme-gangen een ander leelyk te benadeelen; zig toonende met den mond de alder-zorgelykste vertroosters te zyn, maer wiens hert doôr haer en af-gekeertheyd brand, om u den voet te ligten, ofte uw geluk op zig te trekken; dit alles is zoo veel te bedrigelyker, als'er somigge hunne uyt-vindingen behendiglyker weéten te palléren met de alder-schoonste beweég-redens, en de zelve doôr saken van gewigt schynen geloof-baer te maeken, als-even-eens, gelyk den Poeet zegt:
......è Vitris singere gemmas
Plena dolis hodiè saecula nostra sciunt.
Men zegt, dat iet is voór gewis,
Het ghen' het nogtans iet en is.
Dit zoo zynde, zult gy nog vraegen, diep-zinnigen Lezer, hoe dat gy kennen kont, wie de op-regte Raeds-mannen zyn? onder andere teekenen dunkt my het klaerste te zyn, als-wanneer gy onder-vind, dat sy hunne Raed mede-deylen in droefheyd en kwaeden tyd, en dat gy bemerkt, dat sy zoo-wel ten uwen op-zigte, als voôr zig zelven bereyd zyn: ten dien eynde zal myn agtste Vermaen van den tweeden Boek strekken, om den Lezer te onderrigten, wie hy voôr Raeds-man verkiezen mag: Doch om hier nog iets van de Biën, daer ik mede begonst hebbe, voôr Slot-reden by te voegen, bediene ik my van de volgende Veersen, spelende op een Zinne-beéld, daer Cupido zig verstout de Biën te naêderen.
| |
| |
Wat zegt gy, Lezer, van den maet
Dat hy hier zoo-benepen staet,
En word gesteken heel het lyf,
En staet schier van de bobbels styf?
Voór zeker, dat gaet veél te slegt;
En lagt gy niet met dezen knegt,
Die zoo de Biën hoeden wilt,
Zoo-dat hy van het byten swilt?
'T Is lachens weerdig dat gy ziet,
Maer niet het ghene dat 't bedied
Want, zoo gy wat het Zinne-beêld,
Het leert u, hoe de wereld speêlt
Met listen, lagen, over-al,
Om u te brengen tot den val,
'T is honig-zoet, ja suyker-kruyd,
Maer 't draeyt'er op een kryten uyt;
Den Raeds-man laet u anders niet
Als klynen moed en groot verdriet.
Dîes-volgens leert hier tot besluyt,
En trekt'er dan uw voordeel uyt:
Wilt gy van rampen zyn bevryd,
Zoo wagt u van ontrouwigheyd,
En van een' man van boozen aerd,
Eer dat u hert te spâe beswaert;
Want kwaeden Raed en dobbel zin
Die hebben altyd angels in.
Vervolgens, om niet bedrogen te worden,
Tales Tibi quarito Amicos,
Quos nequè disjungat fœdere summa dies.
Zoekt een opregt voôrzigtig Man,
Ie u altyd wel Raeden kan.
|
|
Auteursrechtvrij