Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[12 Mei 1803]

DONDERDAG den 12e MEY; deeze ochtend hadden wy een tweede onderhandeling met Claas Stuurman in het byzyn van de commandanten²⁹³ en de Heer van Rheenen; by welke gelegenheid de verzekeringen werden herhaald, dat men het voorledene zoude vergeeten en voor de Hottentotten meerdere goede wetten zoude maken, welke aan hun bescherming en veilige woonplaatsen zoude verzekeren; de wapens van Engeland in koper gesneden welke de hottentotsche Capiteins van het Engelsche bestuur hadden ontvangen werden door ons ingeruild tegens een Ringkraag met het wapen der Republiek voorzien.²⁹⁴ Ten onderpand der goede vriendschap werden eenige geschenken, bestaande in spiegeltjes en messen gedaan, daar ze zeer mede tevreden waren. Na dat dit afgeloopen was, is Claas Stuurman cum suis, in gezelschap van Stoltz en eenige andere burgers van hier vertrokken, om de andere Hotten-

293 Die kommandante wat op hierdie tydstip in die laer was, was Jacobus Linde, P.G. Human, P.R. Botha, P. Lombard en P.H. van Rooyen.

294 Hoe die ringkraag gelyk het, is te sien op die tekening wat Paravicini van Andries Swartbooi gemaak het (vgl. infra voetn. 327). Van Reenen (V.R.V. 18, p. 86), noem dit ‘een geel kopere borstplaat’, en Cory (I, p. 122) gee die volgende opskrif op die plaat aan: CAPITEYN KLAAS STUURMAN/VREDE EN VRIENDSCHAP MET DE BATAAVISCHE REPUBLIEK/DEN 1STE MAART 1803.
Janssens het sy ‘vrede’ met Stuurman dieselfde dag nog aan De Mist berig (B.H.D. III, p. 219). Vgl. ook Moodie V, p. 15, oor die onderhandeling met Stuurman.

[p. 69]

totsche en Caffer Capiteins aan deze zyde der Visch Rivier op te zoeken omby de Gouverneur mede te komen spreeken.

De Generaal nog onophoudelyk lastig gevallen wordende met klachten van Hottentotten tegens de famille Fereyra, wierd moede alle deeze gruwelen langer te aanhooren en gelaste dienvolgens aan my benevens den heer D^k van Rheenen²⁹⁵ onderzoek te doen in hoeverre de meeste bezwaren gegrond mogten zyn; wy maakten hier mede een aanvang en bevonden dat hoe zeer wel geene bondige bewyzen tot stavinge der gepleegde misdaden konde bygebragt worden, aangezien eene menigte der getuygen uyt Hottentotten en slaven bestonden die of niet by der hand of uyt hoofde van de langduurigheid van tyd welke er zedert het pleegen dier ondaden verloopen was, reeds gestorven waren, het egter meer dan waarschynlyk was dat het grootste deel der aantygingen tegens de Fereyra's waarachtig gepleegd waren; dan dit is niet genoegzaam om den Regter tot uytspreken van doodvonnissen te magtigen.

Wy deden dan generaal omstandig berigt van onze bevindingen²⁹⁶ en zyn Edele werd te rade eenige vragen by wyze van Missive aan Thomas Ignatius Fereyra, de oude, te adresseeren zynde om en by van de volgende inhoud:²⁹⁷

1.	Welke zyne qualificatie of last was op welke hy eenig gezag aan de Algoabaay had uytgeoeffend?
2.	Welke de burgers zyn geweest, die met hem aan de baay in Commando post hadden gehouden? of dezelve er nog waren? zoo neen, waarom zylieden van daar waren vertrokken?
3.	Welke zyne verantwoording van de provisien en levensmiddelen was welke hy van wegen het gouvernement tot onderhoud van het Commando had ontfangen?
4.	Waar de zakken, ledige vaten enz. die de levensmiddelen en dranken hebben ingehouden gebleven waren?
5.	Welke munitien van buskruyd en loot hy ontfangen had en waar toe dezelve gebruykt zyn?
6.	Op wiens last hy een gouvernements pakhuis afgebrooken en gesloopt had; waar de materialen als hout yzer enz., dier er van gekomen zyn gebleven waren?
7.	Of zyne kinderen of andere huysgenoten ook van de Caffers of Hottentotten goederen gekogt, geruyld of bekomen hadden dat aan andere ingezetenen dezer volksplanting toebehoorde, en wien gedurende de droeve onlusten van dezelve ontweldigd en geroofd zyn; zoo ja, waar in die goederen bestaan en wat van dezelve geworden is?

By het doen dezer vragen wist den Generaal bereyds te vooren dat het

295 Deur Paravicini en Van Reenen is onder datum 12.5.1803 'n ‘annotatie van klagten’ ingelewer, waarby ook gevoeg was ‘eene informatie (genoemen) wegens een mishandeling aan een der Caffers ook hier tegenswoordig door T. Ferreira gedaan’. (G.M. IV, p. 138).

296 Paravicini het die stukke oor Ferreira in sy dossier bymekaar gehou (B.R. 93, nr. 9, omslag in handskrif van Paravicini: ‘De Geheele zaak met Thomas Ignatius Ferreira en zyne huysgenooten, benevens met Arend Rens’.)

297 Teks by B.R. 93, p. 81: Janssens/T.I. Ferreira, 12.5.1803.

[p. 70]

Fereyra niet mogelyk zoude weezen zig te zuyveren wyl hy een schreeuwend misbruik gemaakt hebbende van de magt welke hem in de Baay gedurende de onlusten door de Engelschen was opgedragen, zig niet had ontzien zig schuldig te maken aan de vergrypen die den Generaal thans in de opgenoemde zeven pointen bedoelde. Het bleek ook wel ras, want zyn antwoord was een aaneenschakeling van uitgezogte onwaarheden zodanig door elkanderen gehaspeld, dat by eene nadere mondelingsche ondervraging by de welke hy een gescherpte geest van intrigue aan den dag legde, dog weldra bleek dat hy van schelmery, diefstal en andere gruwelen niet vry was te pleiten.²⁹⁸

Er waren dus bewezen misdaden genoeg voorhanden om maatregulen tegens zyn persoon en famille die alle de hand in zyne boosheden geleend hadden te nemen; den Generaal ontsloeg hem dus dadelyk van het tot hier toe door hem gevoerde Commando, en om kragtdadig te verhinderen dat hy nog de zynen, voortaan de pas gevestigde rust niet weder door Godtergende mishandelingen aan de oorspronglyke bewooneren des lands zoude stooren, en veeligt de beledigde Hottentotten tot wanhoop en nieuwe oproeren zouden worden aangespoord, besloot den generaal hem, benevens zyne famille te verbannen uyt de Algoabaay;²⁹⁹ met den uytdrukkelyken last, omme zig onder verzekerde geleyde te begeven na de Drostdye Zwellendam, en aldaar onder de byzondere bewaking van den Landdrost te verblyven, behoudens zodanige verdere Condemnatien als by voorkomende meer doorslaande bewyzen zyner misdaden, het getergde recht zoude meenen tegens zyn persoon en famille te moeten uytspreeken.

Den generaal sloeg deze zachte weg in, eensdeels om de reeks van jaren welke over zyne boosheden verloopen waren, dog voornamentlik om aan het verlangen van den Commissaris Generaal de Mist de voldoen, welke overeen gekomen was te trachten, om de rust op de zachste wyze te herstellen en evenals den Gouverneur wyslyk voorzag, dat wanneer men eens begon om reeds lang verjaarde misdaden opnieuws in handen van de justitie te geven, er geen eynde aan zoude weezen, en zulks geen geleden rampen kunnende heelen, veeleer oude wonden zoude open ryten dan genezen.

De Commandant van het schip De Verwagting, Capitein Coresch, kwam heden van boord, en deed een besoek aan den Gouverneur, welke hem ten middagmaal verzogt. De ingescheepte Troupes kwamen alle aan land: de branding veroorzaakte echter dat de manschappen tot aan den hals toe door het water moesten waden, wilde men de chaloupen niet zien verbryzelen; weinig der ingeladene goederen konden heden aan wal koomen.

298 Ferreira het uitstel tot die volgende dag gevra om te antwoord op die goewerneur se brief (Ibidem, p. 83) en op 13.5.1803 sy verweer voorgelê, met bygevoegde stukke uit die Britse bewindstyd, en verdere bylaes op 14.5.1803. (Ibidem, pp. 89 e.v.).

299 Vgl. infra, voetn. 371.