|
| |
| |
| |
VI. Zinne-Beeld.
De stoeffende Tonge.
| Lemma. | Ore suo minor est... |
| Zinspreuk. | Haer' Bek is groter als het lyf: |
| | Aenziet hier, stoeffer, uw bedryf. |
DAer is een wonder dier bekent in vremde streéken,
Waer van ik in't verloop een wynig zal gaen spreéken:
'T heeft eenen grooten beck, ja, dat ook zeker is,
Men vind'er in dit land zoo geen geleykenis.
Hy is zoo-wonder groot, dat niemand 't zoud' gelôven,
Ten waer' hy 't zelver zag; en nog-al-daer-en-boven
Is hy zoo-byster en ook zoo-dapper dik;
Dat men van zulke beest zoud' krygen eenen schrik:
Om alles dan in 't kort den Lezer te verhaelen
En dit zoo-vremt gediert ten naesten af-te-maelen,
Geloóft, dat sijnen beck het lyf-boven gaet,
In alles na'venant genomen volgens maet:
| |
| |
Diên Vogel lykt zeer-wel den mensch, die sijne daeden
Gaet pryzen overal met hoogen moed belaeden,
Hy brengt een-ider voór sijn naem en hoogen staet;
Gelyk het hedendaegs maer al-te-veél en gaet.
Al is 't dat deze Beest maer woond in ander' landen,
Men vind dog even hier ontelbaer' boog' verstanden,
Die meerder willen doen en toonen in den schyn,
Als dat sy in der daed en in het weézen zyn:
Sy voeren trotschen praet, een ider moet hen wyken,
Sy zyn dat edel volk, de rykste van de ryken,
Hun zeggen is verzeld met al dat prysbaer is;
Hun daeden stinken zelfs meer als den vuylsten vis;
Sy willen hoog-geägt doór hunne titels weézen,
Doór middels zonder eynd', doór schoonheyd uytgelezen,
Maer zoo men eens vernam, wie dat hun Vader was,
Den edeldom bestond maer uyt een lége kas;
Hun stoeffen gaet zoo-verr', dat sy zig zelven agten
Voór dat sy niet en zyn, niet kan hunn' waen verzagten;
En onder alle dit schuylt meér een ydel hoóft
Van al, dat cierlyk is, van herssens zelfs berooft.
Laet ons en denk-beéld zien van zoo verwaende menschen,
Die anders niet een zier als lof glori' wenschen,
Laet ons by deze Beest gelyken eenen Man;
Die hoogen luyster zoekt, maer niet bekomen kan:
Hy stoeft, dat sijn verstand veél meerder kan bepaelen
Als dat van Cicero: begint daer op-te-haelen,
Een Aristoteles, een Plato: met een woôrd
Galenus, Bartòlus, en die noyt zyn gehoórt:
Ik ben van jonks-af aen nae d'hooge-school getreden,
'K hadd' altyd d'eerste plaets'; een anderzat beneden:
Men syd', als dat men noyt een man gevonden hadd'
Die zoo-subtiel verstand en groot-vernuft bezat:
Ik staen altyd bereéd een-ieder te believen,
En van myn' wetenschap na wenschen te gerieven:
Wie dat't ook wezen mag, dat hy my ondervraegt:
'K zal alles leggen-uyt, gelyk het hem behaegt:
| |
| |
Myn wetenschap en schrikt geen' zoo-vernufte geesten
Wie zy ook zyn of niet; 'k zal stryden om den meesten,
En toonen 't fondament, waer op gevestigt staen
Mijnkonst en slim vernuft, 'k sal hoog en hooger gaen
Ja, dat nog meerder is, 'k kenn' alle wetenschappen,
Om van het een zoo-wel als 't ander mé te klappen,
Ik wedd' om nog zoo veél, dat alle kloek verstand
Van my op eenen stond zal worden overmand.
Een ander steunt op pragt van 's weirelds agtbaerheden,
Men ziet hem alle moeyt tot meerder lof besteden,
Hy treéd g'heel trots van geest, verheft sijn geld en goed,
Ziet wat den schaelen wind van ydel glori' doet!
Men zegt: sa let eens wel op ons' verheve staeten,
Op wat verheven troon ons deftig' Ouders zaeten,
Met wat eerbiedigheyd men hun te voóren kwaem,
En hoe men overal verhefte hunnen naem:
Sy waeren hoog-geägt om hunne schoone daeden,
Dit alles evenwel en kost hun niet verzaeden;
want voôr soo-edel bloed vry diende schoonder' lof
Daer was tot meerder glans een onbepaelde stof:
Men gaf hun ampt op ampt, men ging hun jonsten biden,
Dit zag men allen dag in volle pragt geschiden,
En dit zoo-groot geluk en loffelyk beslag
Blinkt nog in onzen stam, ja zelfs op dezen dag.
Dat dan eenider boogt voór ons heldadigheden,
Ons glinsterend' geslagt, verciert met schoone zéden,
Doet aen de wereld zien dat hoog-verheven naem
Tot al wat deftig is ten vollen is bekwaem:
Zoodan, gelyk de zonn' bekleed de beste zaelen
Van't cierlyk firmament, en schiet haer' held're straelen,
Zoo willen zy altyd op d' eerste plaetsen staen,
Die d'ander om hun glans, zoo 't schynt, te-boven gaen;
Doch, zoo wanneer en wolk haer aenschyn komt bedekken,
Verschuyft dat klaerste licht, zoo gaet het met die gekken,
Sy klimmen meer en meer; maer komen eens tot val,
En ziet een duyster wolk bedekt hunn' titels all'.
| |
| |
Sy komen tot den val, gelyk het kwam te blyken,
In eenen Icàrus, een voór-beéld aller ryken,
En maeken, dat den naem van Edelman geägt
Word tot de leegste graet van bedelman gebragt.
Ook staet aen alle die, waer van ik koôm te spréken,
Zeer wel by dit Gediert om hunnen roem geleken,
Te wagten val op val, omdat een trotsch gemoed,
Wanneer het zig verheft, zig 't meeste schade doet:
Dat is die ydel' soort, die all' haer weérdigheden
Verkondigt zonder grond; maer 't is niet lang geleden
Dat s' in een slegten staet mog was, en zeer misagt;
Want doór Fortuna's jonst wierd sy tot eer gebragt.
Dus, zoo 't gelukkig lot aen haer is over-komen,
Zoo kan het haestelyk haer worden af-genomen;
Gelyk den wind zig keert, zoo gaet het met 't geluk;
Nu staet men als een muer, dan springt men op een' kruk
En wie dat wysheyd draegt en zig daer van wilt roemen
Die mag ik wel te regt een' botten teunis noemen,
Want die verstand betrouwt, betrouwt een handsvol wind,
Die zig daer van beroemt is arger als een kind.
Dat ik Democritus hier by eens wou gaen haelen,
Hy zoud' my deézen zin aldus misschien vertaelen:
De blinthyd van den mensch voôrwaer sooverregaet
Dat hy het minste goed houd voôr de meeste baet.
Ik zegg' hier dan nog eens, dat zulke meer doen blyken,
Als wel dat hun verstand of rykdom kan beryken,
Dus zyn zeer-wel gelyk aen 't by-gebragte Dier;
Hunn' tong is wondergroot, de daed is niet een zier:
En al-hoe-wel die Beest hier niet en word gevonden,
Daer zyn'er nogtans veél', die in den lof verslonden
Meér zeggen als het past', en daerom 'k zegg' in't kort
Dat s' in ons neder-land ook al gevonden word.
Laet stoeffen wie het zy, 't en kan hem tog niet haeten;
Hy zal gedwonden zyn die trotsheyd eens te laeten,
Een Tong vol hoogen praet moet weten voór gewis,
Dat ieder-een wel vat, wie s' in haer zelven is.
| |
| |
| |
Vermaeninge.
OM den nauwkeurigen Lezer wat meerder licht te geéven aengaende den voórgestelden Vogel, breng' ik aen hem hier in't kort te voóren de meyninge van Plinius en andere, daer van handelende: hy is Toucan genaemt, en word gevonden in Brazilien. Syne groote is gelyk aen die van eene Duyve; doch sijnen Beck (dat te verwonderen is) is grooter als geheel sijn lyf, want hy is lang acht oft thien duymen, en wel dry vingeren breed, zynde van buyten geél, en van binnen licht-root, voor de borst heéft dezen Vogel eenen krop dry of vier vingeren breed, van verwe schoon oranie-couleur, met carmozyn-rood omringt: de rest van de borst is sneeuw-wit, den rugge schoon rood. De veêders en steért geheel swart; zoodat hy schoon is om zien. Ik wille dit alles, al zoude ik dat konnen doen, niet toepassen aen eenen hooveérdigen Thraso; 't zal my genoegzaem zyn, myn Materie te vervolgen op den eygendom van sijnen Bek, die grooter is als zyn geheel lyf: Ore suo minor est: Aen dezen zullende toepassen de overtollige lof-redens, dewelke sommige, | |
| |
wiens ydelen-klap verre boven hunne bekwaemigheyd gaet, zig meynen toe-te-komen, en daerom verdienen, dat men van hen zegt:
Qui dicit multum, se vult astendere stultum
Die sijnen eygen lof verbreyd,
Word dikwils eenen nar gezeyd.
Het is dan van deze, dat myne penne den inkt der waerheyd op dit wit papier zal laeten vloeyen, om een-ieder met bondige redens aen-te-toonen, hoe verfoeyelyk eenen hooveérdigen stoeffer is aen een wel-bedagt gemoed. Dit gaen ik betuygen met 't generael hem eerst af-te-beêlden; en daer naer hem eenige bezondere eygendommen toe-te-passen. 'T Is dan den stoeffer, die den koning David, Linguam magniloquam, eene trots-sprekende Tonge, en den Propheêt Job, Verba ventosa, Windagtige woórden noemen; en die ik zegge te zyn een onaerdig voórworp, dat zig zelven pryst, verheft; zig zelven in alles toe-geeft, zig ten vollen belieft; daer geenen Titel genoegzaem voór is, daer alles moet voór wyken: en voórwaer, in dezer voegen gaen ik eenen hooveérdigen praet-maeker af-beêlden. Hy treéd over de straet in volle Majesteyt, dat de aerde trilt en beéft: hy draeyt zig langs alle kanten met het hooft in de locht, al of hy de huyzen wilde om-verre blaezen: hy trapt met zulke Constantinopolitaensche schreden, al of hy den aerd-bodem wilde vermorzelen: | |
| |
hy maekt zulk een gestalte met sijnen adem uyt-te-blaezen, al-of hy den hoogen berg Olympus wilde doen sidderen: hy steêkt sijn op-gepronkt hoóft, daer ontallyke muyze-nesten en ook een deel van Lucifers ydelen-fuem in genestelt is, hoog in de wolken, gelyk Bucephalus, het trots-geciert peerd van Alexander den grooten: hy steekt sijne hand in de zyde, al ofte hy wilde toonen dat hy eenen Atlas is, die den hemel beryd staet t' ondersteunen: doch hier mede is 't niet genoeg; komende in eenig gezelschap, en zig draegende al-ofte hy Filius Jovis, den zone van Jupiter was, begint aldaer met volle authoriteyt sijne hoogdravende stemme uyt-te-boezemen: hy brengt te-voôrschyn sijn edel-geslagt, sijn verstand, sijne middels: daer by voegende, dat hy niemand in dit alles wilt wyken: hy houd sijnen Even-naesten als het slyk der aerde, als eenen sprink-haen, voôr eenen pigmaeus, voor eenen schoen-lappers jongen, voôr eenen klaveren zot, voôr een onnoozel concept, voôr een snot-vink: ja deze pronk-jonkers gaen zoo verre en vliegen zoo-hoog met eenen onbedagten icarus, dat sy zig laeten voôrstaen dat'er niet zoo-hoog is, of sy konnen daer over: daerom stoeffen en poeffen sy gelyk eenen krakenden wagen; sy complimenteren om hunnen naem te glorificeren; sy bouwen kasteelen in de locht; sy zyn die groote | |
| |
Reuzen, die en stemme hebben als eenen donder; maer sy zijn ook die ydele vaten, de welke het meest geluyd maeken; sy zyn dat schip geslingert in de baeren, dat ten laesten, of tegen een klip, of op een zant-plaet gesmeten word; sy zyn de uyt-galmers van hunne eyge dwaesheyd en onkundigheden; sy zyn die groote Goliathten, die met eenen steen ter aerde gesmeten worden; sy syn die ligte pluymen, dewelke met eenen wind gins en weder gesmêten worden; en by dit alles zyn sy nog zoo-hoogmoedig, zoo-vermeten, van een ander, die alle bekwamigheyd bezit, voór slegte straet-slypers uyt-te-maeken, en, al' is 't niet geraedzaem dat zoo-op-geblaze hanzen zig hier en daer laeten vinden, men word nogtans gewaer, dat'er by nae geene gezelschappen van deze vry zyn; want aengezien sy van verscheyde genegentheden zyn, en dat een slegt Persoon zig zoo-wel iet groots als eenen ryken Crœsus kan in-beélden, zoo moet men dit van alderhande soorten alhier verstaen, en bezonderlyk van die, de welke meér doór fortunâ als doór diligentiâ tot groote staeten gekomen zyn: immers zoo-eenen wind-breker en eerzugtigen zot zal zoo-veél te hooveérdiger zyn, hoe hy te voóren nederiger was; die Ex fimeto voortsgekomen was, gaet nu geciert In auro; en die eertuds voôr eenen simpelen ambagts-man | |
| |
versléten wierd, wilt nu voór Keyzers-kat niet wyken: hy wilt nog al hooger klimmen, om nog leéger te vallen, uyt lapsu graviore ruant tolluntur in altum: En wat nog meer berispelyk is, hy brengt te voórschyn sijne kloeke daeden, dewelke hy noyt heéft gedaen; hy verheft sijne bekwaemigheyd, die hy noyt heéft gehad; hy verfoeyt nu zyns gelyk, daer hy eenen schoen-lappers jongen eertyds was; hy wilt nu voór nimand swigten, die van nimand eertyds ontzien wierd; hy verheft zig op den hoogsten, stelt een ander op den leegsten graet, die reeds voór eenen bedelaer versleten wierd, die van de ryke wel een aelmoes zoude hebben mogen vraegen; met een woórd, reeds arm, nu ryk; reeds onbekwaem, maer nu nog botter; reeds wynig geägt, nu voór dwaes en wispeltuerig aenzien: te-wéten, alle hunne voôrwendzels dienen hen meer tot schande, als tot lof; meer tot afkeer, als tot agtinge; meer tot versmaedinge, als eerbieding; want een-ider weét genoeg, wie sy eertyds waeren, en wie zy nu zyn; wie sy waeren in conditie, wie sy nu zyn; wie sy waeren in onbekwaemigheyd, wie sy nu zyn; wie zy waeren in dwaesheyd, en wie sy nu nog meer zyn: voôrwaer, voórwaer.
Ex verbis fatnos, ex aure videmus afellos.
Men kont den Zot uyt sijn gefezel,
Aen d' ooren kent men eenen Ezel.
| |
| |
Om deêze Vermaeninge haeren vollen eysch te geêven, gaen ik dan vyf bezondere soorten van hoog-draevende wind-maekers hier ten-toon-stellen, en ieder het zyn, gelyk men de zotten elk zyn kleéd aen-past, toe-voegen.
De eerste soort van die Arcadisten, ik wille zeggen van die wel-bekwaeme Geesten, ('k hadde by-nae Beesten gezyd) is deêze, dewelke op haere schoone leden haeren roem draegt; maer wiens glorie ydelder is als de ydelheyd zelfs, want Forma bonum fragile est: De schoonheyd is een ongestadigheyd: gelyk een bloem smorgens ontluykt, savonds verslenst, zoo blozen nu de roode wangen, zoo blinkt nu het goud-geel hair, zoo trotseêrt nu dat lieffelyk gelaet, die glinsterende oogen, dat wit vel, blozende lippen, die toe-lachende gesteltenisse van 't geheel lichaem, beter zal ik zeggen, van diën maeyen-zak, en woonhuys der wormen; maer een weynig tyds daer naer, weynige jaeren, maenden, daegen, vergaet die toelachende bevalligheyd, dien glans word verduystert, dat couleur versterft; dit schoon Venus-dier, en hert-roerenden Adonis, zijn gelijk aen een oud verrompeld vel en van mismaekte gesteltenisse geworden, en dat zoo veêl te meer, hoe men tot hoogere jaeren komt: Quantumquè accédit ad annos, fit minor. Maer wat mag dog de reden zyn, van op dit alles zoo-zeer te | |
| |
gloriêren, van daer op alle sijne wenschen te stellen, van zig schoonder als de schoonste te agten? weet gy dan niet hooveerdige Jesabels-gezigten, weêt gy dan niet trotsche Absalons-knapen, dat deze liefgetalligheyd bedrigelijk, en deze schoonheyd ydel is? Fallax gratia & vana est pulchritudo?... Maer wy zullen, zeggen die op-geblaeze hanzen, van onze bloem lang geniet hebben: daerom mogen wy met reden daer op staen als op eene rots. O verblinde zinnen! dat is de tael van zulke lieden, de welke, doór eenen dollen drift aengeport, zig iets beloven, daer sy zoo-onzeker van zyn, als van den wind: maer nog grooter is die waén, hoe dat sy onbestandiger is: want waer't dat dit zoodanig niet en was, dan zoude men evenwel eenig geniet en vastigheyd van sijn vooworp konnen hebben; maer gemerkt'er niet ongestaediger is, als de schoonheyd, die de ongestadigheyd zelf is, zoo is de opinie te dwaezer, dat sy lang zal dueren: want, gelijk de visschen met eenen hangel, en de vogels met strikken gevangen worden, zoo-worden de menschen, op eenen ongelukkigen tyd, denwelken hun seffens overkomt, bedrogen. Sicut pisces capiuntur hamo, & sicut aves laqueo comprehenduntur, sic capiuntur homines in tempore male, cum eis extemplo supervenerit, zegt zeer wel den Ecclesiastes. Sampson was ook kloek, maer | |
| |
hy wierd van de krankheyd zelf overwonnen, en hy, die eenen Leêuw al-spelende overmeesterde, wierd doór de vlyery van een ligte vrouw ten-onderen-gebragt; zoo-dat al-wederom de wysheyd van handelen over de kragten heerschen moet, en een voórzigtig man is beter beraemt, als eenen sterken. Melior est sapientia, quam vires, & vir prudens, quam fortis, zegt het boek der Wysheyd: ende in 't eerste boek der Koningen, word ons de reden aengewezen: Quia non in fortitudine sua roborabitur. Om-dat hy in sijne kragten niet zal versterkt worden, dat is, dat'er eenen voórzigtigen handel noodig is om deze te bestieren: diesvolgens waerom zoo-ligtelijk op uwe gezontheyd geroemt, dewelke, aengezien sy u doór onvoórzigtigheyd kan af-genomen worden, zoo-veél te nauwkeuriger dient bewaert te zyn? en alsdan zyt gy nog maer zoo-lang daer van zeker, als het den Meester van 't leven en dood belieft: wilt'er dan niet op stoeffen, want aldus zoude gy op u trekken de afgekeertheyd van den Hemel. Abominatio Domini omnis arrogans.
Den tweeden eygendom van eene stoeffende Tonge is, op Geslagt en Edeldom te roemen, zoo-verre, dat, hoe hooger sy zijn, hoe hooger sy willen wezen; en al is't dat men bekennen moet, dat Edele af-komstens lof | |
| |
en eer om hunne bestandigheyd verdienen; men moet evenwel die al-te-groote ydele glorie af-keuren, als dienende meer tot agterdeel als tot voórdeel van de zelve: voegt daer by, dat een Edel Geslagt zonder kloeke Daeden is eene Klok zonder klepel, een Schip zonder mast, een Huys zonder cieraet; en derhalven wederom meer berispens als pryzens weerdig, om-dat men, een hoog Geslagt van sijne Ouders geërft hebbende, dat met kloeke Daeden doôr sijn eygen beleyd moet verheerlijken, en dat vervolgens een Edel-gemoed, dat is een wys en bekwaem Man, meer dient ge-agt te worden als een ongeleert hooft, dat, al-hoe-wel Edel van Bloed, niets een heéft, daer het zich met regt kan overberoemen:
Nam genus & proavos & quae non fecimus ipsi
'K en agte dat het onze niet,
Dat doór een ander is geschied.
Maer waerom dan zoo-zeer op iet geglorieért, dat het ons niet en is? waerom gelijk de Joden sijn Geslagt altyd op-geluystert, en als geduerig overal, is 't niet meer met den mond, altyd evenwel met het hert gezeyt: Semen Abrahae sunus? wy zyn het zaed van Abraham?..
| |
| |
En zoude men deze met de woórden van den Zaligmaeker niet mogen beantwoorden: Si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite? Is 't dat gy-lieden kinderen van Abraham zyt, doet dan de werken van Abraham? Ja voórwaer, zulke onkundige hoog-dravers zoude men al-arger moeten bestraffen om hunnen hoogmoed te dempen, zoo-veél te-meer, om-dat sy zig te goed agten met andere te spreken, die nogtans, en bekwaem, en Regtzinnig, en Deugdzaem zijn; en zoude men van hun de oorzaek vraegen, sy zouden misschien antwoórden: Om-dat Edel Bloed voór alle Goed gaet: maer ik zegge daer tegen:
Tota licet veteres exornent undique cerae
Atria, Nobilitas sola est atquè unicae virtus.
Al is uw' huys geciêrt met wapens uwer staeten;
Nog blinkt de deugd veél meer, die u alleen kan baeten.
Maer wat zien ik ginder voór een nieuw vertoon? laet ons, Lezer, en zamen aenschouwer, wat plaetze maken; 't is de Koets van zekeren hoog, hoog, Hoog-geagten Heer: ziet hem daer eens pronken als een Kalck-hoen: hy is op-geblaezen doôr Eerzugt, sijn hooft steékt in de locht, sijn kleederen blinken van goud, hy zit zoo styf, al ofte het hem zoude leed doen zig te boogen voór die hem groeten; ja hy scheynt eenen eed gedaen te hebben | |
| |
van niemand te willen kennen: en dat heéft hy al-dikwils laeten hooren by de sijne, als-wanneer hy opentlijk zeyd: dat men hem om sijn Bloed, dat alder-edelste Bloed, geen Eere genoeg kost bewyzen; want dat sijne Ouders van Keyzers af-komst waeren: ik hadde my by-na wel vergift met te zeggen ysere afkomst: want als men alles, dat zulke Pronk-hanzen zeggen, gelooft, dan mag men zig wel zeker bedrogen agten, want menigen speélt nu Jonker, wiens Voór-ouders zaeten in het donker, dat is, in eenen slegten staet; menigen kwast is nu gelijk eenen op-geblaezen wind-bal, die eertyds van Ambagts-lieden voorts-kwam, en die nu, van het hondeken Laet-dunk gebeten zynde, zig beter agt als den besten Edelman, en dit alles om-dat hy nu eenen vergulden Edel-man is, dat is, eenen Edel-gekogten Jonker. Dezen voert nu den Naem van eenen Commandeur, die eertyds eenen Stal-meester was; Dien van eenen grooten Negotiant, eertyds eenen slegten Penlecker; eenen derden van eenen Wel-levenden-heer, niet lang geleden eenen plompen Rusticus; en by alle dit derven deze Stoeffers zig nog verheffen boven andere, die doór hun Edel-bloed vermaert, maer nog vermaerder zyn doór kloeke Daeden. O wat stinkt dién hoogmoed voór Godt! dit geéft Hy te kennen in't boek der Spreuken, al-waer dat staet; | |
| |
Arrogantian & Superbiam detestor. Ik verfoeye den Hoogmoed en Eer-zugt, En vervolgens ook die, dewelke zig daer van pligtig maken. Dat dan diergelijke hunne stoeffende Tonge, willen sy wel-doen, betoomen, ofte sy zullen op het onverwagt de daer-voór-gestelde straffe eens ondervinden, want: Deus Superbis resistit. Godt wederstaet de Hooveerdige.
De derde fout, die ook aen zeer vele eyge is, bestaet in den Rykdom en den zwier van kleeders en huys-houdinge, dewelke gemerkt sy de alderverfoeyelijkste is, zoo dient sy hier ook tot confusie van alle op-geblaeze Sotten dapper aengetast.
Dit moet voór-eerst van de Rycke verstaen worden, dewelke, om zoo in alles zig overvloedig te toonen, den pragtigstën zwier voeren, die'er kan uytgepyst worden, en aldus openlijk Stoeffen op hunne groote en onuytputtelijke Schatten; deze versmaeden eenen geringen mensch, om-dat sy meynen dat het hunnen rang zoude te kort doen met dezen te handelen; sy laeten alles op't alderpragtigste in hunne huyzen vercieren, buyten doen sy zig voór Goden aenzien doór hunne uytgestrekte Landsdouwen. Hunne kleeders zyn Ex Auro puro. Van puer Goud, de kostelijke peîrlen, de pragtigste gesteenten bestraelen hunne hoofden, den grond is te koud | |
| |
daer sy op gaen, sy toonen doór hun gelaed wat sy verborgen dragen in het hert. En waerom dit alles? om boven andere in middels uyt te schynen: maer weeten sy ook wel, dat sy deze Rykdommen misschien voór eenen korten tyd bezitten, gemerkt de fortuen hun die kan ontrekken? Edog Sy hebben die in overvloed, en daerom is dit ongeval voôr hen niet te vreezen: dit is ongegrond spreken; want geene zoo-groote Goederen en Schatten, of men kan die verliezen 't zy op d'een of a'andere manier; ja ook al dikwils word men die kwyd doór het volgen van den overtolligen zwier, die doór de Rykdommen byt gelijk de motten doôr de kleeders, zoo-veél te meer, om-dat gemeynelijk de Ryke wynig zorge draegen ten dezen opzigte, denkende daer voór geen perykel te zyn; en hier uyt komt het, dat sy van het geld geregeért worden; maer sy het geld niet regeéren. Viri divitiarum; non divitiae vivorum sunt. En dit alles niet tegenstaende verhooveerdigt men zig over die gulde mest-hoopen, en men laet zig binden met zilvere en goud ketens! maer dat sy zig wagten, dat op hun niet en valt dit drygement, Vae illis, Weè hun-lieden, dat den gekroonden Propheét in dezer voegen besluyt, Qui in multitudine divitiarum suarum gloriantur. Dewelke op hunne Rykdommen glorieéren.
| |
| |
Voorders zyn'er nog al andere, die, al-hoe-wel minder van conditie, even-wel benevens een-ander willen pronken, en doór al-te-groote pragt, die hun misstaet, om-dat sy al-te-hoog willen vliegen, zig laeten vervoeren; deze zijn zoo-vermeten van over-al rond-te-brieven, dat sy die Kleéders hebben, dat sy die Meubelen bezitten, dat sy die Rariteyten hebben gekogt: hunne dagelijksche tael is de tael van een Trotsch-hooft, dat niet kwalijk by een op-geblaze Pauw mag vergeleken worden; maer zoo-veél te blinder, als sy wel weéten, dat s' er ook al niet van gekomen zyn; want de Pauw aenziende haere leelyke klouwen is als beschaemt en gestoort, om-dat die af-steken tegen haere schoone pluymen; en sy zyn beschaemt, wat zegge ik beschaemt? sy zouden moeten beschaemt zyn, als sy hunne nederige af-komst wel inzien: en al-hoe-wel sy dit niet willen weéten, zoo dient het hen nogtans om hunne verwaentheyd doôr den neus gevreven, gemerkt sy stoeffen, dat sy, om-dat hunne Ouders misschien op eenen hoogen berg gewoont hebben, van hoogen-huyze zyn; dat sy zeggen, groote redens te hebben om op hunne Rykdommen te steunen, die hun van Ouders tot Ouders zyn toe-gekomen, daer sy die doór eenig geluk bekomen hebben; dat sy nu groote Maeltheden moeten houden, om-dat sy zoo lekker | |
| |
van jonks-af op-gebrogt zyn, ik zegge zoo dikwils hebben moeten vasten; dat sy nu in hunne Saletten gekroonde wapens hebben hangen, daer hunne Ouders de gekroonde Leérs voôr een uythang-berd gebruykten: maer-al-even-tog laeten sy niet nae, van met volle monden, al-ofte sy Vulcanus blaes-balk moesten gaende-houden, hunne Rykdommen, pragtige Huys-cieraeden, deftige maeltheden te verheffen, ja, zig boven een-ieder stellende, zouden, dat sy dierven, zeggen, dat'er hen een Konings-paleys en Keyzerlyk-gezag toekomt; ofte, dat sy konden vliegen, zy zouden hunne verblyf-plaets op den thoren van Babel stellen om boven andere uyt-te-steken. Diergelyke gekken waeren die, dewelke aen dezen thoren metsten, zy wilden al hooger en hooger, sy schenen de wolken te willen beheerschen, sy tragteden als den hemel te willen overweldigen. Diergelyken was ook Aman aen het Hof van Assuérus, die altyd hooger en hooger wilde zyn, en, om meer gezag te hebben, tragtede hy nae niets meer, als nae respect, eer-bewyzing, geluks-bieding en zoo voorts: hy blafte zoo-hoogdravende, dat hy alleen genoegzaem scheén om alle de Rykdommen te konnen in-slikken, ja hy beélde zig in, alreeds Koning te zyn; maer ziet, omdat Mardocheus hem wygerde dus-daniglyk te eeren, dagte hy, dezen wel-haest | |
| |
van den kant te moeten helpen, diesvolgens, eene galge hebbende doen opregten, meynde hy sijn voórstel te doen gelukken; maer hy wierd'er zelver aen geknoopt. Sommige nogtans willen met geweld reden hebben om zoo-grooten swier te maeken; sy zeggen dat sy, al-hoe-wel sy beters weéten, van geenen slegten stam sijn voôrts-gekomen, en dit houden sy staen, om-dat men nu daer van geene genoegzaeme preuve geéven kan: maer, waer 't dat men de gelapte kleéderen eens moest te voôrschyn brengen, daer hunne Voôr-ouders mede gepronkt hebben, sy zouden wel haest doôr de mand vallen: iemand zal my misschien vraegen, waer zyn die schoone pronk-kleederen, daer men eertyds de lappen kost op tellen? sy zyn verandert in zyde: waer zal men die verslete stoelen en gebroke tafels gaen haelen, daer sy als-dan hunne bestove kamers mede vercierden? deze zyn'er niet meer te vinden; de merkt heéft'er een groot deel van weg: waer zal men die luysterlyke meubels, als half-gebroke potten, gescheurde pannen, en verroeste messen nog vinden? deéze zyn lang verstoven; 't en waer dat'er of op den zolder of in den kelder diergelijk stuk ornaments nog overgebleven was. Dit alles klaere preuven van hunnen vorigen slegten staet gevende, zyn sy evenwel nog zoo-verméten van dit te overstryden, en | |
| |
altyd te zeggen; dat sy nog volgen den Rang van hunne ryke Ouders, ja dat, hunne goederen nog zoo-veel te-meer toegenomen hebbende, het meer als reden is, dat sy van een-ider voôr deftige persoónagien worden aenzien, zoo-dat dezen prikkel van Eer en lof hunne herten tegen will' en dank als overmeestert heéft. O fortuna! Hoe snel loopt u rad het onderste boven! g'hebt hen uyt den modder in glorie herstelt; g'hebt hen verleent zagte dons-pluymen om op te slaepen, g'hebt hunnen kelder voôrzien van alderhande wynen, g'hebt hunne tafels met duyzende de beste geregten op-gedist, g'hebt hen Renten, Hoeven, Huyzen, ja ontallyke goederen by-gebragt, die eertyds zoo-nederig, zoo-gering, zoo-misagt waeren; dit moeten sy aen uwe jonst toe-wyten, en nogtans sy gedenken daer niet aen! 't en is by hen nu niet meer, dat sy kwaelyk aen den kost konnen geraeken; maer dat sy in geld en goed voór niemand willen wyken: 't is nu niet meer te werken; maer te smeéren: 't is nu niet meer den Borger maer den Ryken uyt-hangen: en, gelijk ik reeds zeyde, dat is hen toe-gebragt doór de Fortuen, want van eene Ryke Matant of spaerzaeme Nigt, doór dit of dat bonheur, doór dat Ampt of bediening, is hen een Erfdeel nagelaeten, en eene groote somme-gelds in den mond gevlogen; en dat op-geblaze | |
| |
Volk is zoo-vermeten, dat het meynt zig een affront te geschieden, zoo-men het maer tegenspreékt: sy handelen altyd van Rykdom, noyt van slegten tyd; altyd ik ben Ryk, noyt een-ander; en dat alles om eenen grooten Naem te bekomen. Dog hoe zeer aen Godt dit stoeffen mishaegt, zal hy op sijnen tyd beweyzen; dat sy dan al voór-af weéten, dat'er geschreven staet by Hieremias: Non glorietur dives in divitiis suis. Dat eenen wel-hebbende in sijne Rykdommen zig niet verhooveerdige.
De vierde soort dezer Lof-geirige windmakers is die, dewelke haeren glans wilt krygen langs den kant der Geleertheyd; en dit ondervind men nog wel meest in die, dewelke het minste weéten: men hoort hun zeggen in volle gezelschappen: Ik hebbe een geestig en kloek verstand, een volstandig begreyp, eene onberoerde memorie: Sy weéten alles beter als een ander, sy zyn die groote lichten die andere voór-gaen, die subtiele vernuften die eene geheele Republiek van Raed en Daed konnen onderhouden: sy beéldën zig in, Salomons Wysheyd te bezitten: sy houden zig voór het pit van de Geleertheyd, het Centrum van de uytvindingen, het voórworp alle sublime concepten, ja sy laeten hun voórstaen, waer 't dat men het af-snydzel van hunne nagelen zaeyde, dat'er anders niet als geleerde | |
| |
lieden zouden uyt voort-komen, gelijk van de steenen, die Deucalion agter rugge smeét, ontelbaere kinderen voorts-kwamen: ô gekken! want zulke lof-redens aen zig toe-voegen de woórden van 't heylig Schrift: Non est bona gloriatio vestra. U-lieden hoogmoed is kwaed: Kwaed, zegge ik, ja den alderkwaedsten, om-dat daer hy komt een vermeten spreéken. Hoort men dusdanigen Raes-bol sijne zaken voôrdoen, het schynt eene geheele Protocol van alderhande wetenschappen; hy redeneért gelyk eenen Doctor, hy weét alles met sijne naemen te beschilderen, al-ofte de Natuer daer in mede-gewerkt hadde: hy kent Rhetorica, Poësis, Mathematica, Arithmetica, Geometria, Ars-medica en Juridica, ja ook Theologia zelf in de uyterste perfectie: hy meynt, dat hem Plato op de Tonge zit: Aristoteles doôr sijn oogen kykt: Diogenes hem op de schouders hangt: Salustius in sijn broek-zak huys-vêst: Seneca in sijne hand-schoenen steékt, dat Horatius zelf in sijne beenen zit, en dat Virgilius met alle de Poëten in sijne teenen hunne verblyfplaets genomen hebben. ô bedrukte pronkvogels! ô Braziliansche Toucanen! ô Israëlitische Kalveren! die wilt van een-ider voôr heel-wys gehouden zyn, daer gy, gelyk dit van-binnen hol was, niet en bezit als een uyt-geput verstand; en nog derft gy zoo trots | |
| |
op uwe bekwaemigheyd voorts-gaen, dat gy met eenen tré den Nilus wilt over-stappen; gy spreyd uwe beenen open, als eenen tweeden Colossus, op-dat een-ider, om u eere te bewyzen, daer doôr zoude kruypen: gy meynt de geleertheyd van Pythagoras, Anaxagoras, Antisthenes en Socrates, Chrysippus en Diogenes, Plutarchus en Seneca te bezitten: gy laet u voôrstaen een orakel ja een mirakel van alle subtiliteyten te zyn; die eertyds, ja maer kortelings geleden, eenen klerk, eenen penlecker waert, die zoo-veél bekwaemigheyd had als eenen Ezel om te prediken; gy, die nu nog maer voôr een slegt school-meesterken moogt passeéren, wilt als eenen Salomon geëert worden; en gelyk den Klad-schilder den Fyn-schilder; den Quaksalver den Doctoôr; den Boer den Edelman willen te boven gaen, zoo tragt gy u boven en ieder te verheffen, u te doen van een-ieder Respecteren, uwen Naem, met goude letters geschreven, van de Geleerdste zelfs doen te kusschen: ô ongezoden Hooft! ô Loter-bol! nu zien ik eyndelijk, dat trotsche verstanden dulle Qui-dams moeten hieten, dat 'er al dikwils een Snot-vink voór een geleerd Man wilt passéren; op u past dan de Sententie van Paulus: Dicentes se esse sapientes, stulti facti sunt. Die zeggen, dat sy wys zyn, zyn uytzinnige geworden. maer, Disperdet Dominus
| |
| |
universa labia dolosa, & Linguam magniloquam, Godt zal bedriegelijke lippen, en eene stoeffende Tonge verderven: dies-volges zegge ik, en zal houden staen, dat dusdanige, 't sy verstand hebbende ofte niet, dat, zegge ik, zoo-beroemde uytgalmers van hunne eyge wetenschappen, ydele en dwaze hoofden zyn. Dat sy dan voór-zeker houden:
Weest zoo-geleerd als iemand vry;
Maer stinkt gy slegts nae Hooeverdy
All' uw vernuft vergaet in niet,
Gelijk gy uyt 't voorgaende ziet.
De vyfde Classe van de nu meer-maels gemelde en zoo-geintituleérde Wind-makers is die, dewelke op haer begaeftheden in 't gemeyn genomen, ja wat nog het argste is, op haere feylen derft gloriéren; wat het eerste aengaet, daer van heéft Pompejus en Exempel gegeven, doen hy zeyde zoo-magtig te zijn, dat hy, met eens op de aerde te stampen, de geheele wereld tot Oorlog konde opwekken: diergelijken dwael-geest was Nabuchodonosor, die met eene hooveerdige laetdunkentheyd sijne glorierende stemme dierf laeten hooren; maer deze verwaentheyd wel dier heéft moeten betaelen, want hem wierd van boven aengekondigt: Regnum tuum transibit à te, & ab hominibus ejicient te, & cum
| |
| |
bestiis ferisque terrae erit habitatio tua, & fœnum quasi bos comedes, Uw Ryk zal van u verdwynen, en gy zult van de menschen gescheyden worden, en gy zult met de beesten en dieren der aerde uwe wooning houden, en hoey eéten gelijk eenen Os.
Niet veél beter was den Syrierschen Koning Antiochus, die zig inbeélde tot aen den hemel toe te konnen reyken, en, doór véle ongemeene verheffingen van zig-zelven, zig schier hiel voór eenen Godt, altyd steunende op syne Majesteyt en hoog Gezag; hetwelk hy nademael ook al dapper heéft moeten bekoopen, doen hy ondervond, dat hy, niet eenen Godt, maer eenen enkele mensch was.
Den trotschen Sennacherib maekte het zoo-bond, dat hy uyt hooverdye gedreven een goddeloos voórnemen tegen de Stad Jerusalem hadde vastgestelt, waer-over hy Godt-lasterlijk aen den vromen Koning Hizkia schreéf; maer in den zelven nagt wierden'er 185000 mannen van 't Leger van Sennacherib doór eenen Engel verslagen, en hy zelfs doór sijne twee zonen omgebragt.
Eenen hooveerdigen geck was Cosroës Koning van Persien, den welken doór sijnen wapenen de geheele wereld byna ten-onderen had gebragt; willende, zoo hy zig inbeêlde, voór eenen Godt passeren, wende hy | |
| |
daer toe alle de schandelijkste middelen aen; maer hy wierd van den Keyzer Heraclius voór eenen mensch overwonnen. Dat kwam hem toe, want diergelijke vermetentheyd dient wel-haest getemt en ten-onderen-gebragt, want zy stinkt voór Godt en de wereld.
Eyndelijk eenen Abimelech was eenen hoogmoedigen Vorst, die een-ieder poogde onderdanig te zyn: dezen belegerde eens met sijn volk de stad Thebes, welke hy nae eenigen tegenstand veroverde, behalven eenen sterken thoren, waer op't meeste volk gevlugt was; wanneer hy daer ook meynde te naderen, was'er eene staut-moedige Vrouwe, de welke met een stuk van eenen Meulen-steen hem het hooft, dat hooveerdig hooft, daer die stoeffende Tonge haer zoo-dikwils hadde laeten hooren, met eenen keer zoodaeniglijk treftede, dat'er geenen geneés-middel meer genoegzaem scheén: dog belastende aen sijnen wapen-drager, dat hy hem zoude doórsteken, gaf daer op voôr reden; om dat men niet zeggen zoude, dat een Vrouws-persoon hem hadde gesnevelt: maer zoo hy geleeft heéft is hy gestorven, en sijne verwaende Tonge heéft zijn leven gesloten; dies-volgens zegge ik met Hieremias: Arrogantia tua decêpit te, & superbia cordis tui. Uwen hoogmoed heéft u bedrogen, en de hooverdye uws herte.
| |
| |
Het laeste is dit, dat'er ontallyke, nog boven dien, gevonden worden, dewelke niet alleen over hunne indifferente Gaeven zig beroemen, maer, dat nog het alderargste is, over hunne eyge fylen, gelijk ook in eenige van de by-gebrogte Exempels genoeg blykt. 'T zyn deze, de welke, gelijk die van Sodoma, hunne zonden verkondigen, gelijk Isaias zegt: Peccatum suum quasi sodoma praedicavêrunt, nec abcondêrunt. Van deze zegt ook den heyligen Ambrosius: pleriquè in suis lapsibus gloriantur, & putant etiam laudis esse, quae criminis sunt. Zeer-vele draegen op hunnen val hunnen hoogmoed, ende sy meynen, dat hun kwaed lof-weêrdig is. Men laet zig nu voórstaen, dat het groote Eer verdient overdaed te begaen, eenen onnoozelen te bedriegen, een-ander te ontstigten, sy zelven in den modder van onzuyvere lusten te wentelen; maer dat dusdanige zeker zyn, dat Godt tot hen zal zeggen: Quid gloriaris in malitia, qui potens es in iniquitate?... totâ die injustitiam cogitavit lingua tua. Propterea Deus destruet te in sinem, evellet te, & emigrabit te de tabernaculo tuo, & radicem tuam de terrâ viventium. Wat verhooveerdigt gy u in de boosheyd, die vervult zyt met zonden?... Den geheelen dag heéft uwe Tonge onregtveerdigheyd bedagt. Daerom zal u Godt voór altyd vernietigen, Hy zal u uytroeyen, en u van 't lichaem
| |
| |
weg-nemen, en uw geslagt van geheel de aerde. Dit is een drygement, dat met de groote van 't misdaed over-een-komt, ende dies-volgens kan men daer uyt zien, hoe haetelijk dit aen Godt weézen moet. Laét dan die ydele Gekken, die geene vermaeningen willen aenhooren, maer loopen; Godt zal hun eens vinden.
Ten laetsten, niets is hier over, als aen den Goedwilligen Lezer nog eens voór-te-houden, hoe schaedelijk en verfoeyelijk de stoeffende Tonge is; schaedelijk aen de ziel, vervoeyelijk by de wenschen. Ik bidde u dan, die, u in deze fout pligtig bevindende, u wilt beteren, dat gy de naeste middels ter hand neemt; want anderzins, deze verfoeyende, zult gy u in de strikken meer en meer in-wikkelen, en men zal van u mogen zeggen, dat gy met allen uwen hoogmoed u eygen zelven nog nadeel toebrengt, te meer, om-dat gy iets, dat gy niet en hebt, u toe-schryft, en vervolgens, daer uyt ydele glorie op steunende, zult ondervinden, dat
Die niet en vreest den val,
Daer haest toe komen zal.
Zoo-dan, alwaer't nog, dat gy eenige Bekwaemigheyd bezat, volgt den raed van Hieremias: Non glorietur sapiens in sapientiâ
| |
| |
suâ, & non glorietur fortis in fortitudine suâ, & non glorietur dives in divitiis suis. Dat den wyzen niet en glorieére op sijne wysheyd, en dat den sterken zig niet verhooveerdige in sijne kloekheyd, en dat den wel-hebbenden niet en steune op sijne Rykdommen: Gy ondertusschen, dit onderhoudende, mynen voorzigtigen Lezer, neemt-aen het volgende voór een toe-maetjen:
Cùm proprios aliquis stultè decantat honores,
Belgica nonnè suo Pica sit ore minor?
Wanneer dat imand zingt sijn' eygen eer en lof
En heêft men dan met regt niet d'aldergrootste stof
Te zeggen, hy heéft meerder praet
Als dat hem voegt, maer geene daed?
Ja voórwaer
Niet in woórden, maer in werken
Staet Bekwaemheyd te bemerken.
|
|
Auteursrechtvrij