Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[19 Mei 1804]

ZATURDAG den 19e MEY. Ten zeven uuren verlieten wy de Theefonteyn, en reden door eene zandige weg na de Elandsfonteyn.⁷⁸⁶ Links van ons zagen wy de Groene Kloofsgebergtens en Elandskerk, zynde een heuvel van dien naam.⁷⁸⁷ Wy zagen tot aan Mastenberg⁷⁸⁸ niets belangryks. Tegens circa een

786 Elandsfontein (tans C. 8.48, met onderverdelings, by Stinkkruidkop, 8 myl suidwes van Hopefield) het destyds behoort aan Gabriel Josua Rossouw, ged. 2.1.1774 en getr. op 18.6.1797 met Hendrina Sibella Melck, jongste dogter van Martin Melck (Vgl. G.R. II, A-O, p. 339 en III, P-Z, p. 179; ook B.R. 84, p. 30-31). Kaart V.C. 187(f), Kaapse Argief, toon die pad oor Elandsfontein regs verby Massenberg oor die plase van Mostert en Gildenhuizen, noord verby Zeeberg, na die kus van Saldanhabaai. Dis vandag nog 'n sandpaadjie.

787 Die naam het verdwyn; vermoedelik Groot Swartberg (943 vt.) ongeveer 6 myl ten suide van die roete.

788 Mastenberg (Massenberg), tans MAL F 1.2, geleë by die Massenberg (528 vt.). Die plaas grens ooswaarts aan Elandsfontein en is reeds in 1731 uitgegee (R.L.R. 9, p. 73 en R.L.R. 76, p. 44). Dit het saam met die plase Langefontein en Roodebloem behoort aan Susanna van Breda, weduwee van Hendrik Oostwald Laubscher (Vgl. B.R. 84, p. 30; G.R. II, A-O, p. 252; V.R.V. 23 (Van Ryneveld), pp. 111-112 en voetn. 52 en infra voetn. 838).

[p. 205]

uur op de middag arriveerde wy aldaar om te middagmaalen.

De plaats aan Mastenberg is een in het zand gelegene veeplaats, gehoorende aan de weduwe Hendrik Laubscher van Roode Blom. Het kwam ons voor zeer schraal te zyn, egter verzekerde men dat het veld zeer geschikt voor vee is. Ten half twee uuren arriveerden onze pakwagens en wy vertrokken, wel haast van hier cours zettende, naar de Oostwal⁷⁸⁹ der Saldanhabaay, daar wy ten vier uuren aan de Stompehoek by Dirk Slabber⁷⁹⁰ afstapten. Wy vonden aldaar den posthouder Stofberg⁷⁹¹ welke met drie chaloupen⁷⁹² gereed leyde, om ons naar het posthuis over te brengen. Wy traden in de zelve, en kwamen na een goed uur roeyens aan de overzyde.

Wy bewonderde de Saldanha-Baay om der zelver schoone uitgestrektheid; jammer is het dat het land aan de oevers, zoo schraal en dor is.⁷⁹³

Het Hollandsch koopvaardyschip De Goede Intentie, Captⁿ. Wessel Wessels,⁷⁹⁴ legd agter het Schaap Eiland⁷⁹⁵ ten anker; deszelfs bestemming is naar de Houtbaay, dog slegt weer en lekkage hadden hem genoodzaakt hier binnen te lopen.

Deze baay kan een groote menigte schepen van allerley groote bevatten, heeft op veele plaatsen genoegzame diepte voor groote oorlogsschepen; is dog by laag water op veele plaatsen ten eene male droog. Wy zagen deze dag byna geen wild. Aan strand werd tot vermaak eenige zee of strandvogels

789 Die ou plaas Ooste(n)wal (Oosterwal) tans C.F. 13.19 wat later bekend was as ‘The Residency’ van M.J. Brink, en nog later van J.G.W. Stigling; geleë aan die Zeeberg. (Sien kaart nr. 580, Kaapse Argief en South African Who's Who, 1916, p. 329). Dit was blykbaar 'n naam wat verwisselbaar was met De Stompehoek (aan die kus regoor Schapeneiland). Vgl. Kaapse Plakkaatboek VI, p. 269. Nog 'n naam vir die grond was De Geitemelksfontein (Aanwins 709, Saldanhabaai, Kaapse Argief). Die opstal was, sover vasgestel kon word, die huidige Langebaan.

790 Dirk Slabber (jonger broer van Johannes Slabber van die Klipberg), ged. 20.3.1757, getr. op 8.9.1782 met Johanna Jacoba van Aarde en hertr. met Maria Margaretha Hannosius, wed. van Nicolaas Lindes (G.R. III, P-Z, p. 266). Hy was veldkornet van die Groenkloof (B.R. 84, p. 19) en was betrokke by Janssens se verdedigingsreëlings, saam met sy Deense skoonseun, George Nelson Lond, 'n voorsaat van die Sampsonfamilie in Suid-Afrika (B.R. 52, p. 5, en ms. Ruby Porter, ‘The Sampson Family 1775-1960’, p. 18, S.A. Openbare Biblioteek, Kaapstad).

791 Jacobus Stofberg, stamvader van die Stofbergs in Suid-Afrika, ‘baas’ van die Kompanjiespos aan die Saldanhabaai voor 1795; afkomstig uit ‘Nieuwkerken aan den Yssel’ en getr. op 2.11.1783 met Anna Catharina Olwagen (ged. 4.5.1760). Sien G.R. II, A-O, p. 503 en III, P-Z, p. 352. Lichtenstein (V.R.V. 10, p. 43) beweer dat Stofberg van geboorte 'n Duitser was en voorheen 'n ondergeskikte offisier by die Kaapse garnisoen. (Vgl. ook Theal, Records I, p. 351). Die leningsplaas Stofbergsfontein gel. in de Saldanhabaay is in 1790 op ordonnansie aan hom verleen (R.L.R. 42, pp. 245 en 826). Dit was op die nou landengte van die skiereiland, suid van die plaas Oude Pos geleë, tans C 3.82.

792 Fr. chaloupe, snelvarende roeiskuit.

793 Vgl. beskrywing van Saldanhabaai by Barrow (I, p. 361 en II, pp. 260-264) en die uitvoerige kommentaar oor Barrow by Lichtenstein (V.R.V. 10, pp. 41-55).

794 Infra, voetn. 798.

795 Die grootste van die eilande binne die baai, reg teenoor Stompehoek (Langebaan).

[p. 206]

geschoten. Wy zagen veel flamingos, die met honderden over de plaaten en zandbanken loopen.⁷⁹⁶

Het huis van den Posthouder is een zindelyk, wel ingericht gebouw en gelegen juist over de Stompehoek in een kleine inham naby de seinpost, genaamd de Nieuwe Uitkyk, een hooge berg die de gehele baay overziet.⁷⁹⁷

796 Vgl. die beskrywing van die flaminke by Augusta de Mist (pp. 85-86).

797 De Nieuwe Uitkyk, om dit te onderskei van De Oude Post meer suidwaarts. Vgl. oorspronklike Gordontekening nr. 35: Saldanhabaai vanaf Witteklip (Rijksmuseum, Amsterdam); ook kaarte V.C. 187(e) en (f), P.L. Henry (1795), Kaapse Argief. Die berg by die seinpos is 637 vt. hoog.