Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[23 Juni 1803]

DONDERDAG den 23e JUNY reed ik op last van de Gouverneur, vergezeld van den Kapitein Alberty, den Luitenant Gilmer en eenige dragonders vroeg-

[p. 123]

tydig Koning Gaicka in tegen.⁴⁶⁹ Wy troffen hem op den afstand van een klein uur aan reeds op weg na ons Camp zynde; daags te voren had zyne Kaffersche Majesteit aan den Generaal doen verzoeken dat wanneer wy ter zyner afhaling kwamen, als dan de musikant (hier mede 〈bedoelende〉 den dragonder welke het appell op de halve maan by ons blaast)⁴⁷⁰ mede van de party mogt wezen, zoo dat hy den zelven tusschen ons gezelschap aan zyne halve maan ontwarende geen gehoor aan myne boodschap gaf, maar al zyne aandagt vestigde op het blazen van dit instrument; hy verlangde, dat deze man naast hem zoude ryden. Coenraad de Buis beduide te vergeefsch dat ik meer belangryke zaken met hem te verhandelen had. Ik reed te paard aan zyne zyde en had eenige malen bemerkt dat hy telkens agter my uitzag en tegens zyn gevolg driftig sprak. De Buis zag dat my dit wantrouwen gaf, maar stelde my gerust, zeggende dat zyne Majesteit als opgetogen was over de groote pracht van myn paard, als zynde van onderen de hoeven met blinkend yzer beslagen; zulk een rykdom ging boven zyn begrip en hier over sprak hy agterom met de zyne. Ik beloofde zyne Majesteit by de aankomst in ons leger een stel oude hoefyzers te zullen vereeren, het welk hem met zooveel vreugde bezielde dat hy zyn tred verdubbelde om maar spoedig het geluk dezer bezitting te genieten.

Na eenige korte overwegingen met zyne Kapiteins gemaakt en menigmalen stil gehouden te hebben, floot hy zeer luyd op zyne vingers en dit signal bragt de geheele menigte in een volle loop en het oude magere paard van zyne Majesteit in den draf, komende wy als een bende losgebrokene narren met Koning Gaicka aan het hoofd, met zyne Moeder op de afgezondene karre, en vier vrouwen in onze legerplaats aan.

Hy ging aanstonds met zeer veel vertrouwen naar de tent van den Generaal, zyn hoog Edele met heuschheid de hand toereikende. Gaicka is een man van circa zesentwintig jaren, zeer schoon gebouwd. Een sprekend, zeer innemend gelaat en vast voorkomen doen hem boven zyne onderdanen uitmunten. Hy had eene byeenkomst by den Generaal, in welke hy ongemeen veel geest, vastheid en character, en in een Kaffer, buitengewoon schrander oordeel aan den dag legde.⁴⁷¹ Zyne moeder, een vrouw van hooge jaren, draagd ook op

469 Tegemoet.

470 Die beuelblaser met sy Franse horing wat op so 'n reis allerlei militêre seine blaas en selfs die veewagters roep (V.R.V. 10, (Lichtenstein) p. 11).

471 Vgl. beskrywings van Gaika (c. 1775-14.11.1829) deur tydgenote: Barrow I, p. 198 en L. Alberti, De Kaffers aan de Zuidkust van Afrika, pp. 253-257. ('n Hele hoofstukkie oor ‘Karaktertrekken en Bijzonderheden van Gäika (sic)’. Ook Janssens se eie indrukke van Gaika, ‘verre de schoonste der Caffers’, (B.H.D. III, pp. 249-250).
Ludwig Alberti het sy ooggetuie-verslag van die ontmoeting tussen Janssens en Gaika as teks gevoeg by Paravicini se tekening soos gepubliseer in Zuid-Afrikaansche Gezichten (Amsterdam, 1810): Deze gebeurtenis verdiende inzonderheid door de Graveerstift aan de vergetenheid te worden onttrokken, als zijnde destijds de Vrede met de Kaffers, na eenen verwoestenden Oorlog, door den Hoog Edelen Gestrengen Heer Gouverneur Janssens verzekerd geworden.
Het Opperhooft der Kaffers, Gäika, na de Katrivier te zijn overgetrokken, werd door den Gouverneur, gevolgd door eenige Officieren en Hoogstdeszelfs getrouwen Lijfhussaar,^* die zijnen Meester, tien jaren te voren doodelijk gewond, van het slagveld had weggevoerd, vóór het front van het Kampement ontvangen. Men ziet eene afdeeling Voetvolk, die bedekking van den Gouverneur, onder de wapenen en Dragonders terug komen, die met de evengemelde officieren door den Gouverneur waaren uitgezonden geweest, om Gäika in te halen; terwijl zicht het overige gedeelte van het Gevolg mede verzameld heeft, om deze zeldzame plegtigheid te aanschouwen.
Aan de andere zijde, ontwaard men, agter Gäika, deszelfs talrijk Gevolg, en, aan het einde van den stoet, zijne Moeder, gewoon, haren zoon bij zulke gelegenheden te verzellen en deszelfs handelingen te leiden. Zij is in eenen Europischen Mans-Japon gekleed, dien zij vroeger uit de Volkplanting ten geschenke had bekomen, bij zich hebbende eene Kar, bespannen met twee Ossen, die haar op eenigen afstand te gemoet was gezonden en waarvan zij zicht tot daar bediend had.
In het verschiet ziet men eenige Ossen aanbrengen, welke, nadat de onderhandeling was afgelopen, den Gouverneur door Gäika, volgens het Kaffersche gebruik, om gedane beloften door geschenken te bekrachtigen, worden aangeboden; weshalve Gäika dezelven zijne Brieven noemde.

* Van Reenen (V.R.V. 18, p. 238) maak melding van die Goewerneur se ‘bediende Post genaamd’; die generaal is naamlik in die veldtog in Vlaandere op 13.9.1793 voor Meenen swaar gewond (Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, deel I, kol. 1211-1213).

[p. 124]

haar gezicht al de teekenen van een redelyk geslepen vernuft en geest, en gaf er in deze onderhandeling verschyde blyken van. De kleding zoo van deze vrouw als van den Koning verschilde in niets van de overige Kaffers, alleenlyk had Gaicka eenige lange snoeren fyne witte Coralen omhangen, welke by uitsluyting het optooysel en teeken van opperhoofd of koning zyn.

Zy spysde deze middag aan onze tafel; de Koning zag naauwkeurig toe hoe wy de lepel, vork en mes gebruikte, en dit afgezien hebbende, bezigde Zyne Majesteit de zelve of hy niet anders gewoon was. Het Europische eten smaakte hun ongemeen, gelyk ook de wyn.⁴⁷² Gaicka zorgde met veel heuschheid dat zyn kapiteinen welke rondsom de tent zaten ook iets mede kregen. Telkens als hy een goede portie op zyn bord nam, at hy er iets van en rykte het vervolgens aan zyne gunstelingen. De Moeder Koninginne, benevens de vrouwen des Konings, hadden uitermate apetyt en dronken een goede hoeveelheid Kaapwyn.

De Gouverneur gaf des avonds eenige kledingstukken die hun by uitstek wel bevielen, en zy ook dadelyk aantogen.⁴⁷³ Ik droeg gemeenlyk⁴⁷⁴ een blauw jacket dat van een oude montering⁴⁷⁵ gemaakt was en eene byzonder snit had, zoo dat de Generaal, een extra antipathie aan dit stuk myner guarde robe⁴⁷⁶ hebbende, met eenparigheid van stemmen werd besloten, de Koning Gaicka er mede uit te dossen. De heer van Rheene, een zwaar wel uitgegroeyd mensch, had even als ik een stuk in zyn klederkast dat gedoemd werd om aan de Koninginne moeder te worden vereerd, bestaande in een Chitse Cham-

472 Van Reenen se indruk van die middagmaal was dat dit ‘een zeer mislyk Dinee’ was (V.R.V. 18, p. 176).

473 Hier kom in die handskrif die akwarel van Paravicini voor met byskrif ‘Kaffer Koning Gaïka’.

474 Gewoonlik.

475 Mondering; hier in die betekenis van uniform.

476 Garderobe; voorraad kledingstukke.

[p. 125]

breloupe⁴⁷⁷ in welke hy gemeenlyk sliep. De Generaal voegde by de kledingstukken voor Gaicka een zwart zyde camisool,⁴⁷⁸ een geele nanking pantalon,⁴⁷⁹ en een paar soldatenschoenen. De vier vrouwen ontfingen ieder een wit linnen soldate hemd. Op deze wyze de Koninglyke Famille uitgemonsterd hebbende, waren zy de bewondering hunner onderdanen en kwamen trots te voorschyn zich zelve en elkanderen met veel welgevallen beschouwende.

De hoed met vederen van den Generaal maakte de Koning vooral zeer gelukkig. Hy zeide dat de kross⁴⁸⁰ van de gouverneur (hier mede de mantel meenende) hem ook wel zoude bevallen. Dit werd echter maar voor notificatie aangenomen.

477 Naghemp van sis (gedrukte katoen).

478 Frans: camisole, baadjie (vir oggenddrag).

479 Broek van sterk, donkergeel katoen uit Chinese boomwol, oorspronklik in Nanking vervaardig.

480 Karos.

* Van Reenen (V.R.V. 18, p. 238) maak melding van die Goewerneur se ‘bediende Post genaamd’; die generaal is naamlik in die veldtog in Vlaandere op 13.9.1793 voor Meenen swaar gewond (Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, deel I, kol. 1211-1213).