Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[30 Mei 1803]

MAANDAG den 30e MEY, bragten wy geheel met schryven door; stelde en reykte een bylage tot de instructie voor den Commanderende Officier van de Algoabaay³⁶⁴ uit; met eene geleibrief waarby nog gevoegd eene Copie van den brief aan den Veld Cornet Muller.

By deze gelegenheid zond de gouverneur eene missive aan den Commissaris Generaal daar byvoegende afschrift van het besluit van verbanning tegens Fereyra en zyn famille.³⁶⁵

De heer van Rheenen was heden morgen met volmacht van den Generaal met de Commandanten Botha; Van Royen, den burger Oosthuyzen³⁶⁶ en den missionaris Read, weezen zien naar een geschikt locaal ter plaatsing van het institut der hottentotsche school;³⁶⁷ by zyne terugkomst en verslag daar

364 B.R. 93, nr. 18, Janssens/Von Gilten, 31.5.1803; ook B.R. 36, nr. 66, p. 366: oor die gee van wapens aan Hottentotte. Die oorspronklike instruksie van 20 klousules is afgeskryf voor in band B.R. 93.

365 Die besluit om T.I. Ferreira, sekere lede van sy gesin, en Jan(Johann) Adam Rens van hul woonplek in Algoabaai te verban, is geneem nadat die goewerneur die vorige dag D.G. van Reenen, P.R. Botha, en Jac. Linde geraadpleeg het (B.R. 93, pp. 121-123 en B.H.D. III, p. 231). Die bevel is die volgende dag gedateer toe dit aan Ferreira en Rens bestel is (Kopie in die handskrif van Paravicini en deur Janssens eiehandig onderteken: B.R. 36, nr. 67, pp. 339-342). J.A. Rens moes in 1803 'n betreklik bejaarde man gewees het, miskien 70 jaar. (Sien G.R. III, P-Z, p. 120 en Hoge (a), pp. 332-333). Die stukke deur Janssens op 30 Mei opgestel, word in die amptelike joernaal genoem (G.M. IV, p. 154).
Vgl. oor die geval Ferreira die proklamasie van J.A. de Mist (8.6.1803) waarin verwys word na Janssens se besluit om ‘onaangezien het ongunstig jaargetyde ... in eigen persoon, de wyduitgestrekte Velden en Districten deezer Colonie (te) doorreizen, en met eigene oogen den toestand der Ingezetenen te zien, en de oirzaaken optespeuren van de klagten, die van alle zyden zyn ingekoomen over mishandelingen, verwoestingen, roveryen en moord, die, vooral in de afgelegene streeken, byna straffeloos gepleegd zyn, en die nog geen einde schynen te hebben...’ (Kaapsche Courant, 11.6.1803).

366 Gerhardus (Gerrit) Oosthuysen (Oosthuyzen), ged. 18.8.1748 en getr. op 24.12.1769 met Susanna van Be(u)len (G.R. II, A-O, p. 506). Hy was by Muller se kommando van 1782-1783 wat die Grosvenor-oorlewendes gaan soek het. Hy het al in 1770 'n plaas De Klippedrift aan de Tsitsikamma op sy naam, en teen 1789 ook De Geelhouteboom gel: aan de Cournij (over de Zondagsrivier), dus suidoos van die huidige Kirkwood (R.L.R. 40, p. 243; R.L.R. 43, fol. 64 en G.R. 14/16, lys van 1802).

367 Van Reenen sê (V.R.V. 18, p. 128) dat die rit op 29 Mei onderneem is; in werklikheid is dit weens die Pinkstertyd tot die volgende dag uitgestel. Die oorspronklike versoek van dr. Van der Kemp was vervat in sy brief van 10.2.1803 uit Algoabaai aan De Mist (B.R. 109, dd. 8.3.1803, pp. 23-24) ‘houdende eenige details nopens den actueelen staat van de Hottentotten, die hy onder zyne Instructie, en leiding genomen had, en verzoek om hem aan te wijzen een plaats voor deszelfs toekomstig vast verblyf, en de nodige beveiliging tegen alle insultes die hy ende zynen meermalen aldaar moesten ondervinden...’.
Die stukke is in toto aan Janssens by sy vertrek meegegee. Hoewel die goewerneur die toekenning van grond vir 'n instituut as 'n praktiese oplossing vir die swerwende kudde van Van der Kemp gesien het (B.R. 93, nr. 42, Janssens/De Mist, 6.7.1803), het hy gaandeweg krasse af keer van sendelinge geopenbaar waarvan uit sy korrespondensie talle staaltjies aan te haal is. V.C. 138, p. 109: Oor sendingwerk ‘...dit schynt mede in de Boekenkas fraayer en nuttiger als het in der daad is/Algemeen zyn de Zendelingen Elendelingen zonder opgeklaarde denkbeelden; zy doen zeer veel kwaad, en te vergeefsch zoek uit ik te vinden welk goed zy doen...’. Mss. Germ. 857 (mikrofilm Kaapse Argief). Janssens/De Mist, 11.12.1804: ‘De meeste zendelingen zyn Dommerikken die geen ordinaire menschen verstand hebben, die gewis mede uit luyheid tot dat beroep zyn overgegaan en die niet den minsten aanleg (hebben) iets tot de beschaving of geluk der wilden toe te brengen’.

[p. 96]

omtrent schreef den generaal eene brief aan den Missionaris Van der Kemp,³⁶⁸ hem daar by afstand doende van eene plaats gelegen tusschen die van Thomas Ignatius Fereyra en de weduwe Scheepers,³⁶⁹ gevende deze plaats op verzoek van de heer Van der Kemp de naam van Bethelsdorp: deze handeling en een afschrift van het besluit met een geleibrief aan den major Van Gilten werd aan voornoemde missionaris gezonden.³⁷⁰

368 B.R. 93, nr. 20, 31.5.1803 met dankbrief (p. 241) Van der Kemp/Janssens 31.5.1803, waaruit blyk dat Paravicini self die goewerneur se brief aan Van der Kemp ter hand gestel het. (Afgedruk by B.H.D. III, pp. 235-238).

369 Die plaas Roodepan, geleë tussen Ferreira se Papenkuilsfontein (later Cradock Place) aan die suidekant, en aan die noordekant Riet Valley (nou Uitenhage) wat behoort het aan Susanna Elisabeth van Leeuwen (ged. 20.8.1741) die weduwee van Gerrit Scheepers, ged. 7.11.1734, vermoor deur die Kôsa, 1799. (G.R. II, A-O, p. 208; III, P-Z, p. 227; ook R.L.R. 40, p. 247). Die naam van die plaas Roodepan kom net voor (sonder opgawe van bron) in die opskrif van Bylae V (pp. 175-179) van H.D. van Broekhuizen, Die Wordingsgeskiedenis van die Hollandse Kerke in Suid-Afrika, 1652-1804, Amsterdam, 1922.

370 B.R. 93, nr. 21, Janssens/Von Gilten, 31.5.1803. Beskrywing van Bethelsdorp by Briggs, p. 33 e.v.
Vroeg in 1804 is deur A. Danckelmann wat die loodmyn by Van Stadensrivier ondersoek het, 'n kaart van Bethelsdorp geteken. (V.C. 190(d): Plan de la Situation de Bethelsdorp établissement des Missionaires dans l'Afrique méridionale...Elevé et dessiné par A. Danckelmann.)