De woeste avonturen van de Bokkerijders

[p. 77]

XI

Voordat de leden van de tweede bende op volle sterkte onder leiding van chirurgijn Kerckhoffs gaan opereren, pleegt een groot aantal Bokkerijders een moord op de pastoor van Grevenbicht, Joannes Denys. Hierbij zijn niet alleen Bokkerijders, maar ook zigeuners en landlopers betrokken.

‘In de nacht van 28 op 29 januari 1751 werd de Zeer Eerwaarde Heer Joannes Denys, pastoor van de parochie Grevenbicht in zijn huis gedood. Geen uiterlijke wonden vertonend, maar bloedend uit neus en mond werd hij met gebonden handen en voeten naast zijn bed gevonden. God beware zijn opvolger en de parochianen voor een dergelijk lot’. Dit schrijft de opvolger van de vermoorde pastoor, J.W. Ververs in het overlijdensregister van Grevenbicht. In enkele zinnen beschrijft hij het drama, dat zich ten huize van de pastoor heeft afgespeeld.

De pastorie van Joannes Denys ligt midden in het dorp. Het is omgeven door andere huizen. Tot de 28e januari 1751 gaat in Grevenbicht het leven zijn gewone gang. Er gebeuren nauwelijks schokkende dingen. Ook in de pastorie is het rust en vredelievendheid die de boventoon voeren. Joannes Denys is ziekelijk en heeft derhalve veel rust nodig. In de pastorie wonen twee vrouwen: de 45-jarige huishoudster Beatrix Rotz en de 35-jarige naaister Elisabeth Salden uit Guttecoven. De naaister is op 10 januari, dus 18 dagen voor de moord, in de pastorie komen wonen om het nodige verstelwerk te doen. Beatrix heeft de pastoor gevraagd zijn slaapkamerdeur niet op slot te doen, zodat als hem door zijn ziekte iets zou overkomen, de beide vrouwen hem zouden kunnen helpen. Voor de bandieten zal dit zeer belangrijk blijken. Zonder moeilijkheden kunnen zij hierdoor in de slaapkamer van de pastoor komen.

Over de ware toedracht van het gebeurde lopen de meningen, zelfs die van de ooggetuigen uiteen. Wij laten daarom hier de verklaringen volgen zoals de huishoudster, de naaister en de Bokkerijders ze voor de schepenbank hebben afgelegd.

Bij de visitatie van het gerecht van het ambt Born, die op vrijdag 29 januari gebeurt, vindt men de pastoor in zijn slaapkamer. Hij ligt dood voor zijn bed op de grond. Zijn benen en handen zijn op zijn rug bijeen gebonden.

Het gerecht constateert, dat de bandieten het boven-

[p. 78]

raampje van het groot keukenraam, dat met blinden was gesloten, geforceerd hebben. Door een opening in de blinden heeft een Bokkerijder zijn arm gestoken. Daarna heeft hij het raamhout los gemorreld.

Voor de bandieten was de weg naar de keuken vrij.

De chirurgen Florentz en Steinfunder vinden op de rechter arm en het rechter been van de pastoor een paar kleine brandwonden. Die zijn vermoedelijk door een brandende kaars veroorzaakt. Verder heeft Joannes Denys hevig uit neus en mond gebloed. De rechterzijde van zijn lichaam is van de hals tot zijn borst zwart en blauw gekleurd. Bij het lijk ligt een hoop beddegoed op de grond. De schepen Jessen snijdt de koorden van het lijk los en neemt ze in beslag om ze in Susteren in de Archokies (de gerechtskamer) als corpus delicti te bewaren.

De chirurgen verklaren, dat de pastoor onder het beddegoed, dat de bandieten op zijn gezicht hebben gegooid, gestikt is. De pastoor was kortademig, hetgeen een versnelde dood tot gevolg heeft gehad.

Als de 45-jarige huishoudster Beatrix Rotz voor het gerecht staat zegt zij het volgende in de bewuste nacht te hebben meegemaakt. Tussen 24 en 1 uur ziet zij vanuit haar slaapkamer door de reten in de deur licht schijnen in het voorhuis. Zij denkt, dat de naaister Elisabeth Salden nog op is. Beatrix staat op en roept: ‘Lysbet, bent u daar?’ Direct daarna vliegt de deur van haar slaapkamer open en dringen vijf bandieten naar binnen. De eerste, die Beatrix ziet, houdt een brandende kaars in zijn hand. In het midden van de kamer blaast hij de kaars uit en zegt: ‘Canalie (het Franse canaille betekent kreng) draai je om’. De huishoudster draait zich om. Zij wordt meteen van achteren vastgegrepen. De bandieten knevelen haar met haar eigen halsdoek en werpen haar op bed.

Zij drukken beddegoed zo stevig op haar gezicht dat zij bijna stikt.

In het bed van Beatrix ligt ook een negenjarig dochtertje van haar zus Maria Savelkoul. Het kind houdt zich heel stil. In het donker merken de bandieten het kind niet op. Ongeveer een kwartier blijft Beatrix onder het beddegoed liggen. Dan beveelt zij het kind een mes te gaan halen en de halsdoek door te snijden. Even later is de huishoudster bevrijd. Zij staat op en gaat naar de slaapkamer van de pastoor. Zij vindt hem dood voor zijn bed op de grond. Daarna holt zij naar de kamer van de naaister. Elisabeth Salden heeft hetzelfde lot als de huishoudsters moeten ondergaan. Zij ligt gekneveld onder een hoop beddegoed.

Zij vertelt aan Beatrix, dat de dieven haar zilveren halskruis gestolen hebben en de zilveren oorringen uit haar oren gerukt.

Beatrix Rotz heeft niemand van de overvallers herkend.

[p. 79]

Zij herinnert zich nog slechts, dat de eerste bandiet, die met een brandende kaars haar kamer was binnengedrongen, een wit-grauwe jas droeg en een zogenaamde ‘Wetterhaube’ op zijn hoofd had. (Een ‘Wetterhaube’ had het model van een tegenwoordige ijsmuts, die men onder de kin kon dichtknippen). Hij sprak ‘hoogduits’. Hoe de anderen gekleed waren en welke taal zij spraken had Beatrix in haar angst niet meer kunnen vaststellen. De 35-jarige naaister Elisabeth Salden kan het gerecht nadere details over de kleding van de bandieten vertellen. Zij wordt door 3 man in haar slaapkamer overvallen. Een van hen heeft een brandende lamp bij zich. Hij draagt een bruine muts, die hij om zijn hals heeft dicht geknoopt, en een wit-grauwe jas. Hoe de twee andere mannen gekleed zijn kan Elisabeth in het duister niet onderscheiden. Zij weet wel met zekerheid, dat de mannen geen kielen aan hebben. De man, die haar knevelt, vraagt zacht in ‘hoogduits’, waar zij haar geld bewaart. Als zij vertelt, dat zij geen geld heeft, laat de man haar met rust. Na enige tijd komt de huishoudster bij haar en snijdt de koorden om haar handen en benen los.

Uit de verklaringen van de Bokkerijders Erke (Arnold) Erkens van Beek blijkt, dat met zekerheid leden van de tweede bende bij deze misdaad betrokken zijn. Hij schildert de gebeurtenissen op de pijnbank als volgt: Tegen het vallen van de avond trekken zij vanaf het Wolfendt uit Beek; over de heide waar een groot aantal complicen zich bij hen voegt, trekken zij naar Grevenbicht. Op bevel van Martin Le Gros, alias de Waal, moet Erke Erkens op de uitkijk gaan staan, drie huizen van de pastorie verwijderd. Als er onraad dreigt moet hij fluiten. De anderen hebben toen bij de pastoor ingebroken. Erke heeft de bewoners van de pastorie om hulp horen roepen en later verneemt hij, dat de pastoor dood is. Nadat hij ongeveer een uur op wacht heeft gestaan, wordt hij door de Waal van zijn post afgeroepen. Hij heeft toen gezien hoe de bandieten pakken uit de pastorie droegen. Voor zijn aandeel krijgt hij van Martin Le Gros 13 shillingen.

Volgens de overlevering kan de pastorie, die vroeger een strooien dak had en op de zgn. Pannesheuvel lag, nooit meer door het vuur verwoest worden.

In de aangrenzende huizen is al eens brand uitgebroken, maar de pastorie zou niet kunnen branden, omdat er een pastoor is vermoord. De overlevering wil ook, dat de huishoudster Beatrix gehoord heeft, dat een van de bandieten riep: ‘Molt den pastoor’. (Het woord mollen is bargoens en betekent doden. Nu, na 220 jaar, wordt het woord mollen nog altijd in Grevenbicht gebruikt).

In Grevenbicht doet ook het verhaal de ronde, dat een boerenknecht in het Voelwammus te Nattenhoven 's morgensvroeg toen hij de oven stookte en naar buiten ging

[p. 80]

om de ovenwisch (een bezem van heidestruiken) nat te maken, een vreemdeling ontmoette. De man zei tegen hem: ‘Weet je ook wat er voor nieuws is. Ze hebben den pastoor van Beecht vermoord’. De knecht zou toen gezegd hebben: ‘Kameraad dan bes tich auch doa bie gewees, du bes noch schwart in 't gesich’.