De woeste avonturen van de Bokkerijders

[p. 130]

XX

Op zondag 23 maart 1755 was een gedeelte van de bende der Bokkerijders weer in actie. Nu had men de woning van Peter Caspar Wetzels in Heerlen uitgekozen. In een vorig artikel hebben wij gezien, dat de Bokkerijders voor het eerst op 31 december 1755 als grote organisatie optraden. Zij pleegden toen een gewelddadige overval op Joseph Wielders van Ten Esschen. Bij de inbraak bij Peter Caspar Wetzels, nauwelijks drie maanden later, was slechts een tiental Bokkerijders betrokken. Men roofde in die tijd nog veel op eigen gelegenheid, ondanks het feit, dat chirurgijn Kerckhoffs op Ten Esschen de leiding al strak in handen had.

Peter Caspar Wetzels woonde samen met zijn vrouw Anna Tevissen en zijn broer Nicolaas Wetzels in de Cölver in Heerlen. (De Cölver of Coolhoven lag aan de Akerstraat, waar thans het kerkhof van Heerlen ligt). Drie dagen na de inbraak, op 26 maart, moest Peter Caspar met zijn vrouw Anna en zijn broer Nicolaas in de gerechtskamer van de Heerlense gevangenentoren verschijnen. De zitting werd geleid door Luitenant Drossaard Van Panhuys van Valkenburg. Hij werd bijgestaan door de schepenen en secretaris van Heerlen.

Volgens hun verklaring kwamen de Bokkerijders tegen vier uur in de morgen bij hun woning. Peter Caspar schrok het eerst wakker van het lawaai, dat de bandieten maakten. Hij dacht aanvankelijk, dat de kat dit geluid veroorzaakte. Hij riep op zijn broer Nicolaas: ‘Heb je de kat in huis gelaten’? Maar direct daarop schreeuwde hij tegen niemand in het bijzonder: ‘Heila, wie is daar’. Nicolaas was intussen ook wakker geworden en antwoordde Peter Caspar, dat hij de kat voordat hij ging slapen naar buiten had gejaagd. Hij luisterde even, maar hoorde niets. Tegen Peter Caspar zei hij, dat hij weer moest gaan slapen. Nicolaas draaide zich op een zij en sliep even later.

Peter Caspar kon de slaap echter niet meer vatten. Hij bleef draaien en woelen in bed en luisterde naar ieder mogelijk verdacht geluid. Plotseling schrok hij rechtop. Hij had duidelijk gehoord hoe beneden in de woonkamer vuur geslagen werd. Hij besefte ineens, dat er vreemde personen in zijn huis waren. Peter Casper schudde zolang aan zijn vrouw tot ook zij wakker was. Intussen schreeuwde hij tegen Nicolaas: ‘Op, op, daer zijn ondeu-

[p. 131]

gende liedens in huis’. Nu was Nicolaas ook klaarwakker. Hij wilde uit bed springen om zijn pistool te grijpen, maar het was al te laat. Een onbekende kerel stond voor zijn bed die de loop van een pistool op Nicolaas richtte. Zonder een woord te zeggen drukte de Bokkerijder af. Het pistool ketste echter tot grote opluchting van Nicolaas.

De Bokkerijder was in het geheel niet uit het veld geslagen. Onmiddellijk daarna gebruikte hij zijn wapen als slagwapen. Met de kolf sloeg hij Nicolaas tegen het voorhoofd, waar boven het rechteroog een groot gat onstond. Het bloed stroomde op de lakens. Nicolaas raakte maar even versuft van slag. Hij zag hoe een tweede Bokkerijder de kamer binnenkwam. Deze man had een kaars in zijn hand. Nicolaas sprong uit bed, vluchtte tussen beide Bokkerijders door en verschanste zich op zolder, waar hij om hulp begon te roepen.

Anna deed intussen verwoede popingen om de slaapkamerdeur dicht te houden. Tegen zo'n overmacht aan de andere kant van de deur was de vrouw echter niet opgewassen. Op een gegeven ogenblik lukte het de bandieten de deur op een kier open te duwen. Genoeg om er de loop van een pistool door te steken. Anna zag het dreigende wapen en greep in paniek de loop vast, terwijl zij met haar linkerhand de deur probeerde dicht te duwen. De bandiet, die het pistool door de kier naar binnen had gestoken, vuurde echter. De kogel verbrijzelde de rechterhand van Anna. Haar linkerarm verschroeide door de kracht van de rondspattende kogel. Ondanks de heftige pijnscheuten, die door haar lichaam trokken hield Anna bij de deur stand. De Bokkerijders hadden niet gerekend op zoveel verzet. De bandiet die geschoten had, bleef nog enige tijd met het pistool in de kamer dreigen. Toen Anna geen krimp gaf, staakten de Bokkerijders hun poging. Zij gingen weer naar beneden tot buiten op straat. Anna luisterde nauwlettend naar de geluiden, die de bandieten daarbij maakten. Plotseling was het stil. Anna dacht, dat de Bokkerijders het huis hadden verlaten.

Peter Caspar had zijn vrouw beslist niet in de steek willen laten. Toen zij bij de deur het gevecht met de Bokkerijders leverde, was hij naarstig op zoek gegaan naar zijn bijl, die hij in deze woelige tijd altijd naar de slaapkamer meenam. Nog voordat hij de bijl had kunnen pakken, waren de Bokkerijders weer van de deur verdwenen.

Beiden waanden zich nu in veiligheid. Peter Caspar sloeg met de bijl een ruit aan gruzelementen om zo buren op zich opmerkzaam te maken. Dit werd echter fataal voor hem. Nog voordat Peter Caspar zijn hoofd door het gat naar buiten kon steken, verscheen er opnieuw een loop van een pistool in de kamer. De Bokkerijders hadden erop gewacht, dat Peter Caspar iets zou ondernemen. De

[p. 132]

bandiet, die het pistool hanteerde, schoot onmiddellijk. Zonder te richten. Maar opnieuw ketste het pistool. Nu was het de beurt aan Peter Caspar. Met één, twee stappen was hij bij het raam en greep de loop van het pistool vast. Hij wilde de bandiet het wapen uit zijn hand rukken. De rover was echter sterker en trok het pistool terug. Gewapend met de bijl rende Peter Caspar naar de keuken. Daar zag hij tot zijn ontsteltenis, dat de Bokkerijders enkele ruiten hadden uitgenomen en met een stuk hout de sluiting voor de ramen hadden geforceerd. Bij een van de keukenramen stond een kleine ladder. Toen de Bokkerijders merkten, dat er iemand in de keuken was, losten zij een schot door het raam naar binnen. Omdat het raam tamelijk hoog boven de grond lag, konden zij Peter Caspar niet raken. De rovers bleven schieten. Ze gingen als woestelingen te keer. De kogels floten in hei rond, sloegen keer op keer grote gaten in het plafond. Toen het stil geworden was in huis dacht ook Nicolaas, dat het ergste leed geleden was. Hij verliet zijn veilige plekje op zolder en ging naar de keuken, waar hij zijn broer Peter Caspar aantrof. Op dat moment sloegen de kogels boven zijn hoofd in het plafond. Peter Caspar schreeuwde tegen hem, dat hij naar boven moest lopen en vandaaruit om hulp moest roepen. In plaats van een antwoord van Nicolaas te krijgen, riep buiten een Bokkerijder: ‘Roep maer om hulp, wenn die andere sechs kommen, die werden dich hulp nuffen’.

Nicolaas trok zich bitter weinig van dit dreigement aan, rende toch naar boven, waar hij luidkeels begon te schreeuwen. Een van de Bokkerijders liep achteruit om te kunnen zien in welk raam Nicolaas stond te schreeuwen. Hij dreigde daarbij: ‘Ick sal dich om hulp roepen’ Maar bij het achteruit lopen struikelde de man over een ‘karreboom’ en vloekte in goed Heerlens dialect: ‘Morjus sacrament’. De andere Bokkerijders maakten aanstalten te vertrekken. Een van hen bleef echter staan. Hij laadde nog eens nadrukkelijk zijn pistool om te laten zien dat de bewoners zich beslist nog niet veilig hoefden te wanen. Dit bleek echter maar bluf, want even later was ook hij verdwenen en keerde de rust in huis weer terug. Volgens de verklaring van Peter Caspar droeg de man, die op zijn vrouw had geschoten, een linnen jas en een leren schootsvel. Hij had een bleek gezicht en blond sluik haar. De man droeg geen hoed meer toen hij in de nacht was verdwenen. Dat hoedje had Peter Caspar later in de kamer gevonden. Nicolaas had het de man van het hoofd geslagen. Door het daarop volgende tumult had de onbekende man er verder geen acht meer op geslagen. De Bokkerijders hadden bij deze overval geen enkele poging gedaan sporen uit te wissen. Dat bleek op de eerste plaats uit het gevonden hoedje en op de tweede

[p. 133]

plaats uit een laadstok, die op het bed van Nicolaas was blijven liggen. De deur van de achterkamer was opengebroken. Uit deze kamer waren 5 pattacons en alle aanwezige kleren ontvreemd. De bandieten spraken in de meest vreemde talen tegen elkaar: Frans, Duits en Heerlens. Volgens Peter Caspar bedienden zij zich zelfs van een zelf gemaakte taal. Hij ondertekende zijn verklaring met een kruisje, omdat hij het schrijven niet meester was. Zijn vrouw, Anna Tevissen kon door de verwonding aan haar rechterhand zelfs geen kruisje zetten.

Pas 18 jaar later lukte het de justitie de overvallers te grijpen. Op 10 mei 1773 werd Nicolaas Reumkens aangehouden, omdat hij onder verdenking stond lid van de Bokkerijders te zijn. Bij zijn verhoor zei hij, dat hij Nicolas Rhumpkens heette, 56 jaar oud was, in Heerlen geboren werd en als dagloner zijn brood verdiende. (Nicolaas Reumkens werd inderdaad in Heerlen geboren en wel op 11 juli 1718 als zoon van Theodorus Römkens en Oda Vroh. Op 6 oktober 1754 huwde hij in Heerlen met Maria Meentz, eveneens uit Freuschemig, (ook Vröschemig geschreven). Zij woonden aan de Kook. Nicolaas had derhalve de bijnaam ‘Claas aan de Kook’.

Tijdens het eerste verhoor ontkende Nicolaas al het hem ten laste gelegde. Op 4 juni werd hij daarom naar Valkenburg gebracht, waar hij op de pijnbank belandde. Nicolaas werd een van de hardnekkigste bandieten. Ondanks de territie, de duimschroeven, de linker en rechter scheenschroeven en de enkele stroppade, bleef hij halsstarrig ontkennen. Men begon er zelfs aan te twijfelen of de Heerlenaar werkelijk iets met de Bokkerijders had te maken. De justitie had nog maar één middel ter beschikking om de man aan het praten te krijgen: de dubbele stroppade, een levensgevaarlijke marteling. Men besloot het op Nicolaas Reumkens toe te passen. Hij werd aan de dubbele stroppade opgehangen. Zelfs die vreselijke kwelling doorstond de Heerlernaar twee uur lang. Toen was ook zijn weerstand gebroken. Hij bekende lid van de Bokkerijders te zijn.

Nicolaas Reumkens gaf daarna ook toe medeplichtig te zijn geweest aan inbraken bij Martinus Schröders aan de Hand in het Land van Ter Heyden (in de nacht van 19 op 20 januari 1760), de weduwe Steyntjens te Havert in het Land van Gülick (in de nacht van 13 op 14 september 1770), bij pastoor Heyendael te Hünshoven (in de nacht van 28 op 29 mei 1770), bij Peter Caspar Wetzels in de Cölver te Heerlen (op 23 maart 1755). Nicolaas Reumkens verraadde ook de namen van een aantal complicen, die bij de overval op Wetzels in Heerlen betrokken waren. Dat waren onder meer Andriesken (Andries Cornée), Gleeser (Jacobus Schosmans, de glazer van Heerlen), Peterken uit den Uil (Peter Jabichs), Steenhens (Joannes

[p. 134]

Steins, ook bekend als Houben Hens), Den Horrebedor (Leonard Maas, ook bijgenaamd ‘Den Gülicker Lennert), Willem Hartzog, Mathijs Chroussen, Der Vrösch (Hans Peter Vrösch), Vortens Willem (Willem Vroomen), 't Voes of het Rood Hensken (Joannes Cordewener), Nicolaas Creuwen en Slagters Thijsken (Matthijs Werdens, die naast de kerk op het kerkhof te Heerlen woonde). Verder waren er enkele onbekende mannen uit het Spaense aanwezig.

In de bewuste nacht verzamelden de Bokkerijders zich in de buurt van de woning van Peter Caspar Wetzels. Reumkens was gewapend met een stok en een pistool. Enkele complicen braken het raam aan de kant van de straat open, terwijl anderen de achterdeur forceerden. ‘Claas aan de Kook’ (Reumkens) ging mee naar binnen. Hij wilde door een tweede deur in de slaapkamer van Wetzels dringen. Dit ging echter niet omdat de vrouw van Wetzels de deur dicht hield. Nicolaas wist de deur zover open te krijgen, dat hij de loop van zijn pistool door de kier kon steken. Hij was degene, die Anna bij dit gevecht de rechterhand verbrijzelde. Reumkens verklaarde, dat er nog een schot was gevallen, toen hij Anna in de hand schoot. Van wie en van waar het tweede schot kwam wist hij echter niet. Na een half uur moesten zij het huis verlaten, omdat het buiten al licht begon te worden. Nicolaas Reumkens werd op 12 juni 1773 ter dood veroordeeld. De schout nam bij het uitspreken van het vonnis een stokje in zijn hand. Dit stokje had symbolische betekenis. Want als de schout het stokje doorbrak, betekende het voor de beklaagde onherroepelijk de dood. Het breken van het stokje hield in dat het leven geknakt werd. (Zo'n stokje is thans nog te zien in het oudheidkundig museum in de Lenculenstraat te Maastricht). Nicolaas Reumkens werd op de Heesberg in Heerlen opgehangen.

Matthijs Croussen verklaarde na zijn aanhouding, dat zij aanvankelijk van plan waren geweest in het huis van advocaat Lamberts in te breken. Advocaat Lamberts woonde in het huis van weduwe Scheelen op de Veemarkt te Heerlen. Matthijs Croussen stond die nacht al op de uitkijk in de buurt van het huis op de Veemarkt. Hij werd echter teruggeroepen, omdat de poging mislukt was. Aangezien het nog steeds donker was besloot men naar het huis van Peter Caspar Wetzels te gaan. Croussen werd op 25 maart 1720 in Schaesberg geboren. Hij was gehuwd met Anna Catharina Roosenboom van Vröschemig op 14 mei 1746. Het echtpaar kreeg zeven kinderen. Toen Matthijs aan de galg stierf waren zij nog allen in leven. Het gezin woonde in het huis van zijn schoonouders aan de ‘Greuff’. (De ‘Greuff’ is het verlengde van de Korverstraat, die naar de huidige Vroedvrouwen-

[p. 135]

school loopt). Matthijs was al lid van de eerste bende van de Bokkerijders geweest. In gezelschap van zijn vader zou hij aan meerdere inbraken in de tijd van de eerste bende hebben deelgenomen.

Peterken uit den Uil (Peter Jabichs) stierf op 20 april 1773 op de Heesberg aan de galg. Nicolaas Creuwen volgde op 13 juni. Het lijk van een gehangene werd met een ketting om de hals opnieuw aan de galg gehangen. Het moest er zolang blijven hangen tot het geheel vergaan was. Dit gruwelijk schouwspel diende ervoor om anderen van hun snode plannen te weerhouden.

Op 16 juli moest Lambert Smeets van Vröschemig zich voor het gerecht van Heerlen verantwoorden, omdat hij het lijk van Peterken den Uil van de galg had afgenomen, voordat het geheel was vergaan. Nyst Creuwen en Heuben Peterken hadden dit gedaan met het lijk van Nicolaas Creuwen. De 30-jarige landbouwer Lambert Smeets zei, dat hij tot zijn daad was gekomen, omdat Joanna Jabichs en Magdalena Cornips er voortdurend op hadden aangedrongen. Lambert kreeg twee dagen celstraf, die hij in Valkenburg op water en brood moest uitzitten. Bovendien moest hij tien rijksdaalders boete betalen. Lambert betaalde echter niet en werd op 7 oktober opgesloten. Hij moest zolang in de cel blijven zitten tot hij de boete en de proceskosten had betaald.