De woeste avonturen van de Bokkerijders

[p. 119]

XVIII

Tussen Hoengen en Havert in de Zelfkant ligt het landgoed Stein, dat in de volksmond ‘Stenkes’ heet. In 1770 werd dit kasteel bewoond door weduwe Steyntjens, die als doelwit voor de lugubere praktijken van de Bokkerijders was uitgekozen. De bende pleegde er in de nacht van donderdag 13 op vrijdag 14 september 1770 een gewelddadige overval. Hierbij waren bijna alle leden van de bende betrokken. De leiding was in handen van chirurgijn Kerckhoffs, die hoog te paard gezeten het commando voerde. Een dag na de brutale overval stelde het gerecht een onderzoek in. Juffrouw Steyntjens, nog maar nauwelijks bekomen van de schrik van de vorige nacht, schilderde haar emotionele ervaringen.

De bandieten drongen haar huis tussen 23 en 24 uur binnen. Via een raam, aan de kant van de tuin, dat juffrouw Steyntjens speciaal had laten beveiligen, verschafte de bende zich toegang. Tegelijkertijd forceerden zij de voordeur, waarna zij in het voorhuis stroomden. De bewoners waren al naar bed gegaan en hadden alle licht uitgedaan. De eerste daad van de bandieten was dan ook vuur slaan. Aangezien in die tijd nog geen lucifers bestonden, werd met een vuursteen een vonk geslagen, waarmee een lont werd aangestoken. Met de lont werden dan de gedraaide kaarsen (wachstöck) aangestoken. Het geluid van het vuur slaan was het eerste wat juffrouw Steyntjens en haar dienstmeisje hadden gehoord.

Beiden begonnen zij luidkeels om hulp te roepen. Niemand was hen echter te hulp gekomen, terwijl de Bokkerijders, die om het huis stonden, zich niet aan het gegil van beide vrouwen stoorden. Integendeel zelfs. Zij schreeuwden terug dat zij zich stil moesten houden.

Enkele bandieten stormden de trap op en bonden de knecht van de Heer Majoor Termaet aan handen en voeten. Een zekere Henrichs, die boven logeerde, onderging hetzelfde lot.

Intussen braken andere bandieten de keukendeur open en stalen alles, wat hen voor de voeten kwam. Eindelijk klopten de Bokkerijders ook op de slaapkamerdeur van weduwe Steyntjens en vroegen haar vriendelijk of zij zo goed wilde zijn de deur te openen. Als zij dit niet deed zouden zij de deur toch wel open krijgen en dan zou het de vrouw minder prettig vergaan. De doodsbe

[p. 120]

nauwde vrouw besloot na enige aarzeling de deur vrijwillig open te maken. Drie kerels, die in hun handen brandende waskaarsen droegen, traden binnen. Een van hen zei: ‘Weil Ihr die Thür so freywillig aufgemacht, so soll Euch kein leyd geschehen, sondern gebt uns nur das gelt her’. Juffrouw Steyntjens maakte daarop kisten en kasten, die op haar slaapkamer stonden, open en gaf de mannen het geld. Het waren ongeveer 20 Reichsthaler. Verder stalen zij 16 ellen ‘fein tuch’, 10 vrouwenhemden, 2 vrouwenmutsen, 3 paar handschoenen, het beste zijden kleed van weduwe Steyntjens een wit damasten kleed, een zijden rok, 2 gouden ringen, 6 zilveren vorken, lepels en ander zilveren tafelgerei. Zij werd door de bandieten niet gekneveld. Hoewel enkele mannen reeds met de procedure waren begonnen, hadden andere Bokkerijders hen dit verboden.

Juffrouw Steyntjens kende niemand van haar overvallers. Zij wist ook niet precies hoe de mannen gekleed waren. Een van hen had een blauwe kiel gedragen, herinnerde de vrouw zich, maar dat moesten de rechters maar aan het dienstmeisje vragen. Hierna moest de knecht Joseph Bauer als getuige voor het gerecht verschijnen. Hij vertelde, dat hij door het hulpgeroep van het dienstmeisje wakker was geworden. Hij sprong uit het bed om te kijken wat er aan de hand was. Hij rukte zijn slaapkamerraam open en riep ‘Wer da’. Een van de kerels, die voor het huis stond riep, dat hij zijn mond moest houden, ‘anders schiet ik je het onderste boven’. Joseph zag voor het huis ongeveer acht of negen man staan. Joseph liet zich door het dreigement van de Bokkerijder echter niet uit het veld slaan en bleef schreeuwen. De Bokkerijders, die volgens hem toen nog niet binnen waren, gingen gewoon door met forceren van het raam. Zij drongen het huis binnen en Joseph hoorde hoe beneden vuur geslagen werd. Drie mannen stormden de trap op, grepen hem beet en drukten de loop van een pistool tegen zijn borst.

Ze zeiden: ‘Hundts vott, rühre dich nicht mehr, sonsten kostet dir dein leben’. Zij bonden hem de handen op de rug en sleepten hem naar een andere kamer. Daar werden ook zijn benen bijeengebonden en werd Joseph op bed gegooid. Een van de Bokkerijders sloeg hem met het pistool tegen zijn linkerkaak, toen hij zich bewoog om op een zij te gaan liggen. Vier ducaten en vier shillingen, die Joseph in zijn broekzak had, namen zij mee. Verder stalen zij van hem een met zilver omrande hoed, een leren portefeuille en een scheermes. Van de heer Majoor Termaet verdwenen die nacht enkele met zilver beslagen pistolen, twee sabelkoppelen met zilveren schnallen, enkele zilveren sporen, een blauw schabrack (zadelkleed), waarop zilveren bloemen waren geborduurd en een met

[p. 121]

Het huis van juffrouw Steyntjens in Havert, waar de Bokkerijders in de nacht van donderdag 13 op vrijdag 14 september 1770 een bezoek hebben gebracht. Chirurgijn Kerckhoffs voerde die nacht hoog te paard gezeten het commando over de bende, die bijna voltallig was. De woning is in het moerasgebied van Saeffelbach in 1629 gebouwd.

zilver beslagen scheermes. Hoeveel die goederen waard waren kon Joseph het gerecht niet zeggen.

Een van de mannen, die hem had aangevallen, droeg een groene jas. Hij had zwart haar en had een zakdoek over zijn hoofd geknoopt. De hoed had hij diep in zijn ogen getrokken. De tweede man had blond haar, dat in een vlecht bijeen gebonden was. Hij droeg een hemelsblauwe jas met een camisool van dezelfde kleur. De derde man droeg een blauwe kiel en had eveneens blond haar. De kerels waren ongeveer vijf voet groot, hadden een middelmatig postuur en waren betrekkelijk jong.

De derde getuige was het dienstmeisje Odilia Joris. Zij vertelde, dat zij de Bokkerijders al had gehoord toen zij aan het huis aan het morrelen waren. Zij rende toen naar de slaapkamer van juffrouw Steyntjens en riep om hulp. Toen de Bokkerijders op de slaapkamer van de weduwe waren gekomen, had een van hen haar met een mes be-

[p. 122]

dreigd. Aangezien het meisje geen kik gaf lieten zij haar verder met rust. Van haar bezittingen hadden de bandieten gestolen een damasten kleed, een grijze rok en een gloednieuwe blauwe rok, een keurslijf en een gestreepte calmager rok (gestreepte geglansde wollen stof). Aangezien de gast Henrichs die dag niet aanwezig kon zijn, werd hij op woensdag 19 september gedagvaard.

Daarna stelde het gerecht een onderzoek in huis in. De schepenen constateerden dat een raam van de slaapkamer zo woest bewerkt was, dat vijf glasramen versplinterd waren. Het raam aan de kant van de tuin, dat dicht gespijkerd was, was geforceerd. Er waren duidelijk sporen te zien, dat de bandieten door dit raam naar binnen waren geklauterd.

Op de pijnbank te Valkenburg vertelde de Bokkerijder Joannes Severens, bijgenaamd ‘De Majeur’, dat 72 complicen bij de inbraak te Havert aanwezig waren. Hij noemde keurig de namen van deze mannen. De Bokkerijder Joannes Vrusch had hem van de overval op de hoogte gesteld. Op donderdag 13 september zat hij met Welter Penders in het brouwhuis een ‘drupke’ te drinken. Joannes Vrusch vertelde toen: ‘Ik heb in Sittard sloten gekocht en ben in Geleen bij Herman Luyten geweest. Herman heeft mij gezegd dat zij van plan waren om diezelfde avond bij juffrouw Steyntjens te gaan stelen. Herman Luyten had reeds andere Bokkerijders ervan in kennis gesteld. De Bokkerijders van Beek wisten het echter nog niet. Hij (Vrusch) had derhalve de opdracht gekregen de Beker complicen te waarschuwen. Zij moesten die avond samenkomen op de Lutteraderheide’.

Een uur na zonsondergang ging Severens met Penders naar de afgesproken plaats. Hier stootten zij op een grote groep, die de mannen fluitend op hun schuilplaats opmerkzaam maakten. Penders antwoordde eveneens met fluiten. Een van de mannen maakte zich uit de grote groep los en kwam op Severens en Penders toe. Hij vertelde hen, dat al een grote groep vooruit gegaan was. Zij moesten ook maar bij het huis van juffrouw Steyntjens zien te komen. Aan de rand van de heide werden zij door Herman Luyten staande gehouden. Hij verdeelde de mannen in groepjes en gaf iedere groep een aparte taak.

‘De Majeur’ was in een groep terecht gekomen, die langs de kerk van Lummerich naar Havert moest lopen. In een ‘holle weg’ zag hij ongeveer veertig bendeleden, allen in afzonderlijke groepjes verdeeld. Enkele groepjes waren al naar het dorp getrokken om te kijken of alles rustig was. De vilder van Neerbeek, Dirk Herscheler, zette verschillende wachtposten uit. ‘De Majeur’ werd samen met Herman Vrancken op een uiterste post aan de kant van Havert op de uitkijk gezet. Zij kregen de opdracht te

[p. 123]

fluiten als iemand voorbij zou komen. Zelf moesten zij dan in het talud kruipen om niet gezien te worden. De andere complicen zijn daarop naar het huis gegaan en stalen een groot aantal goederen. Verdere inlichtingen kon Severens niet verstrekken omdat hij volgens zijn zeggen te ver van het huis af stond.

Gerard Steynen, Arnold Raghels ‘Den Rachelaar’ van Geulle, Hans Penders, Roer en Daem waren daarna bij Severens gekomen en zeiden, dat zij naar huis konden gaan, omdat het gedaan was. Op de terugweg zag Severens, dat Andries Steynen, Vaes Luyten van Geulle en Joannes Vrusch ieder een pak droegen. Deze drie Bokkerijders hadden de pakken de volgende dag naar de lommerd in Maastricht gebracht, waar zij de goederen verkochten. Het geld moesten zij aan Dirk Herscheler geven, die het onder de Beker complicen verdeelde. Joannes Severens woonde in de Molenstraat te Beek. Jonkheer Willem de Gravelle en Willem Caldenberg hadden hem ertoe aangezet ook lid van de bende te worden. In december 1773 werd hij gearresteerd, maar wist te ontkomen. Twee jaar later op 3 februari 1775 werd hij echter opnieuw aangehouden en op 22 oktober 1775 aan de galg opgehangen.

Op 10 mei 1773 verklaarde Joannes Cordewener van Heerlen op de pijnbank te Valkenburg, dat hij bij de diefstal te Havert bijna alle leden van de Heerlense bende had gezien. Hij noemde de namen van meer dan 50 leden, die bij de brute overval betrokken waren. Uit al die verklaringen kan met zekerheid gesteld worden, dat meer dan 200 Bokkerijders in Havert aan ‘het werk waren’.