Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[14 Mei 1803]

ZATURDAG den 14e MEY; heden kwam een afgezant van de Caffer Capitein Jalouza³⁰² met een kopere plaat waar op het Engelsche wapen was gegraveerd gelyk aan die welke de hottentotsche Capitein Claas Stuurman om had, maar iets kleinder: in zyn gezelschap was een ander Caffer zonder schild, door den Capitein T' Sambée,³⁰³ oom van den koning Gaicka, gezonden, als mede een Hottentot grooter en minder leelyk als de menschen dier natie gemeenlyk zyn, met zyn moeder, vrouw en twee kinderen; de Hottentot zeide reeds lang in Cafferland geweest te zyn onder Capitein Botman³⁰⁴ dog de andere kende de naam van dat opperhoofd niet; de oude Hottentotten zeide dat zy het van gebrek in Cafferland niet konde houden, en wederom verlangde onder de Christenen te zyn: de Hottentot en zyn vrouw waren op zyn Caffers vercierd.

De zendeling³⁰⁵ van Jalouza was de zelfde die reeds eenige tyd te vooren hier was geweest om zich na de komst van de Gouverneur te onderrichten

302 Jalousa was een van die ‘voorste Kaffers’, d.w.s. die kapteins wat in opstand was teen die wettige gesag van die Rarabe-opperhoof Gaika (Ngqika) en wes van die Visrivier gewoon het. Hy was 'n seun van Rarabe (Gaggabee) en dus broer van Slambie (Ndlambe) en oom van Gaika (Vgl. Theal, Records VII, p. 38; L. Alberti, De Kaffers aan de Zuidkust van Afrika, pp. 210-211, en B.O. 88: Z. van Jaarsveld se joernaal, 1803).
Jalousa het hom later van Slambie losgemaak en aan Gaika onderwerp. Hy was in 1817 teenwoordig by die onderhandelinge tussen lord Charles Somerset en Gaika en het in 1823 gehelp om die inval van die Fetcani te stuit. (Cory, I, pp. 122, 130, 136 en 305, II, p. 236). Blykbaar is dit dieselfde Jalousa wat teen Sept. 1836 as veesteler gedood is in 'n aanval van Mosjesj se volk teen hom naby Thaba Bosigo (Ibidem, III, p. 250). Oor hom ook Moodie V, pp. 8, 12, 14, 16 en 45-50.

303 Slambie, of Ndlambe (1755-1828), die seun van Rarabe, wat ná sy vader se dood in 1787 opgetree het as regent vir Gaika, seun van die troonopvolger Mlavu (Umlao), eie broer van Slambie wat oorlede is. Oor sy loopbaan o.a. Soga, pp. 148-152; Cory I, pp. 44-47 en passim, II, pp. 115, 142, 145 en 397.

304 Botumane, kaptein van deel van die Imidange-stam van die Kôsa, moes nog betreklik jonk gewees het in 1803. Hy versoen hom later met Gaika maar voeg hom teen 1827 saam met Eno by Hintsa. In die oorloë van 1834-1835, 1846 en 1850 speel hy 'n aktiewe rol en verdwyn eers teen 1857 van die toneel as hy in Brits-Kaffraria sy volgelinge en sy woonplek verloor ná die Kôsa-selfmoord. (Vgl. Theal en Cory, II, pp. 115, 343, 347, 392, 397 en III, p. 50 e.v., 146, 215, 245 en 254).

305 Afgesant.

[p. 72]

en juist een dag voor onze komst weder vertrokken was. Hy had nu niet op nieuws zyn Chef gezien, maar zyn volk hadden hem doen terugkeeren op de tyding welke zy van des Gouverneurs aankomst hadden bekomen. Onze gezanten had hy den 13e bejeegend. De zendeling van Jalouza had een geestig voorkomen, scheen met gemak te spreeken. De Hottentot die ons den heer Van der Kemp tot tolk bezorgde, had daartoe de nodige bekwaamheid; vragende of hy wist dat de Hollanders, de oude bezitters des Lands, weder hier waren? antwoorde hy zulks wel te weten; of zy verlangden met de zelve in vrindschap te zyn? dat zulks hun verlangen was; of de Caffer Capiteinen hier zoude koomen? dat hy niet geloofde dat zy zich zoo verre zoude wagen, schoon zy tog verzekerd waren dat hun geen kwaad zoude geschieden. Waarom hy had durven wagen hier te komen? Hy zeide niet bang te zyn, en ten anderen dat het hem kon bevoolen worden, en was bevoolen, maar dat de Capitein zelve niets bevoolen wierd, en dus meester van niet te koomen was. Hem werd kost gegeven en gezegd tot nader oproepen te blyven.

Zo wy gisteren een menigte brieven schreven, was zulks gantsch niet minder op deeze dag;³⁰⁶ de Gouverneur schreef aan den Raad van Politie; aan de militaire Administrateur gelyk ook aan den Capitein Coresch, en aan den Conseilleur privé Grand.³⁰⁷ Alle welke brieven gelyk mede die aan onze familles des avonds van den 15e werden ingepakt en per Courier des morgens van

306 Vier stukke word in die amptelike joernaal genoem (G.M. IV, p. 139). Daar was ook die naskrif by die verslag van Janssens aan De Mist van 12.5.1803 (B.H.D. III, p. 224) wat oor die besoek van die afgesante van die Kôsakapteins handel. Op 15.5.1803 skrywe Paravicini ook 'n brief aan dic Politieke Raad wat Janssens onderteken (B.R. 87, p. 227).

307 Georges François Grand (geb. 1748, oorl. Kaapstad, 17.1.1820). 'n Franssprekende Switser uit Lausanne, oud-amptenaar van die Engelse Oos-Indiese Kompanjie, deur die Staatsbewind na die Kaap gestuur as ‘Conseilleur privé extraordinaire’, waar hy (volgens Janssens) tot 1806 ‘altoos een lastig en onnut wezen in de volksplanting’ was (Janssensvers., Den Haag, nr. 352, dd. 23.4.1806). Oor die sonderlinge loopbaan van Grand (aan die Kaap hertroud met 'n dogter van Egbertus Bergh): G.F. Grand, Narrative of the Life of a Gentleman long resident in India, Kaapstad, 1814 (eks. in die S.A. Openbare Biblioteek, Kaapstad); Madeleine Masson, Birds of Passage, Kaapstad, 1950, pp. 48-59; Barrow II, p. 140, en Van der Merwe (J.P.), pp. 113-115.