|
| |
| |
| |
VII. Zinne-beeld.
De te-zeer-toegevende Tonge.
| Lemma. | Usquè Tacet... |
| Zinspreuk. | Hoe men hem dwingt, |
| | Hy niet en Zingt. |
WAnneer den Vanger trekt sijn net
Dan is den Vogel haest verplet,
Dan is gedaen het zoet gefluyt
En 't draeyt op enkel listen uyt;
Dan ziet men, dat het pluymig Dier,
Dat pleég te nemen sijnen zwier
Langs Bosschen, Bergen, over-al,
Komt tot een' onverwagten val,
| |
| |
En word gevangen op een' zet
Geslingert in den strik of net
En die te voren lustig was
Word droef, bevreest, op 't zelve pas,
En ziet zoo ik gesprokken hadd',
Wierd ik op 't zelve pas gevat
In woórden, die als zonder grond
My vielen seffens ùyt den mond:
Want, sprak den vanger, hadd' het beest,
Myn net en strikken reeds gevreest.
'T En zoud' voórwaer niet komen zyn
In dit verdriet en groote pyn;
Het vloóg nog liber in de lugt
En waer voór geen bedrog bedugt;
Maer stout, en zonder eens te zien
Wat dat hem seffens zoud' geschîen,
Verstout het zig om eenig zaet,
Genomen van eens anders baet,
Te pikken voór sijn gulzigheyd;
Hier voór was hem deêz straf bereyd.
Ik sprak: mijn' alderliefsten vrînd,
Die zulke vangeryën mint,
Gy meynt, dat gy uw vollen lust
Doór list en laegen heby geblust;
Dat gy den vogel nae uw hand
Zult konnen zetten zonder schand;
Voórwaer het is zoo-ligt en prat
Te worden hier in 't net gevat,
Dat is, bedrogen, zoo gy ziet,
Want dezen vogel zwygt hy niet?
| |
| |
En' houd hy nu niet op den zang,
Die wierd gehoort heél dagen lang?
En temt hy niet sijn' zoete tael
Van u gehoort zoo-menigmael?
En die al zong met bly gemoed,
En. zwygt hy niet op staenden voet?
Gy zult, ik weét, hem stellen vast,
En zult bestaen all' dat'er past
Om hem te krygen tot den zang,
Dat zult gy doen heel dagen lang:
Gy zult nu met een zoete fluyt
Gaen maken eenig still' geluyt,
Gy zult een duyntjen syn en net
Gaen kwêlen op den toon gezet,
Gy zult de Fluyt, dat teerder riet,
Daer Pan de dieren mé gebied,
En daer Amphîön al 't gediert,
Nae sijnen will' heéft mé gestiert,
Waer mé Apollo 't bosch en wout
Heéft in eendragtigheyd gebouwt,
En Orphêus mé de rots en steen
Doen weder-galmen in 't gemeen,
Gy zult dat riet, dat aerdig stuk,
Gebruyken tot een vast geluk,
En pyzen, dat ter zelver stond
'T Dier u zal sluyten nae den mond:
Maer Vrînd gy mist, gy staet bedod,
En dient gehouden voór den sot;
Gy, die den Vogel hebt verrast,
Word met het zelven overlast;
| |
| |
Gy meynt, dat hy met bly geschal
U nae den wille volgen zal;
Maer Lubbert, weet gy dan niet wel
Dat ider beestjen levert spel?
Dat ider diertjen heéft sijn kop?...
Zo gy het vat, en zyt'er op:
Want doet voór-waer, al dat gy wilt,
Zyt in den weér, en zyt gestilt,
Het is, geloóft my, even-veél,
Gy krygt'er by een drooge keél;
En waerom nog al meer gezyt?...
Gy kwist voór niet den schoonen tyd.
Al was het dat Aurora's mond
Haer alderliefste wezen zond,
En dat ook Phœbi helder licht
Kwam overstraelen ons gezigt,
Wanneer hy sijne peerden ment
En sijnen gulden wagen zend;
Al is het dat het groene veld
Syn jeugdig kruyd te pronken stelt;
Al is het dat het groene wout
Met boomen hooge thorens bouwt;
Al is het dat een still' Rivier
Laet lopen met een zoet getier
Haer zilver' alder-klaerste vogt,
Van Helicon den berg gebrogt;
Al is het dat den boom-gaerd staet
In 't beste van sijn rood ciraed,
Van apels in den vollen fleur;
Al is't dat in den vollen geur
| |
| |
De bloemen praelen hier en daer
Al oft het een tapyte waer;
Al is het, 't ghen' nog meer gezeyt,
Dat vogels met het grootste vleyt
Herhaelen hunnen held'ren zang,
En dat geheéle dagen lang;
Al is het dat den nagtegael
Met haer sijne lieffelijke tael,
Al is het dat de distel-vink
Met haer aenlokkende geklink,
Al is het dat het cysken swiert
En 't koningsken zeer-aerdig tiert;
Ontstaet een overzoet geschal;
Dit alles, ja nog meer daer by
Van fluyten, zingen, en gevly,
In zonder baet, is sonder vrugt,
En geêft den vogel geen genugt;
Hy zit, hy treurt, en toont gewis,
Dat dit hem grooter hert-sweêr is,
En dat hy is sijn' vryheyd kwyt,
En dat hy in dit droevig lot,
Gesloten in zoo-treurig kot,
Zal toonen, dat hy sijnen staet,
Die hem zoo-zeer ter-herte staet,
Wilt sluyten met een' droeve dood
Lyk-vormig aen sijn' grooten nood;
En dat hy, wat den vanger doet,
Noyt zal verbeugen van gemoed,
| |
| |
Noyt zal hernemen sijnen zang,
Wel-eer gehoort heel dagen lang.
Wat zegt gy, Lezer, van den zin,
Heéft hy niet regt de waerheyd in?
Zoud' dezen vogel nu-ter-tyd
Niet moeten toonen meerder vlyt,
Om sijnen Meester, die hem viert,
Om sijnen voeder, die hem ciert,
Te geven eenig zoet vermaek?...
Dat waer voór hem een ligte zaek,
Dat waer een reden wel-gegrond,
Die ider-een bevestigt vond,
En wel bezonder als den tyd
Van schoone dagen henen-glyd,
En dat den winter alle zoet
Verbannen heéft uyt ons gemoed,
Dat dan de Vogel zong een lied,
Waer doór het treuren henen-vlied.
Eh dat hy dan tot lof en dank
Liet hooren sijn' gewoonen klank,
Om te vermaken die hem geéft
Waer van hy staeg in ruste leeft.
Maer, 't stuk dient naerder overleyd
En van een ander zaek' gezeyt:
Den Vogel die gedurig swygt,
Al is het dat hy beetjens krygt,
En dat men hem geduerig streelt,
En alle vrindschap mede-deelt,
Is, zoo ik zegg', van stegen nek,
En 't liegt hier enkel aen gebrek:
| |
| |
Dies-volgens dunkt my voór gewis
Dat hy een' mensch gelykend' is,
Die, zoo sijn pligt hem spreken doet,
In ongevoelyk van gemoed,
In zonder eenig' tegenstand,
Misbruykt de reden t'-allen kant,
Laet ider loopen op den dril,
Waer dat het zy, of waer het will',
Ziet alles met goed' oogen aen,
En laet hem teenemael begaen,
Ja, toeft hem zelfs in booze daed',
En laet zig of het waer geen kwaed;
Dus mag ik zeggen wel-te-regt,
Dat onderdanen, maert en knegt,
Discipels, kinders, niet en gaen
De wegen, die ten hemel staên;
Maer dat sy doen het gheén hen lust,
Dat naemaels niet word uytgeblust,
En brengt al-menig jonge spruyt
(Dat zegg' ik hier tot myn besluyt)
Tot snoode driften, tot plaizier,
Van s'werelds ongegronden swier,
En, alles met een woórd gezeyd,
Tot 't kwisten van den schoonen tyd,
Versmading' van de waere deugd,
'T bederven van der teere jeugt,
'T betragten van een kwaeden staet,
Waer mé het al tot nadeel gaet.
Dog eene zaek, eer dat ik sluyt,
Dient hier te wezen nog beduyd,
| |
| |
En deéze dient voór eerst' belet
Van menschen in bestier gezet,
Van Meester, die een jong-gezel
Moet houden van het jok en spel,
En stieren tot de neerstigheyd
Doór kloek vermaen en sneég beleyd:
Van Ouders die de teere jeugt
Reeds moeten stieren tot de Deugd,
En houden van het spel en straet,
Waer dat het kwade wegen gaet,
En leyden 't zoetjens nae de kerk,
En doen het passen op zijn werk,
En laeten 't hooren goed vermaen,
Om in Godts vreeze vast te staen,
En doen het zien de leelykheyd
Van hooverdy, van haet, en nyd,
Van kwaed' exempels, luyërdy,
Van ydel waen, en pompery:
Op dezen voet, is 't dat een kind
Syn eenig heyl en deugd bemind,
En dat het op sijn pligten let,
En alles in goed' order zet,
En eert sijn Ouders en hun' will',
Is 't huys gehoorzaem, neerstig, still',
En toont zig ider-een te zyn
Een' Ganymédes in den schyn,
Doór sijn' manieren wel-gegrond,
Doór sijnen handel zonder zond,
Doór sijn' gestigtheyd over-al,
Doór 't vlugten van sijn ongeval.
| |
| |
Daerom gy, Vaders, Moeders, let,
Dat gy u kind in vylheyd zet,
Dat gy 't berispt, wanneer den tyd
U mé-deelt sijn bekwaemigheyd,
Dat gy het dan doór staeg vermaen
Gebied den weg ter deugd te gaen:
Stigt uwe kinders, leert hen 't goed,
'T is nu van noode dat gy 't doet;
Daer naer is 't moeyte zonder baet,
Dat is gezeyt: het is te laet.
| |
Vermaeninge.
AEngezien die dingen, dewelke berispens weerdig zyn, en nogtans niet berispt worden, den mensch zeer-dikwils doen volherden, ja toe-nemen in alle soorten van fauten: zoo is het, dat ik hier, aendagtigen Lezer, oordeele noodzakelyk te zyn, de oorzaek daer van, die u alreeds uyt het voôrig Zinne-beéld bekent is, dieper en aendagtiger te doór-gronden. Om dit nog klaerder te verstaen, neêmt, dat gy in een huys-gezin tegenwoórdig zyt, alwaer ongeregelde manieren de eerste plaets bekleeden: stelt u daer voór oogen eenen Vader, die bezig is met schryven, of eenige andere ligte bezigheyd te verrigten: voegt daer by eene Moeder, met naeyen of kant-werken haeren tyd passérende: maer let wel bezonderlyk op de | |
| |
onbeschoefte manieren der Kinderen, dewelke in de tegenwoórdigheyd der Ouders malkanderen toe-naemen geéven, verwytingen doen, hunne coleéren uyt-werken, 't zy op d'eene of andere wyze, ja wat nog het argste is, dewelke tieren, schreeuwen, en over malkanderen wraek nemen, zonder eens te pyzen, dat Vader en Moeder daer tegenwoórdig zyn: dit aldus bezigtigende, zult gy aenstonds uwe gedagten laeten vallen op de oorzaek van zoo-vervoeyelyk krakeél, maer niet lang daer over beraemende, zult gy wel-haest uwe verwonderinge staken, ende pyzen, dat aen de al-te-zeer-toegevende Ouders de schuld toe-te-wyten is, dat de bedorve Kinders zoo-schandelyk onderrigt zyn. Ten eersten, om-dat sy misschien diergelyk exempel van hunne Ouders zelf gezien hebben, ten tweeden, en dat zeker is, om-dat sy over zoo-leelyke fauten niet berispt worden: en dat is de reden, dat ik deéze Vermaeninge een wynig breeder zal uyt-bryden: en gelykerwys in de andere Zinne-beélden en Bemerkingen getoont is, hoe de Tonge mist met te-veél, kwaelyk, en onvoórzigtiglyk te spreéken, al-zoo zal ik hier aenwyzen, hoe sy ook zondigen kan met niet te spreken, daer zy grootelyks verpligt is zig kloekmeediglyk te laeten hooren: en gemerkt dit hier-by-gestelt Zinne-beéld daer eene gelykenisse van geéft, hoe-zeer men op | |
| |
sommige tyden gedwongen is te spreéken, daer men dan bezonderlyk swygt; zoo hebbe ik wederom stoffe genoeg, om-dit op eenen goeden zin te trekken, en uyt dezen eenider doen te zien, dat'er niets zoo-verfoeyelyk is, als ten dezen op-zigte sijn pligt te buyten te gaen, zullende daer uyt besluyten wat'er vervolgens in 't toekomende gedaen moet worden.
De Ouders zyn dan wel bezonder pligtig in deze faute, dewelke, in de plaets van hunne Kinderen van-jonks-af te boogen doór goede vermaeningen, die laeten voórts-gaen in hunne kwaede driften en passien, die sy daer-naer doór de grootste moeyte zelfs niet magtig zyn te stutten. Neémt het exempel van eenen Zoon, den welken van-jonks-af om sijne aerdigheyd en bevalligheyd van sijne Ouders al-te-zeer bemind word; (beter zal ik zeggen gehaet; want die sijn Kind sijnen zin laet volgen, bederft het) hy groeyt allengskens op tot tien à twaelf jaeren; het word nu tyd hem te bestellen onder zorgelyke Meesters om wel te leeren; maer zoo-wanneer men van deze hunne rechtveérdige strengigheyd maer het minste komt te hooren, de Moeder doet klagten, dat men haeren Zoon zoo-kwalyk handelt, het gaet den Vader ter herten, dat hy sijnen Zoon hoort klagen.Wat doet men?... men zoek nae den besten; | |
| |
wat zegge ik? nae den zagtsten Meester; doch met dit bespreék, dat hy geene harde woórden aen het zoete kind mag geêven. Dit is de oorzaek, dat den bedorven benjamin meer-en-meer toe-neémt in luyigheyd; min en min voortgank doet in de letter-konst: Edog naer een jaer ter schoolen geloopen te hebben, men doet hem op de studie; (misschien om met den naem eenen studiosus, en met de daed eenen otiosus te worden) maer deêzen bedorven knaep, en kindeken met wasse voeten, Albae gallinae filius, is maer gewoon boeken te verslyten, tyd te verspillen, andere te stooren, langs straet te loopen; en zoude dan den bestierder eenige klagten komen doen, het is wel haest: Myn Kind is bly van geest, lustig van aerd, het moet nog sijn verstand krygen, ik hebbe met het teerder schaep mede-lyden: ô mijnen hoog-geägten Heer! laet het u tog zoo haest niet verveélen dat aerdig-knaepken te onderrigten; laet het maer begaen, geéft het geene stuere woórden, het zal al eens wyzer worden; ende, wat ik wel bezonder verzoeke, slaegt hem tog niet, want dat waer my eene alder-grootste pyn om hooren; ziet hem dog wat doór de vingeren, en kan ik u eenigen dienst doen, ik ben altyd bereed. Zoo is het dan, dat men eenen weg baent om sijn Kind tot de luyerdy, onbeschaemtheyd, ongodvrugtigheyd te laeten komen, om het wel- | |
| |
haest eenen bedorveling te maeken. 'T Is deze reden, dewelke nog dagelyks doet zien, dat'er zoo-meningen luyËn en onagtzaemen Student gevonden word, die, in de plaets dat hem syne Ouders daer over zouden berispen, altyd toe-neemt in synen tyd te verkwisten met een deel onnutte bezigheden, ende ten laetsten zoo-verre komt, dat men van hem op 't eynde van sijne Studie zeggen mag: Asinus ad lyram. Eenen ezel in formâ. En wat is hier van de oorzaek? het toe-geven van de onbedagte Ouders, dewelke liever-hebben doór de vingeren te zien, als het geluk van hun kind te bezorgen: dit blykt nog voôrder, als-wanneer, de studien geyndigt zynde, den Zone vermaent word eenigen stiel of affairen aen-te-trekken, want men ziet hem op sijn oud fatsoen het stuk beginnen, en vol-toeyën: 't is wel-haest: Vader en Moeder, dat blokken, dat kopbreken staet my zoo-wel aen, als de ploeg aen den Os; ik doen het tegen dank; de Ouders brengen hem op een ander kostwinninge, sy geven hem, dat hy vraegt, wilt hy het maer gewoon worden; en van-dan-af beginnen sy al te zien, wat hunne zotte liefde en berispelyke toe-gevinge hebben te-weég-gebragt. Den Zoon wilt wederom wat anders; alle dagen wat nieuws, noyt wat aengenaems; tot dat hy ten laesten zegt: | |
| |
ik wille niet meer werken. Dan zegt den Vader: myn Kind doet uw best dat gy u gewent, gy moet immers werken voór uwen kost. De Moeder voegt'er by: myn liefste kind, hervat het nog eens, 't zal beter gaen. Maer den Zoon heeft al-zoo-veél oorblaesers gehad, die hem het leég-gaen hebben aengeraeden, dat hy wilt en zal doen, gelijk de meeste menigte, dat is, de luyerdy volgen, gaen wandelen, drinken, floreéren: en zoo geraekt hy ten laetsten onder eenen kwaeden hoop, hy voegt hem na hunne bedorve zeden, hy loopt hier en daer, en stelt zig aen véle perykelen uyt, die sijn Eër en faem, ja sijn ziel in gevaer stellen; en om kort te zyn, dan klaegen de Ouders, sy vermaenen hun kind, sy zoeken het te verwilligen; maer 't is zonder uyt-werkzel: want dat gedaen moest zyn op zijnen tyd, komt te laet, als de passien in-gewortelt zijn; en het hiét wederom: Serò sapiunt Phryges.
Hoe berispelijk en zonder grond dusdaenige Ouders te-werk-gaen, zal het volgende leeren, bekragtigt doór de onfeylbaere getuygenissen van't heylig Schrift: Ten eerstem: Qui parcit virgae, odit filium suum. Die de roede spaert, haet sijn kind: dies-volgens worden alle Ouders van den Ecclesiasticus zeer-wel vermaent, met deze woórden: Curva cervicem ejus in juventute, & tunde latera ejus,
| |
| |
dum infans est, ne fortè induret, & non crèdat tibi: Boogt den neck (dat is den kwaeden wille) van uw kind in sijne jonkheyd, ende bestraft het zelve, terwylen het jonk is; op-dat het niet en verharde, u geen gehoor gevende. Op dezen zin komt zeer wel te pas het geestrijk Zinne-beêld van den zoet-vloeyenden Poëet P. Adrianus Poirters, alwaer af-gebeêld is in den boek, geintituleert het heylig Hof van den Keyser Theodosius, eenen werk-man, bezig met manden te vlegten; maer hier dient wel bezonder aenmerkt de stoffe der zelve, teweten te teenen, als nu geboogzaem zynde langs alle kanten tot een zonderling gemak: daerom heéft'er den Poeët aerdiglijk onder-geschreven deze woórden:
Tot breederen uytleg van't gezeyde Zinne-beêld kan den nieuws-gierigen Lezer de konst-ryke veerzen bezigtigen: onder andere leest men aldaer:
Dit werk, zoo gy het wilt verstaen,
Dat wyst u op de Kinders aen:
Terwyl' sy groen zyn en vol sap
En niet en éten schier als pap
Zoo snoeyt hen af dat niet en dînt
Voór een wel-op-getrokken Kind,
Zoo stroopt hen af den rouwen aerd,
Eer-dat hy straf word, en verjaert:
| |
| |
Dan zullen 't Kinders zyn met schik:
En doet dan voorts gelyk als ik;
Terwyl' die teér zyn ende swak,
Vlegt ik die hier nae mijn gemak:
Want als sy jong zyn en gedwêe
Dan doet m'er alle dingen mé,
Ik buyg', ik kromze hondert-fout
Oft 't nestels waeren, en geen hout.
En wat voórder vermaent hy tot zoo-gewenscht uyt-werkzel alle wel-bedagte Ouders.
Maer op-dat zulks u lukken mag,
Zoo boogtse van den eersten dag,
Eer sy verharden in verstand,
En zetse jeugdig nae uw hand.
Eene andere gelykenisse brengt by den zelven Autheur in 't volgende: eenen Beir lekt sijn jong, om het zelve' sijne volkome forme te geven: zoo moeten de Ouders van jonks-af de Kinderen in de Deugd sormeêren; en ten dezen propoóste is deze eene snege Bemerkinge: wat meynt gy, dat het oogmerk geweest is van Godt als hy twee-en-veertig van die booze Kinderen, die den Propheét Elisaeum versmaedelyk beschimpten, als hy die, zegge ik, meer doór twee Beiren, als doór bloed-dorstige Wolven of wreede Leéuwen heeft doen verscheuren?... dit kan met voór-bedagt | |
| |
oordeel geschiet zyn, ten eynde, dat aen die zorge-looze Ouders verweten zoude worden, dat sy hunne Kinderen, die snoode booswigten, beter hadden moeten schaeven en onder-wyzen, gelyk de Beiren met hunne leckende Tonge het fatzoen aen haere jonkskens geéven. By gebrek van de goede voórzorge der Ouders is het dan, dat'er zoo-menig Kind in fouten en gebreken, in menige verkeerde bogten, ongeschaeft, onbeschaemt, tot hunne schande, en sijn eygen ongeluk opwast: 'T is de Ouders toe-te-wyten, dat de Kinders als in het wild op-groeyen: sy doen als eenen Hovenier, dewelke sijne boomen op den gestelden tyd niet en snoêyt, en vervolgens daer naer dit te-laet in vrugteloos wilt bestaen; nu zyn het de jaeren, in dewelke alles bloeyt en groeyt, nu is 't den tyd te snoeyen; het welke veronagtzaemt wordende, is'er niet anders van te verwagten als eene onherstellyke verwildernis: en voórwaer, het is met bloedige traenen te beklaegen, dat wy in onze verbasterde Eeuw zoo-veéle lafhertige Ouders vinden, die hunne Kinderen met goede vermaeningen of zalige aenwakkeringen niet alleen niet vervoôrderen, maaer die doór hunnen ongemanierden handel zelfs ontstigten, en aldus den weg baenen tot de boosheyd, die van teere gemoederen zeer-ligtelyk word op-gevat; doch om hier | |
| |
deéze Materie aen-te-raeken zoude ik den Lezer om eene tweede aendagtigheyd mogen smeeken, gemerkt-dat deze zaek een stuk van tyd ende aengelegentheyd is, als-ook met eene doór-dringende penne, daer de myne verre moet voór swigten, dient aengetast. In diervoegen zal ik maer spreeken, doch met korte woórden, van de al-te-groote stilswygentheyd, die oorzaek is, dat'er ontallyke Kinderen de Deugd verlaeten, de geleertheyd versmaeden, den tyd verkwisten, alderhande kwaede manieren aen-trekken. Diergelyke waeren de Kinderen van den oppersten Priester Heli, de welke doór het al-te-veel toe-geven van hunnen Vader zig aen vele buyten-sporigheden overgaeven: maer hoe? berispte Heli dan sijne Zoônen niet? heéft hy niet gezeyt: Nolite filii mei, En wilt dit niet doen Zonen? ja, dit was sijne vermaeninge; wel hoe is hy dan te berispen over sijne stilswygentheyd?... om-dies-wille dat hy al-te-zagt berispte; en zulk berispen is wynig beter, als niet berispen; en daerom is 't misschien geweest, dat sijne Zoônen te-vryër voórts-gingen in hun kwaed. Edog, (maer hoe beklagelyk is het!) dit alles niet tegenstaende, worden'er zeer veêle Ouders gevonden, die hunne Kinderen niet alleen zagtjens en berispen; maer de zelve niet en berispen: dit is de oorzaek dat men hedendaegs zoo-veéle onbeschaemde
| |
| |
Kinders ziet, dewelke, geen op-zigt nemende op Bestierders of Meesters, zig niet en schaemen de zelve toe-te-schieten, hun uyt-te-lachen, hunnen Raed te verfoeyen, en dit enkelyk, óm-dat sy daer over van hunne Ouders niet zyn berispt geweest: zoo-dat ik wel zeggen mag, dat de Ouders, geene vermaeninge geévende, als hun Kind sijn pligt te buyten gaet, oorzaek zyn, dat het zelve in 't kwaed heviger toe-neemt. Qui non vetat peccare cum possit, jubet. Die het kwaed, als hy kan, niet en belet, gebied het zelve te doen.
Eyndelyk zulke Ouders zyn gelyk aen de Simmen, de-welke hunne jongenen, met te om-helzen, dooden, gemerkt dat sy doór eene zotte liefde gedreven hunne Kinderen bederven, zoo nae ziel als lichaem (en wat is dit anders als dooden?) ik zegge nae de ziel: want de Kinderen, het kwaed van-jonks-af inzuygende, groeyen daer in op, ende den wortel van de bedorve natuer, zig uytschietende, vestigt zig aldaer te vaster, om-dat hem niemand uyt en roeyt; zoo-dat daer naer de kwaed-aerdigheyd wel-haest in eene tweede natuer verandert. Nae het lichaem: aengezien sy de zelve van alle geleertheyd als vervremden, met hen aen 't gemak te gewennen, met hunne zinnekens te voldoen, het-gene de meeste plaets grypt | |
| |
in de Rycke, dewelke, in den wellust en tusschen de gemakken op-gebrogt, eenen af-keer van den aerbyd en leer-tugt hebben; waer van het komt, dat'er onder hen zoo-véle Asini deaurati gevonden worden, en, gelijk de oude zongen, zoo piepen de jongen. Maer laet ons tot slot van deze Bemerkinge eens hooren wat hier op zeggen de vernufte Philosophen. Socrates zeyde: die, dewelke bezorgt zyn voor 't Fortuen van hunne Kinderen, maer veronagtzamen, dat sy neerstig worden, zyn gelyk aen die peerden-bezorgers, dewelke dezelve veél eéten geven, weynig oeffenen. Ei, qui filiis de multis opibus prospiciunt; ut autem boni & egregii evadant, negligunt, simile quid agunt equos alentibus, quos disciplinam non docent, multum verò pabuli exhibent. En hy voegt'er by: Possessiones magni pretii aestimationem habebunt; ipse autem viles erunt. Hunne goederen zullen den naem van eene groote weêrde hebben; maer sy zullen veragt worden: Ende nog voórder zegt hy: Itaquè, si quis filium suum magni pretii hominem effecerit, quamvis paucas opes ei relinquat, multa tamen largitus est. Zoo-dan, is 't dat iemand sijnen zoon een man van groot-agtinge zal gemaekt hebben, al-hoe-wel hem weynig nae-gelaeten, heéft den zelven groote schatten bezorgt. Eyndelijk Epictetus zegt: Liberos doctiores, quam ditiores relinquendos esse: Dat men
| |
| |
sijne Kinderen meer Geleertheyd, als goederen moet naer-laeten. Maer om dit wel te weég te brengen, dient'er van de wieg af eene wakende ooge in 't zeyl gehouden; de jaeren vermeerdert wordende, moet de zorge ook groeyen; de kwaede passien zig veropenbaerende, moet men die betoomen; de genegentheyd tot de luyërdy dient met de sporen van eene kragtige Vermaeninge tot den aerbyd aen-gedreven; den kwaeden stegen aerd dient doór spitten en spaeyen, dat is zorgen en bezorgen, als eenen akkker, van alle onkruyd gezuyvert: met een woórd:
Wilt uw' Kinders nu zoo leéren,
Zoo g' hun namaels zoud' begeeren.
Ik gaen voôr-by in deze Vermaeninge; om den Lezer niet lastig te vallen doór eene uyt-gestrekte verhandelinge, de stilzwygentheyd van die Momboirs en Momboiressen, die, zoo-wanneer sy gedwongen zyn de Weezen in de Deugd te doen vervoorderen, aengezien andere, die sy hen bevolen hebben, dit niet en doen, niet alleen niet en spreken, maer nog derven zeggen; dat sy hunne pligt voldaen hebben, met hen onder eens anders bestier te stellen; wynig agt nemende, of het met de jonge kinderen ook al gaet, gelijk het na recht en reden zoude moeten gaen.
| |
| |
Ik laet daer de stilswygentheyd, dewelke aen sommige Rechts-geleerde, meer voôr hunnen zak, als voôr de Gerechtigheyd bereed, zeer-gemyn is, bezonderlyk als-wanneer sy eenen geringen borger, Civili pretio, moeten dienen: dan zyn hunne Tongen als onbewogen, dan is hun breyn als zinneloos, dan ziet men hen argumenteren zonder yver, dan zyn hunne allégata zoo-veél als een deel errata of brodia, die meer ad Crucem, verdrukkinge, als ad Lucem, tot de gerechtigheyd zyn strekkende.
Ik laet daer die Notarissen, Procureurs, Advocaeten, in wiens regula Juris het geld pecunia de eerste plaets heeft, en dewelke, ziende, dat de schaepen dik gewolt zyn, de scheér zoo-veel te heviger gebruyken; zonder nogtans hun uyterste beste gedaen te hebben, dat den rechten draed gevonden word; en ik zoude wel mogen zeggen:
Maekt krom, dat recht is.
Ik wille ook niet spreéken en redenkavelen van die Juris-imperiti, dewelke, zoo-haest een gering mensch sijne zaek hen komt voórhouden, de zelve af-wyzen als onrechtveérdig, ende doôr eenige artikels, die sy niet willen bevatten of explaneren, den aermen Man | |
| |
doen mistroostig henen gaen; ofte wel, is 't dat sy het geschil aen-nemen af-te-doen, het zelve houden draeyen en swaeyen, en ten laesten met ydel bagatellen ten voôrscheyn komen; de gewigtige beweég-redens verswygende: zoo-dat de Rechters anders niet konnen oordeelen, ofte deze zaek is tusschen hangen en worgen, dat is, dient voôr slegt en ongerechtig aen-genomen en gevonnist. Voôr-waer, voôrwaer
In pretio est pretium; pauper ubiquè jacet:
En daer, niet het geld, maer het Recht zoude moeten beneérstigt worden, daer ziet men dat zelfs het Recht niet te vinden is. Het is dan maer al-te-waer, dat
Arm en rechtveérdig zyn, dog onrecht moeten lyden,
Is d'aldergrootste pyn, die schier de ziel doet schyden.
Want:
Non habet, undè suum paupertas quaerere possit Subsidium...
Die niet en heéft om van te leven,
En zal men geenen bystand geven.
| |
| |
Dit alles, ja nog meer met dit, gaen ik hier voôr-by; maer zal nog een wynig spreken van die stilswygentheyd, al-hoe-wel hier voóren nog hier van hebbe gehandelt, dewelke, zoo-wanneer wy volgens pligt moeten spreken, ons dikwils bedriegt, en wel bezonderlijk als wy zien, dat de Waerheyd, Deugd, ja heylige Zaken zelfs beschimpt, bespot, beschildert worden.
Draegt u dan aldus, daer gy zoude moeten spreéken: begint met zoetigheyd hunne al-te vrye manieren, 't zy in 't handelen 't zy in 't spreken, te bestraffen, dewelke zoo gy ziet iets te vermogen, laet niet naer van doôr vuerige vermaeningen geheel den wortel uyt-te-roeyen.
Dit zal plaets grypen in wel-bedagte gemoederen, dit zal, het is waer, een wel-bedagt mensch, ofte doôr onoplettentheyd ofte onvoôrzigtigheyd zig ivers in te-buyten gaende, tot voôrdeel strekken; maer een verkeert gemoed, een eygen-zinnig hoôft zal altyd uwe Vermaeninge tegen-streven; een ongewillig Man, Durae cervicis homo, meynt, dat sijnen handel onberispelyk is, ofte ten minsten hy wilt daer over niet berispt worden: vervolgens wat gedaen ten dien eynde? wat raed geschaft, bezonderlyk op deze ongebonde tyden, op dewelke de kwaede leeringen meer in-druk hebben als zalige lessen? | |
| |
Wat gedaen by een deel libertienen, en zoo-gezeyde Nieuw-gezinde?... ik bekenne wel, dat dit eene zaek teenemael moeyelyk, ende, om zoo te spreken, als ongenezelyk is; te-meer, om-dat de boos-aerdige zeer-moeyelyk zig laeten gezeggen, en dat het getal der dwaze oneyndelyk is: Perversi difficile corriguntur, & stultorum infinitus est numerus. Edog, daerom moet men niet laeten sijne pligt te queyten, bezonderlijk om aen andere te toonen, hoe verfoeyelijk de Nieuw-gezinde te werk gaen, wiens eenig opzet is, alles, dat goed en heylig is, te verderven doór een deel Goddelooze schimpen. Hier dient ook zeer-wel te pas gebrogt het zeggen van den Apostel: Peccantes coram omnibus argue: Berispt de misdoende in eens-anders tegenwoordigheyd: de reden is hier zonne-klaer, om-dat zulke onbeschaemde, dewelke maer uyt zyn om een-ander ter verdoemenis te trekken, wel verdienen overtuygt te worden: en Godt gave dat'er zulke vrymoedige gevonden wierden, dewelke dit zonder eenig op-zigt te werk stelden! men zoude wat meer vreezen, van diergelijken ongesauten klap uyt te storten, en men zoude minder vermogen op het hert van de onnoozele, dewelke, vattende, hoe verfoeyelijk de wereldsche minnaers handelen, zig op den goeden weg zouden houden; daer sy nu onwetende verleyd en bedrogen | |
| |
worden, hun eygen ongeluk niet kennende, voór-dat het misschien, om zig daer van te ontmaken, te-laet is. Nog voórder wille ik gaen, om de waerheyd opentlijk te doen blyken, niet tegenstaende de op-spraek van een deel ongemanierde kwanten, dewelke alles wat hun behaegt volgen, en dat hun tegen-staet verwerpen, haetende die zelfs, dewelke hun dit zoo-schandig leven af-raeden: Laet ons dan met het gepys eens gaen in de hedendaegsche samen-handelingen. Zommige van de Ryke bevinde ik meer genegen tot de dolingen, als de waerheyd; sy laeten hun vervoeren van een deel onaerdige en Goddelooze Leeraers, onder dewelke een der bezonderste is dat wel bekent monster der natuer, dat niet alleen om syne vervalschte Leering uyt alle Koning-ryken gejaegt is, maer wiëns werken ook van alle Geestelijkheyd gedoemt zyn, om-dies-wille, dat men, zelfs in 't midden van de heylige Kerk, het uytwerkzel van het alreeds-verspreyd vergif gewaer-word, niet zonder nadeel der geestelijke en wereldlijke Wetten; aen deze en diergelijke, zegge ik, geven de Ryke het meeste gehoor, deze Leeringe omhelzen sy, om dat sy alle buyten-sporigheden toe-laet; en nog boven-dien sy houden publikelijk staen, dat deze gegrondvestigt is, en dat sy die willen volgen; het-welk al is 't dat sommige niet opentlijk met | |
| |
de woórden laeten blyken, men kan dat evenwel genoegzaem uyt hunnen handel afmeten; ende gemerkt-dat deze soort geene goede Vermaeningen wilt aenhooren, en zalige Lessen voór zotternyën uytmaekt, zoo word men wel-haest gewaer, op wat plaets haer den schoen vringt.
Gaende nae de algemeyne Conversatien van persoónen van minderen staet, zal men daer eenige Jonkheyd vinden, dewelke van deze Leering mede deelagtig wilt zyn: het is wel-haest: onze jaeren zyn de aldergroenste; waerom zoude men dan sijn vermaek niet nemen? verre sy van hier het rigoureus berispen van sommige, dewelke ons dit alles af-raeden, en met heylige punctjens ende slegte begatellen zoeken te bedriegen; wy zyn nu beter onderrigt, wat'er aen de Jonkheyd dient, en wel-bezonderlijk, dat het dwaesheyd is, alle die Sermoonen by-te-woonen, die treurige Boexkens te lezen, andere vise-vaseryën te volgen.
Gaet men by mindere soort, deze zyn van dat woelende vergif niet bevryd: 't is wel haest: wy hebben zulks van andere gezien, gehoort; den meesten hoop stelt zig na sijn gemak, wy ook; andere volgen dezen Regel, wy ingelijks. Ende dit volksken bevestigt dit gevoelen te-meer doór sijne hevige onbeschoeftheyd in doen en zeggen: ende, naer dat sy in dit verdoemelijk stuk geoeffent zyn, | |
| |
komen sy zoo-verre, dat'er niet een genster van Godt-vreezentheyd in hun hert overgebleven is: Zoo-dat men Vermaeningen van Biegt-vaders en Predikanten, van Herders en Ziel bestierders voór ydelen klap en bedriegelyk lok-aes aenziet, als maer goed zeynde, om de meeste menigte in bedwang te houden.
Ontmoet men deze, wat zal men gehouden zyn te doen? men is verpligt men bondige Redens de onwetende te vermaenen, op-dat sy, de dwaesheyd verzakende, de Waerheyd omhelzen; laet ons over dit het gevoelen van sommige heylige Vaders hooren tot meerder op-wekkinge, om in zulke gevallen onze pligt te kweyten: en al is 't dat weynige, of geene, deze middels zullen in 't werk leggen, om het perykel van haet of af-keer, die sy op zig konnen trekken; men dient evenwel, waer't-dat de occasie zig op-offerde, altyd te weéten, hoe men zig aldaer gedraegen moet: en gemerkt-dat ik een-ieder tot het beste raeden wille, zoo houde voór het geraedzaemste, de plaetzen, daer zoo onredelijk gesproken word, te schouwen. Den heyligen Augustinus bevestigt dan het voórgaende met deze weynige maer bondige woórden: Quae peccantur coram omnibus, coram omnibus corripienda sunt, ut omnes timeant. Het-gene publikelijk misdaen word, moet publiekelijk berispt worden, op-dat sy alle vreezen. Ende dit laetste | |
| |
is dikwils wel ons bezonderste inzigt; te-meer, zoo wy zien, dat aen de misdoende de vermaeninge weynig zal baeten, maer de bywezende dienstig zyn zal, om van dit of wel eenen schrik op te vatten, ofte de vervoeyelijkheyd te leeren kennen. Dat het waer is, dat de Exempelen eenen kragtigen spoór-slag zyn, leert de dagelijksche ondervindinge: in dier-voegen is men hier verpligt het kwaed Exempel te niet te doen, ende de leelijkheyd des zelfs een ander te leeren kennen, om deze voórtaen meer te schouwen: dit bevestigt, om zoo te spreéken, de Sententie vanden H. Ambrosius: Peccatum unius, quod cognitum non arguitur, multos contaminat. Imands zonde, de welke, bekent zynde, niet berispt word, bevlekt veéle andere. Voegt daer by: diën, denwelken niet bestraft het ghene moet uytgeroeyt worden, bedryft het zelve; ende hy heéft de schuld van den pligtigen, die veronagtzaemt te berispen, dat hy kan verbeteren. Qui non corrigit resecanda, committit, & facientis culpam habet, qui, quod potest corrigere, negligit emendare. Het ghene alhier gezeyd word van kwaede Exempels met de werken, dient verstaen op den zelven zin met de woórden: en is 't by aldien, dat imand nog arger zoude beginnen, 't sy spots gewys van heylige saeken te spreken, of sijnen Even-naesten te blameéren, als-dan, zegge ik, | |
| |
dient'er eene straffe berispinge, volgens het zeggen van den H. Isidorus: Qui, blando verbo castigatus, non corrigitur, acriùs necesse est arguatur. Denwelken, met zoete woórden bestraft zynde, zig niet en betert, moet straffer berispt worden. En al-is-het, dat daer uyt dikwils groote schande voôr diën, denwelken berispt word, zoude konnen spruyten, zoo moet nogtans diën, denwelken berispt, zig deze niet aendraegen: want zegt den heyligen Chrysostomus: Cùm arguuntur vitia, & indè scandalum oritur, ipse sibi scandali causa est, qui fecit, quod argui debaet; non ille, qui arguit. Alswanneer de misdaeden berispt worden, ende daer uyt schande ontstaet, is diën daer van de oorzaek ten sijnen opzigte, die de fauten bedreven heéft; maer niet diën, denwelken die bestraft. Dit scheynt te kennen te geven, dat wy van onzen kant in't vermaenen onze pligt moeten volgen. Eyndelijk het is maer al-te-zeker, dat het kwaed, niet uytgeroeyt wordende, voort-zet; ende dat eene tydige vermaeninge eene goede remedie is: zoo Cassiodorus zegt: Malum, cùm persevérat, augetur; & remediabile bonum est eccelerata correctio: Dies-volgens zoude men zig, vermaent wordende, moeten schikken naer het wys oordeel van den wel-raedenden H. Bernardus: Non est contemnenda increpatio, qua ruina peccati, sanitas cordis est. Men mag niet
| |
| |
versmaeden de berispinge, dewelke den ondergank der zonde, de gezontheyd des gemoeds is. Hier mede laet ik mijn Schipken de haeven met stille zeylen invaeren: ik zal het daer eenigen tyd vast-maken, tot-dat ik my op een onstuymiger waeter zal moeten begeven; maer wille, eer ik daer uyt-trappe, den goedjonstigen Lezer nog eene korte Aenwakkeringe doen, aengaende het voôr-gemeld officie der Ouders, dewelke hunne Kinderen niet, of flauwelijk berispen.
Ik hebbe uyt het heylig Schrift getoont, dat men sijn kind in de Jonkheyd boogen moet, want: Virga atque correptio tribuit sapientiam; De roede ende de berispinge geven wysheyd; maer een Kind, dat synen wille volbrengt, dient aen sijne Moeder tot schande: Puer autem, qui dimittitur voluntati suae, confundit Matrem suam. Dit hebbe ik u genoegzaem voôr-oogen-gestelt ende bevestigt doór verscheyde Zede-lessen; maer gemerkt tot zoo-groot werk geen mindere oplettentheyd ende bekwaemigheyd noodig is, zal ik in myn tweede Deel, in de zevenste Vermaeninge, daer voorder van verhandelen: dit evenwel zegge ik nog, gebruykende de onfeylbaere woórden, voorts-komende uyt dat Eerweerdig en Godtzalig schrift: Doce filium tuum, & operare in illo, ne in turpitudinem illîus offendas. Onderwyst u Kind, ende brengt
| |
| |
in hem zoo-veel te-weég, dat gy niet pligtig word van sijn misdaed. Tot slot van dezen zal dienen het volgende Exempel, waer aen zig alle toe-gevende Ouders konnen spiegelen: Eenen Koopman hadde twee Zoônen, maer die zoo-bedorven waeren doôr te-veél toe-laeten en verkwisten van geld, dat sy hem praemden hunne begeerte daer in te voldoen; maer hy dit zoo-seffens niet konnende geven, doór het kwisten sijnder kinderen als uytgeput, hebben sy vast-gestelt hem dit met de dood te doen betaelen: want gemerkt sy hem op de Reyze vergezelschapten, dwongen sy hem onder wegen van syn peérd te stappen, ende, de occasie waernemende, beroofden hem van geld en saemen van sijn leven.
O blinde Ouders, dewelke doór eene al-te-groote toe-gevinge oorzaek zyn van zoo-groote toe-gevinge oorzaek zyn van zoo-groote ongevallen, van zig, en hunne kinderen! en al is 't dat zoo-schrikkelijke ongevallen daer zelden uyt-voortkomen, zoo-moet men evenwel zeker zyn, dat, gelijk een ongetemt peerd hard word, alzoo een ongebonden Kind buytensporig word: Equus indomitus enadit durus, & filius remissus evadit praeeps.
Vervolgens... Adsit
Regula, peccatis quae poenas irroget aequas.
Hier dient een kloek beraed
Tot slissing' van het kwaed.
|
|
Auteursrechtvrij