De woeste avonturen van de Bokkerijders

[p. 143]

XXII

In de nacht van maandag 12 op dinsdag 13 december 1763 opereerden de Bokkerijders op groter schaal. In groten getale trokken zij die nacht naar het Duitse dorpje Würm, waar zij twee boerderijen tegelijk overvielen. De situatie was gunstig, aangezien beide boerderijen dicht bij elkaar en iets afgezonderd van de kom van het dorp lagen. Een ideale plaats voor de lugubere praktijken van de Bokkerijders. De algemene leiding was weer in handen van chirurgijn Kerckhoffs. Hoog te paard gezeten spoorde hij de mannen aan, terwijl hij ervoor zorgde, dat de beestachtigheden niet te zeer uit de hand liepen.

Het dorpje Würm ligt drie kilometer ten N.O. van Geilenkirchen. Iets buiten het dorp lagen de twee boerderijen, die door de Bokkerijders voor die nacht waren uitgekozen. Zij lagen links van het dorp, dichtbij het riviertje de Worm. Een hoeve werd bewoond door de 57-jarige Stephen Rinckens en zijn 65-jarige vrouw Maria Catharina Lennen. In de andere hoeve woonden de 33-jarige Johan Wilhelm Görtz en zijn 25-jarige vrouw Anna Maria Peters. Het personeel bestond uit twee dienstmeisjes, de 26-jarige Maria Tolbey en de 25-jarige Maria Mispelbaum. Verder waren in huis de 78-jarige weduwe Dohmen en een juffrouw Anna Sijstermans.

Het was een kille decembernacht. De wind blies koud over de velden, terwijl de regen in dikke druppels neerplensde. De dorpelingen schaarden zich rond de aangenaam brandende haarden. Tegelijkertijd haastten zich donkere schimmen door de bossen naar Würm. Bokkerijders uit Merkstein, Herzogenrath, Ubach en Kerkrade trokken via Wörichem, Immendorf en Prümmeren naar het Duitse dorpje, terwijl de Bokkerijders van Heerlerheide en Heerlen en omgeving in kleinere groepjes naar Nieuwenhagen liepen, waar zij zich in het veld verzamelden. Vandaaruit gingen zij over de Heerenweg, de Teverenheide en Mariënberg naar Würms. Tussen Broekhuizen en Mariënberg stootten zij op een gedeelte van een bende, die uit Ubach, Merkstein en Herzogenrath afkomstig was. In de buurt van Vrelenberg voegden zich twee kopstukken bij hen. Het waren de schoenmaker Baltus Kerckhoffs uit Merkstein, de oudste broer van de kapitein van de Bokkerijders, chirurg Joseph Kerckhoffs. In de buurt van Prümmeren was de bende compleet. Hier werd halt gehouden. Baltus Kerckhoffs tastte

[p. 144]

in zijn zak en haalde er een notitieboekje uit. Bij het licht van een stallantaarn begon hij met ijzige stem de namen van de bendeleden voor te lezen. De mannen, die present waren, antwoordden met een simpel ‘ja’. Toen de ledenlijst afgewerkt was, werd de groep in tweeën gesplitst. Iedere groep moest een van de boerderijen onder handen nemen.

Het was omstreeks middernacht. Stephen Rinckens lag met zijn vrouw in bed. Hij schrok plotseling wakker, omdat de voordeur met een zware houten balk werd bewerkt. Voordat hij zich realiseerde wat er gaande was, werd zijn slaapkamerdeur ingedrukt en stormden drie Bokkerijders naar binnen. Onmiddellijk gevolgd door twee andere bandieten. Rinckens deed nog een poging om uit bed te springen, maar door zijn ouderdom was hij veel te langzaam. De bandieten vielen over hem heen en drukten de oude man terug in de kussens. Hij werd met stevige touwen gekneveld. De Bokkerijders deden hun werk grondig, want Rinckens kon nauwelijks een vin verroeren. Daarna trokken zij hem aan zijn haren uit het bed en trapten hem tegen het hoofd. Hij werd op een beestachtige manier mishandeld. Zijn vrouw Maria Lehnen, die bijna van angst was gestorven, werd eveneens gekneveld. Haar lieten de bandieten echter in bed liggen, terwijl zij haar gezicht onder een stapel kussens bedekten.

De bandieten staken waskaarsen aan. Bij het schemerige licht kon Stephen Rinckens niet zien hoeveel bandieten zich door het huis bewogen. Zij spraken ‘hoogduits’ tegen elkaar. Twee van hen hadden een doek voor het gezicht gebonden. Voor het gerecht verklaarde Rinckens, dat hij van de overval op zijn buurman Görtz niets had gezien. Wel had hij schieten gehoord. Mara Lehnen vertelde, dat een van de bandieten haar een stevige slag op de borst had toegediend en in haar rug had geschopt. De buit bestond uit twee zilveren lepels, gemerkt met de letters S.R., een zilveren l'Eau-de-lorraineflesje (odeurflesje), drie gouden ringen, twee paar zilveren schoengespen en een aantal kledingstukken. De totale schade bedroeg ongeveer 128 Reichsthaler. Dit bedrag was zo hoog, omdat de bandieten ook nog 100 Reichsthaler in contanten hadden gestolen.

De buurman Johan Withelm Görtz kwam er die nacht niet beter vanaf. Hij dacht, dat hij om één uur wakker was geworden door het lawaai, dat de bandieten aan de achterkant van zijn huis maakten. Hij sprong uit bed en wilde zijn slaapkamerdeur dichthouden, maar de bende duwde de deur na een korte krachtinspanning open en drong de kamer binnen. Zij pakten Görtz bij zijn hoofd beet en sloegen hem tegen de grond. Daar werd hij ge-

[p. 145]

kneveld. Zijn jonge vrouw werd op bed door de bandieten stevig gekneveld.

De Bokkerijders lieten de bewoners verder met rust en begonnen kisten en kasten open te breken. In een grote kast vonden zij 100 Reichsthaler. De bandieten waren er echter niet tevreden mee. De adempauze, die zij Görtz en zijn vrouw hadden gegund, was voorbij. De Bokkerijders wilden meer geld en begonnen Johan te knevelen. Zij hielden een brandende kaars tegen zijn schaamdelen. Johan leed een verschrikkelijke pijn. Uiteindelijk wees hij hen de plaats aan, waar zij nog meer geld konden vinden. Dat geld lag in een muurkastje. De Bokkerijders braken het open en vonden er 300 Reichsthaler. Volgens Johan waren zeker acht of negen man de kamer binnen gedrongen, die hem mishandelden, terwijl zes man zich met zijn vrouw bezig hielden. Hij had niemand van de overvallers herkend. Enkelen droegen een soort huzarenmutsen op hun hoofd, terwijl anderen eenvoudige zwarte mutsen op hadden.

Voor het gerecht verklaarde zijn vrouw Anna Maria Peters, dat zij bevend in bed was blijven liggen, toen haar man uit bed was gesprongen om de Bokkerijders tegen te houden. De bandieten hadden haar armen op haar rug gebonden, waarbij zij getrapt en geslagen was. De twee ringen, die zij droeg, trokken de bandieten van haar vingers. Een ring was haar gouden trouwring, waarin de leters J.W.G. en A.M.P. 1763 gegraveerd waren. (Uit het jaartal blijkt, dat beide bewoners nog niet lang met elkaar getrouwd waren). In de kleinere gouden ring stond het woord ‘Jezus’. Deze ring wilde niet goed van haar vinger glijden, waarop een van de bandieten zei: ‘Schneidet der Canaille die Hand ab’. Een van hen trok inderdaad zijn mes en sloeg de jonge vrouw met de rug van het mes juist boven en onder haar linkeroog. Hij negeerde het bevel Anna de hand af te snijden, omdat het toch lukte de ring van haar vinger te trekken. Om haar hals droeg Anna een gouden kruis, dat haar met een heftige ruk werd afgenomen. Het kruis brak hierbij. De gouden puntjes, waarmee het kruis was versierd, vlogen in het rond. De volgende morgen werden zij in de kamer teruggevonden.

Plotseling was er buiten alarm. Haastig grepen de Bokkerijders links en rechts wat kostbaarheden bijeen en renden het huis uit. Even bleef het stil. De bewoners haalden opgelucht adem. Maar de opluchting duurde slechts korte tijd, want spoedig waren de Bokkerijders weer in de kamer. Een van hen liep op de angstige vrouw toe: ‘Du Canaille weist wo das geld ist’. Als zij het niet zou zeggen, zou hij haar een borst afsnijden. Hij trok zijn mes en wilde zijn dreigement waar maken. Anna wees echter vlug op een muurkastje, waar nog meer geld in

[p. 146]

In Würm ligt de bekende ‘Lieffarther Hof’. Deze boerderij was in de tijd van de Bokkerijders de rijkste hoeve uit de wijde omtrek. Merkwaardigerwijs is deze boerderij nooit door de Bokkerijders overvallen. Volgens de overleveringen werkte op de ‘Lieffarther Hof’ een schaapherder, die de bende van de Bokkerijders voortdurend tipte, waar men 's nachts kon inbreken. Bijna alle boerderijen in Würm werden op die manier door de Bokkerijders bezocht. De overval op de boerderijen van Rinckens en Görtz is een sprekend voorbeeld. Van deze boerderijen is in Würm niets meer terug te vinden. De schaapherder verwees de Bokkerijders steeds naar andere boerderijen op voorwaarde, dat de ‘Lieffarther Hof’ gespaard zou blijven. De Bokkerijders hielden woord. De herder is later gearresteerd en opgehangen.

lag. De bandieten forceerden het deurtje en namen er het geld uit. Een van hen wilde het in zijn zak steken. De vier andere complicen eisten het geld echter op en zeiden: ‘Heraus damit’. De man haalde het tevoorschijn en telde het in hun bijzijn, waarna hij het weer in zijn zak mocht steken. In hun handen hadden de mannen brandende waskaarsen, terwijl zij in ‘gemaakte talen’ tegen elkaar spraken. Twee van hen waren vermomd.

Terwijl de mannen in de slaapkamer van Görtz over het geld twistten, viel er buiten een schot. Zij renden de kamer uit. Juffrouw Anna Maria Sijstermans, die tot nu

[p. 147]

toe nog door de Bokkerijders over het hoofd was gezien en zelf nauwelijks iets van de overval had gemerkt, schrok wakker. In het geopende raam van haar slaapkamer zag zij een vreemde kerel, die gekleed was in een witte jas. Het meisje sprong uit bed en sloot haastig het raam, waarna zij om hulp begon te roepen. Op dat ogenblik ging het schot af. Tegelijkertijd vloog haar slaapkamerdeur open. Een aantal mannen stormde naar binnen en greep haar bij haar haren vast. Zij trokken haar het slaapmutsje van het hoofd en rukten de gouden oorringen uit haar oren. Een ring kregen de Bokkerijders niet van haar rechterhand af. Zij werd gekneveld en op bed geworpen.

De 78-jarige weduwe Sibilla Dohmen, genaamd weduwe Lamberts, werd wakker door het schot. Volgens haar was het ongeveer half een. De kogel had de ruit van haar slaapkamerraam verbrijzeld. Op dat moment vloog haar slaapkamerdeur uit de hengsels. Ook zij werd overmeesterd, van alle sieraden ontdaan, gekneveld en met haar gezicht op de grond gegooid. Opnieuw viel er een schot. Een van de rovers schreeuwde: ‘Corporal herausz, wacht nimb dich in acht’. Daarna vluchtten zij allen naar buiten.

Na een paar minuten keerden zij terug. Vijf Bokkerijders kwamen haar kamer weer binnen. Een van hen zei: ‘Die alte Canaille ist los’, waarop zij opnieuw door de Bokkerijders gegrepen werd. Zij sloegen de oude vrouw met het hoofd op de grond, waardoor zij een gapende wond opliep. Vervolgens sleurden zij haar aan haar haren door de kamer en knevelden haar opnieuw. Nu steviger. Zij lieten haar op de grond liggen, want buiten was weer tumult ontstaan. Een tumult, dat eindigde in een schot, waarna weer alle bandieten het huis uitrenden. De man, die de oude vrouw het hardst had geslagen, droeg een rode muts en sprak ‘hoogduits’.

Het 26-jarige dienstmeisje Maria Elisabeth Tobey sliep zo vast, dat zij pas wakker schoot, toen haar slaapkamerdeur werd ingeslagen. De Bokkerijders vielen onmiddellijk over het weerloze meisje heen. Zij sloegen de dekens terug en bonden haar armen en benen. Zij schreeuwden tegen het bange meisje: ‘Du solt sweigen, sonsten erfahren würden was ihre geschehen solte’. Aangezien het dienstmeisje angstvallig haar lippen opeen klemde, lieten de Bokkerijders haar liggen en gooiden de dekens over haar gezicht. Zij wees de sleutel van de kist, waarin zij haar bezittingen bewaarde. De bandieten namen alles mee, wat in de kist was. Maria had niemand van de overvallers herkend. Zij droegen ‘lichten’ bij zich en spraken in diverse talen tegen elkaar. Een van hen had een doorschijnende doek voor zijn gezicht gebonden.

Het andere dienstmeisje, de 25-jarige Maria Agnes Mis-

[p. 148]

pelbaum, had helemaal niets van de overval gemerkt. Zij lag al gekneveld en wel onder de dekens toen zij pas besefte, dat de Bokkerijders in huis waren. Zij hadden alles meegenomen, wat het meisje bezat. Een van hen had nog gevraagd, waar de knecht was en hoeveel mensen er in huis woonden. Zij had geantwoord: ‘Dann müssen sie auch 6 binden’.

De Bokkerijders maakten die nacht veel waardevolle dingen buit. Het was een van de succesvolste inbraken. De Bokkerijder Leonard Ploem, bijgenaamd ‘Leonard met de laem handt’ had de overval vanaf de mesthof meegemaakt. Hij moest het paard van chirurg Kerckhoffs vasthouden. De chirurg had hem beloofd, dat hij iets extra zou krijgen als hij dat zou doen. Tijdens zijn proces beklaagde Leonard Ploem zich, dat hij voor niets en niemand op de mesthof had gestaan, want Kerckhoffs had hem gezegd, dat hij zich maar tot zijn broer Baltus moest wenden. Baltus had Leonard Ploem echter ook nooit iets gegeven.

Omdat het die nacht aanhoudend had geregend, waren de wegen doorweekt en zaten de Bokkerijders vol modder. Leonard met de laem handt was een van de ongelukkigen, die op de mesthof zo onder het slijk was geraakt, dat hij niet naar huis in Ubach durfde terugkeren. Hij was daarom die nacht bij zijn oom in Grotenrath gaan slapen. Zijn oom had vreemd opgekeken, toen de besmeurde Leonard aan de deur was verschenen. Leonard vertelde tegen zijn oom, dat hij die nacht erop uit was geweest om te vrijen en dat hij toen in de modder was gevallen. Leonard Ploem was soldaat geweest. Tijdens de 7-jarige oorlog was hij gewond geraakt, waardoor zijn hand verstijfd was. Hij keerde naar zijn vaderland terug en ging als knecht in Berensberg bij Aken werken. Hij kwam spoedig daarna terug in Ubach en werd schaapherder op de hof in Drinhausen. In Ubach kwam hij in contact met de bende van de Bokkerijders.

Tijdens de verhoren verklaarde Joannis Gerits, alias Houben Hens uit Heerlen, dat de chirurg de vrouw van Johan Görtz had verkracht. De vilder Driek Herseler uit Neerbeek en twee zoons van Schützen Adolf uit Ubach, Heinrich en Leonard Steins zouden de jonge vrouw eveneens verkracht hebben.