De woeste avonturen van de Bokkerijders

[p. 31]

V

In de nacht van 1 op 2 augustus 1742 zijn de Bokkerijders weer actief in Twembruggen. Zij plegen er een gewelddadige inbraak, waarbij de bewoners van de herberg - het nieuwe doelwit - ernstig mishandeld worden. Twembruggen is een gehucht, dat ligt aan een kruispunt van enkele wegen. Tegenwoordig heet het Zweibrüggen en ligt in de gemeente Ubach-Palenberg (Dld.) tussen Palenberg en Frelenberg.

Twembruggen ligt in het ambt Geilenkirchen en behoort tot het Guliks gebied. Bij deze inbraak is bijna de gehele bende van de Bokkerijders onder aanvoering van kapitein Mathias Ponts betrokken.

In het gehucht met de enkele huisjes staat een herberg, waarin de 51-jarige Anna Sypekotten, weduwe van Willem Ploum woont. In haar huis houdt ze niet alleen een herberg, ze int er ook tol, omdat zij op de grens tussen Guliks en Spaans gebied woont. Zij is dus een soort douanebeambte. De inbraak is goed voorbereid. De vrouw van Nicolaas Elven uit de Rötsch (bij de Groenstraat) heeft enkele dagen op de loer gelegen. Zij heeft zoals later blijkt de zaak uitstekend verkend. Nicolaas Elven speelt de gegevens van zijn vrouw door aan Mathias Ponts en ‘De Vinck’ (Joannes Vincken, herbergier te Merkstein). Het is maandag 1 augustus. De voorbereidingen zijn afgesloten. In de avonduren gaan de Bokkerijders naar Twembruggen op weg. Het Versiliënbosje te Heerlerheide is de eerste plaats van samenkomst. Vanuit Hoensbroek komen Mathias Ponts, zijn twee zonen Hendrik en Peter, en de twee wevers Christiaan en Joannes Klinckers daarheen. Op de afgesproken plaats ontmoeten zij drie Schinveldenaren: Jan Janssen, de tamboer van Schinveld, Ruth Schepers en Arnold Richters. De gebroeders Meelers uit Merkelbeek komen te laat. De kapitein der Bokkerijders moet met zijn complicen in het Versiliënbosje wachten. Als uiteindelijk ook de beide Merkelbekenaren gearriveerd zijn, gaat het tiental over de Brunssummerheide naar het Mariënbergerbos. In een dal, de zogenaamde ‘peerdskuyl’ (paardekuil), zit de rest van de bende al op hen te wachten. Enkele kopstukken, die hier verzameld zijn, zijn Joannes Ponts, ‘De Vinck’, de beruchte Andries Consten van de Kaffeberg bij Chevremont, zijn halfbroer Willem Quaedtvliegh, zijn broer Joannes Consten en zijn buren Peter Douven en Arnold

[p. 32]

Souren. De Bokkerijders uit Ubach, Herzogenrath en Merkstein arriveren even later onder aanvoering van Michael Winckens uit Herzogenrath.

Als allen present zijn, sluipen de Bokkerijders naar het huis van Anneke Sypekotten. ‘De Vinck’ en Mathias Ponts zetten de wachtposten uit. Snaggejan, een buurman van Anneke, holt naar zijn woning en haalt een ladder uit de schuur. Hij plaatst de ladder tegen de gevel, klimt geruisloos naar het dak en forceert het dakraampje. Hij laat zich op zolder zakken. Heel behoedzaam sluipt hij naar beneden. De bewoners van het huis zijn in diepe rust. Snaggejan opent de voordeur en de Bokkerijders stromen naar binnen. Mathias Ponts voorop, gevolgd door zijn zonen Joannes en Hendrik, Andries Consten, Christoffel Kleynen uit de Groenstraat, Michael Winckens en het Blokmanneke uit de Groenstraat. (Blokken zijn klompen. Nicolaas Peters is van beroep klompenmaker en wordt zodoende door zijn complicen het Blokmanneke genoemd).

De slapende bewoners hebben nog altijd niet gemerkt dat het huis vol Bokkerijders is, die niet veel goeds van plan zijn. De eerste, die met de gruwelijke praktijken van de Bokkerijders kennis maakt, is de veekoopman Christiaan Halffkan. Hij is op zakenreis en heeft voor een nacht in de herberg onderdak gekregen. Hij slaapt in het voorhuis. Michael Winckens, Andries Consten en Snaggejan kennen de veekoopman goed, terwijl zij vermoeden dat Halffkan ook hen kent. Om door de veekoopman niet herkend te worden binden zij zich doeken voor het gezicht. Gemaskerd grijpen zij Halffkan beet, knevelen hem en nemen hem al zijn geld af. De veekoopman raakt zelfs zijn schoenen kwijt, omdat zij van zilveren gespen zijn voorzien. De worsteling met Halffkan is niet geruisloos verlopen. Een tweede man, die in de keuken slaapt, is wakker geworden. Het is Joannes Haemers, die op verzoek van Anneke Sypekotten in de herberg is komen slapen. Anneke is namelijk al lang bang geweest, dat de beruchte bende ook haar woning eens een bezoek zal brengen. Als Haemers op de indringers afkomt slaan Andries Consten en Michael Winckens hem zonder pardon tegen de grond. Hij wordt eveneens gekneveld. Er is nu zo'n kabaal in huis ontstaan, dat iedereen wakker is geschrokken en stijf van schrik de gebeurtenissen afwacht. De hond blaft zich de longen uit het lijf.

Anneke springt uit bed, vergrendelt haar slaapkamerdeur en begint luidkeels om hulp te roepen. Zoveel lawaai kunnen ook de Bokkerijders in de stille nacht niet verdragen. Twee zonen van Mathias Ponts, Michael Winckens en Andries Consten rennen naar de zolder en vinden er een houten bank. Zij slepen de bank naar de slaapkamer van de gillende Anneke en beginnen de deur

[p. 33]

te rammen. Met luid gekraak vliegt de houten deur uit de hengsels. Anneke is hysterisch van angst. De Bokkerijders overmeesteren de vrouw en binden haar handen en voeten vast. Zij krijgt een blinddoek voor. Andries Consten blijft de vrouw bewaken, terwijl de andere Bokkerijders kisten en kasten openbreken en alle goederen in pakken bijeenbinden. Geld kunnen de mannen niet vinden. Andries Consten neemt de ongelukkige vrouw onder handen. Hij ranselt haar af. Anneke weigert echter te vertellen, waar zij haar geld bewaart. Als slaan niet helpt, tilt Andries Consten de nachtkleding van de vrouw op. Christoffel Kleynen smeert haar buik en benen met zwavel in, die hij speciaal voor dat doel heeft meegebracht. Het Blokmanneke en Michael Winckens helpen hem hierbij. Anneke is buiten zinnen van angst. Nog altijd zwijgt zij over het geld. Dan steken de Bokkerijders de zwavel aan, waardoor Anneke op een ontzettende manier verbrandt. Uiteindelijk vinden de Bokkerijders het geld toch. In totaal 7 rijksdaalders, die Anneke Sypekotten aan tolgeld heeft geïnd, 4 rijksdaalders uit haar eigen bezit en een ducaat (f 5,48), die een kramer Anneke in bewaring heeft gegeven.

De vreselijk mishandelde vrouw ligt op haar bed. Even later krijgt zij gezelschap van het dienstmeisje Agnes Hansen. De Bokkerijders hebben het meisje uit haar slaapkamer gehaald en geboeid. Zij wordt op bed bij Anneke Sypekotten gegooid. De plunderingen zijn intussen doorgegaan. Tin, koperwerk, kleren worden gestolen. Na geruime tijd hebben de Bokkerijders er ook genoeg van. Met een rijke buit verlaten zij de herberg. In de peerdskuyl in het Mariënbergerbos worden de goederen en het geld verdeeld. Zo krijgt bijvoorbeeld Joannes Dirx, bijgenaamd de Dok van Schaesberg voor zijn aandeel 17 shillingen en een tinnen schotel. De tinnen schotel kan hij later voor twee shillingen in Aken verkopen.

Op 14 augustus 1743 verraadt hij op de pijnbank een groot aantal medeplichtigen. Pas een half jaar later op 26 januari 1743 krijgt Anneke Sypekotten gelegenheid om de schepenen van de ware toedracht van de brute inbraak op de hoogte te stellen. Ze vertelt het volgende:

‘Een van de rovers trapte mij op het hoofd en zei, dat hij nog wel andere middelen kende om mij te dwingen de plaats van het geld aan te wijzen. Ik was zo erg verbrand, dat ik negen weken in behandeling bij een dokter ben geweest en vijf weken daarna was ik nog niet in staat enig werk te doen’. Op de vraag of zij iemand van de Bokkerijders herkend heeft, zegt zij: ‘Het was onmogelijk om iemand aan de spraak te herkennen. Zien kon ik niets omdat de boeven beddegoed boven op mijn hoofd hadden gegooid. Ze spraken allen de inlandse taal. De meid Agnes Hansen had haar verteld, dat zij ook niets

[p. 34]

kon zien, omdat de bandieten haar gezicht ook met beddegoed hadden bedekt’.

Anneke Sypekotten kan niet schrijven. Onder het protocol zet zij haar handmerk: een kruisje. Hoe zij toch de tol, die zij inde, kon noteren, is derhalve een groot raadsel. De kopstukken van deze inbraak vinden geen zachtaardige dood. Joannes Vincken, bijgenaamd ‘De Vinckde Coopman-de Generaal’ wordt op 2 juli 1743 gearresteerd en opgesloten in het kasteel te Herzogenrath. Hij weet hieruit te ontvluchten en wordt het laatst in Luik gesignaleerd. Hoe het hem verder is gegaan is niet bekend. In ieder geval heeft hij op 13 juli 1744 in Luik in de gevangenis gezeten.

Andries Consten wordt geradbraakt en op 9 oktober 1743 onder de galg te Chèvremont begraven.

Michael Winckens sterft op de pijnbank op het kasteel te Herzogenrath. Dat gebeurt op 2 april 1743. Twee dagen later wordt zijn lijk door de beulsknecht over de kasteelmuur in de gracht geworpen. Daarna naakt in een doodkist gelegd en ter plaatse begraven.

Nicolaas Peters wordt op 10 september 1743 geëxecuteerd. Zijn benen, armen en hoofd worden afgehouwen, de lichaamsdelen op een rad gespijkerd en ten toon gesteld. Het dient als ‘exempel en voorbeeld voor anderen’. Zijn stoffelijke resten worden onder de galg begraven.

De galg van Ubach voor het district Groenstraat te Waubach heeft niet aan de Brandenberg gestaan, zoals steeds vermeld wordt, maar in de heide, waar Ubach aan Heerlen grensde, ongeveer 200 meter oostwaarts van de Brandenberg aan de zogenaamde ‘Langen Poel’.

Christoffel Kleynen sterft hier op 10 september 1743 eveneens aan de galg.

In de nacht van 4 op 5 juli 1742 hebben de Bokkerijders een bezoek gebracht aan de woning van Joannes Keulaerts in Kerkrade. De woning lag aan de linkerkant van de weg van Heerlen naar Aken, dicht bij Drievogels. Tussen 24 en 1 uur verschijnen enkele bandieten op zijn slaapkamer. Keulaerts is opgesprongen, heeft het raam opengerukt en roept luidkeels om hulp. Joannes Moulen uit de Wijngracht grijpt hem vast en slaat hem drie fikse gaten in het hoofd. Leonard Vroen, bijgenaamd de ‘Generaal van Seckendorf’, steekt Keulaerts daarop met een mes in zijn rechterarm. De Bokkerijders binden zijn armen op zijn rug. Ze gooien de man op bed en trekken beddegoed over zijn hoofd, zodat hij niet meer kan zien wat zij uitspoken. Zijn zoon Willem, die op 22 oktober 1730 met Anna Hanssen is getrouwd en bij hem inwoont, is niet thuis. Anna danssen ontmoet de Bokkerijders wel. Zij dringen in haar slaapkamer en knevelen de vrouw. Zij wijst hen onmiddellijk aan waar het geld verborgen is. Terwijl de bandieten op haar kamer bezig zijn de kis-

[p. 35]

ten te forceren, wordt de baby van Anna door het lawaai wakker. Het kind begint te huilen. De ‘Generaal van Seckendorf’ neemt de zuigeling uit de wieg en bindt het kind aan de moeder vast. Joannes Kersten beveelt de vrouw het kind de borst te geven, omdat het stil moet zijn.

De Bokkerijders zijn de woning binnengedrongen door een gat dat zij in de keukenwand braken. Tien jaar geleden kon men de plek van het gat nog zien, dat de Bokkerijders in de muur hadden gemaakt. Het gat was weliswaar dichtgemetseld, maar aan de verkleuring van het pleisterwerk was duidelijk de omtrek van het gat te zien. Thans is het huis verbouwd. Bijna een jaar later, op 28 juni 1743, komen de schout en de schepenen van Kerkrade pas op het idee om eens te gaan informeren, wat er zich in de nacht van 4 op 5 juli 1742 ten huize van Joannes Keulaerts heeft afgespeeld.

Omdat Keulaerts te oud is om naar Kerkrade te gaan doen de schout J. Poyck en de schepenen Peter Caspar Poyck, De La Haye en Alexander Souren zelfs de moeite om zelf naar de Locht te gaan om Keulaerts te verhoren.