Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[9 Mei 1803]

MAANDAG den 9e MEY, de Gouverneur ging heden morgen na de Missionaris Van der Kemp en was zeer te vreden over het gesprek met den zelven. Wy maakten het Bureau een weinig op zyn stel en begonnen met de zoo menigvuldige bezigheden die hier voorhanden zyn; het schip De Verwachting maakte dezen morgen vroeg zeil na de ankerplaats, dog kwam niet binnen moetende om het slegte onstuymige weder kort daarna opnieuws ankeren en zeilen bergen; wy kregen dezen dag een onophoudelyken reegen verzeld van

[p. 65]

dondervlagen, zodat wy niet veel buyten huys verrichten konden.

De Gouverneur kwam met den Major van Gilten overeen, Thomas Fereyra uit zyn arrest te ontslaan en liet hem by zig komen om hem over verscheide zaken te onderhouden, en zonder voor als nog in het minst van de tegens hem leggende klachten te gewagen, bekwam hy eene aanbeveling tot rustig gedrag en zich in geenen deele kuiperyen of ongeregeldheden te veroorloven, waarmede men hem voorhands liet vertrekken, den Major van Gilten dog aanbevelende deze man nauwkeurig gade te slaan.

By eene tusschen poozing van regen, gingen wy den berg op ter bezichtiging van het Fort Frederik het welk uit klipsteen opgetrokken en gemetseld is, hebbende in het midden een blokhuys in redelyk goede staat; de palissaden om het Fort zyn meerendeels door de boeren tot het maken van veekralen gestoolen en gebruikt. Het magazyn binnen het Fort is niet zeer groot; in het zelve zoude hoogtens 2,000 pond pulver kunnen geborgen worden, overigens hegt droog²⁸⁰ en voor het vuur gedekt. Het vivers²⁸¹ magazyn ziet er tamelyk goed uit en kan eene redelyke hoeveelheid goederen bevatten.

Heden keerde de burgers Stolts,²⁸² Vogel²⁸³ en Doris Kleynhans²⁸⁴ van de Zondags Rivier terug daar zy daags te voren na toe gereeden waren, om de Hottentotsche Capitein Klaas Stuurman²⁸⁵ op te zoeken en te nodigen by de Gouverneur te komen; deeze Burgers, voornoemde Stuurman op de plaats daar zy hem verwachten aangetroffen hebbende versprak deeze, Woensdag eerstkomende aan de Zwartkops Rivier te zullen zyn, by de plaats van Cornelis

280 Kurkdroog?

281 Lees: vivresmagazyn - bergplek vir mondprovisie.

282 Gabriel Stoltz, ged. 19.1.1772 en getr. op 8.1.1792 met Magdalena Bezuidenhout. (G.R. III, P-Z, p. 353). Sy plaas was De Kromme Rivier geleegen over de Zondagsrivier (R.L.R. 40, p. 465). Maar in 1791 het hy ook op ordonnansie gehad De Suyverfontein gel: aan de Bosjemans Vlakte (R.L.R. 41, p. 282) en teen 1810 word sy plaas Zoutepans Nek genoem, tussen die drosdy op Uitenhage en Sondagsrivier (Theal, Records VII, p. 258).
Reeds in 1799 word na hom verwys as provisionele veldkommandant teen die invallende Kôsa in Langkloof (B.O. 24, p. 848) waar hy dwarsdeur die oorlog optree. Hy was teen 1805 veldkornet van Baviaanskloof(Uitenhage) en word veldkommandant teen 1809 (Theal, Records VII, pp. 50-51, 96-97 en Moodie, V, pp. 14, 15, 51, 54), wanneer hy i.v.m. maj. Collins se reis genoem word. Sien ook V.R.V. 18 (Van Reenen) p. 80 voetn. 62 en oor sy werklike afkoms, Hoge(a), p. 415 (s.v. Gottfried Stoltz).

283 Johann Christian Vogel van Buffelsfontein (supra, voetn. 257).

284 Die enigste van dié naam was Theodorus Kleynhans, stamvader, getr. 1754 en oorlede 1803, (Hoge(a), p. 205 en G.R. II, A-O, p. 126), maar dit lyk onwaarskynlik dat iemand van sy ouderdom die reis sou meegemaak het. Hoge(b) gee 'n aanvulling (p. 71) van G.R. II waaruit blyk dat die stamvader se oudste seun wel Theodor Ernst was en ongeveer 1755 gebore kon gewees het.

285 Berugte leier van die Hottentotte wat hom in 1799 by Slambie se volk aangesluit het en saam met Boesak en Hans Trompetter teen die blankes geroof en geplunder het. (Vgl. Barrow se beskrywing van die ontmoeting met ‘Nicholas the Helmsman’ belaai met buit wat uit wraak van sy verdrukkers, die Boere, afgeneem is (II, pp. 93-94 en 110-111). Hy is in Nov. 1803, sogenaamd per ongeluk, deur sy broer, die ewe berugte David, op 'n jagtog gedood (Theal, Records V, pp. 51-52 en 105 en Cory, 1, pp. 91, 115-116, 119 en 121-122).

[p. 66]

van Royen²⁸⁶ en verzogt dat de Gouverneur zig derwaards wilde begeven, als durvende hy zig niet wel vertrouwen om regtstreeks aan de Algoabaay te gaan. Kort by de kraal van Stuurman leggen eenige Caffers welke zeggen dat zylieden door hunne Capiteinen derwaards zyn gezonden ter oppassing en weiding van vee, dat dog geen aanmerkelyk aantal scheen te zyn. Den burger Stolts aan Stuurman vragende waarom hy verder opgetrokken was, antwoorde hy dat dit het gevolg van praatjes waren die hem minder gerust gemaakt hadden.

De zig noemende Hottentotsche Capitein Bouvezak²⁸⁷ legd aan Boschjesmans Rivier, een goed eind wegs van de kraal van Stuurman; deze laatste heeft hem doen weten om mede by den Gouverneur te koomen. By het vertrek der drie burgers voornoemd van de Zondags Rivier kon er nog geen antwoord van Bouvezak zyn: dus is zyne gezindheid nog onbekend.

286 Zwartkopsrivierswagendrift van die oorlede veldkornet Cornelis Johannes van Rooyen, ged. 26.3.1758 en getr. op 19.3.1780 met Wilhelmina Roos. Hy is in Nov. 1801 in sy huis deur die Kôsa vermoor (G.R. III, P-Z, p. 162 en B.O. 24, pp. 297 e.v.: Tjaart van der Walt/A.A. Faure, 29.11.1801). Die plaas is nou deel van Despatch, met die naam Totteridge Park.

287 Boesak (Boebezak), een van die infame Hottentotdriemanskap, Boesak, Klaas Stuurman en Hans Trompetter, wat in 1799 gemene saak met die Kôsa gemaak het teen die blankes. Op hierdie tydstip het hy blykbaar aan Boesmansrivier gelê (G.M. IV, p. 135). Janssens het Boesak nooit te sien gekry nie. Verder op die reis het hy te wete gekom dat daar ‘een fraay geweer met dubbele loop’ van Tjaart van der Walt was wat Stuurman in die hande gekry het, en nog 'n ‘groote fraaye Geweer’ wat Boesak van die oorlede kommandant gehad het, deur genl. Dundas as geskenk aan hom gegee. Dit het geblyk dat Boesak wel altwee gewere het, maar hy wou dit nie afstaan nie. Teen Junie 1804 is hy met nog vyf van sy kraal deur mense van Slambie vermoor. (B.R. 93, nr. 41, p. 344: Janssens/ Von Gilten, 6.7.1803; B.R. 40, p. 27 en B.R. 7, p. 2035).