Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[1 Augustus 1803]

MAANDAG den 1e AUGUSTUS, voor het aanbreken van den dag kwam de Corporaal der Dragonders rapport doen dat door de onachtzaamheid van de schildwacht de jonge deserteur⁶⁹⁵ ontsnapt en nergens te vinden was: hoe gewoon ook aan de onoplettendheden dezer lieden, werd dog de schildwacht dadelyk in arrest gezet, terwyl wy ogenblikkelyk een menigte der Kaffers en Hottentotten op het spoor zetten om hem te agterhalen; de Commandant de Klerk verzekerde dat het niet mogelyk was aan hunnen oplettendheid te ontgaan, en werd verzogt aan zyne Veld Cornets en naaste buuren kennis er van te geven, met ernstige vermaning deze misdadiger zoo spoedig mogelyk aan ons over te brengen: wy voeden de hoop dat dit van het gewenscht gevolg zal zyn.

695 Die deserteur wat op 24 Julie op Gordonsfontein binnegebring is.

[p. 188]

Onder de slaven van deze De Klerk vonden wy een man welke de Operatie van Abeilard⁶⁹⁶ had ondergaan. Onze verwondering hier over te kennen gevende verhaalde ons den zelven dat gedurende een commando dat hy, De Klerk, moest doen, deze slaaf telkens van de plaats weg liep en zich by de slavinnen der naburige plaatzen op hield; dat dit eyndelyk zyn moeder⁶⁹⁷ beginnende te vervelen, zy deze slaaf op een goede dag had doen binden en in haar byzyn tot dien staat had doen brengen om hem de lust tot wederweglopen te benemen. Verwonderlyk is het dat deze ongelukkige zoo goed genezen was.

Overladen van vrindelykheden vertrokken wy met versche ossen, tegens negen uuren van deze plaats. Wy hielden meer cours naar het zuiden dan te vooren; verscheide malen togen wy over de Gamka, aldus naar het Hottentotsch woord (Gama/Leeuw) en t'Ka (rivier), genoemd.⁶⁹⁸ De inwooners hebben echter een spruit dezer Gamka by uitsluiting Leeuwen Rivier genoemd,⁶⁹⁹ ofschoon het de zelve is welke by de Tafel en Leuwebergen boven de Ghowp⁷⁰⁰ zyn oorsprong neemd en zich beneden de Zwarte Berg van Graaff-Reinet met de Rhenoster Rivier in de Olyphants Rivier werpt; zy snyd dus dwars door de Caroo of Ghowp. Deze rivier heeft een breed bed, dog is des somers ten eenemale droog; aan den oostelyken oever loopt de scheiding van het district Graaff-Reinet en Stellenbosch; wy kwamen zonder iets aandachtswaardig gezien te hebben aan de Caspers Craal mede op den oever van Chamka Rivier daar wy onze tenten nedersloegen.⁷⁰¹

696 Ontmanning, soos geskied het aan Pierre Abélard (1079-1142), middeleeuse teoloog en filosoof.

697 Anna Elisabeth Oberholster, ged. 19.2.1729, weduwee van Jacob de Klerk (G.R. II, A-O, pp. 123 en 487-488). Sy was 'n niggie van die reedsgenoemde Michiel en Pieter Oberholster (supra voetn. 667). Lichtenstein verhaal met smaak van hierdie onvermoeibare ou dame wat Abraham de Klerk se huis met ysere hand regeer het en self nog op 75-jarige leeftyd togte na Kaapstad alleen per ossewa onderneem het (V.R.V. 11, pp. 42-44).

698 Sien vindplase (1673-1805) en beskouings oor die Hottentotse woord vir leeu en die woord vir rivier (1691-1811) by Nienaber, pp. 369-370 en 430-431 resp. Vgl. ook dergelike riviernaamsamestellings soos Dwinka (Soutrivier), Dwyka (Renosterrivier), Tarka (Vrouerivier), Kariega (Buffelsrivier), Dipka (Brakrivier), Goukamma (Vetrivier).

699 Die westelike tak met al sy eie takriviere wat onderkant Leeuw-Gamka by Fraserburgweg by die Gamka aansluit.

700 Die Koup (Gouph, Coup, Ghoup) aldus bekend sedert 1763. (Botha, pp. 35 en 54). Die oorspr. Hottentotse betekenis van die naam is blykbaar ‘die vet (vrugbare) streek,’ met verwysing na die vet (maagvet) van die mens. Sien Nienaber, p. 499, en C. Pettman, South African Place Names, Queenstown, 1931, p. 25.

701 Die roete van De Klerk af was links en daarna heen en weer oor die Gamkarivier. Naas ander bronne is Kaart nr. 254 (Kaapse Argief) vir die kontrole van hierdie trajek geraadpleeg en waar (O) en (W) naas plekname voorkom, dui dit links of regs van die Gamka aan. Van Hooivlakte na die drif by Steenrotsfontein (O); na Weltevreede (W), deur die drif, na Wolvekraal (O) na Holdrift-uitspanning (W) ook deur Lichtenstein genoem (V.R.V. 11, p. 82). Net onderkant loop die Kaspersrivier in en hier is waarskynlik op 1.8.1803 oornag, ongeveer 17 myl suidwes van Hooivlakte, nagenoeg halfpad tussen die spoorweghaltes Klipbank en Letjesbosch.