Kroniek van Alkmaar in de Bataafs-Franse tijd, 1787-1797

23 july

De officieren, onderofficieren en rotmeester der vrije rotten nevens de nieuwe verkoorne of benoemde schutters op voorgaande dagen tegen 12 en half een uuren voor burgemeesteren gedagvaard om als zodanige hunne aanstelling te ontvangen, verscheenen in geen groot aantal.

De officieren & onderofficieren waaren genoegzaam alle bekende orange vrienden en ver af van de notabelste burgers.

Insgelijks waaren de gedagvaarde schutters meest alle mede orange lieden. Het een en ander was zeer tot verontwaardiging van de leeden der voorgaande schutterij en verdere notabele burgerij.

Veele dezer schutters hebben den eed geweigerd, sommige omdat de uitgetoogene niet van hunne ampten waaren ontzet, andere uit enkele tegenzin of onwilligheid voor het eed doen.

Bij deze gelegenheid zijn er brutaliteiten op de burgemeesterskamer gepleegt voor commissarissen geschied, in bedrijgingen bestaande die zeer verre zijn gegaan, hebbende een karel durven zeggen dat de uitgetoogene beampten ontampt moesten worden of dat het anders met de heeren slegt vergaan zou. Den eed is voorgesteld en van

[rechterbladzijde]

sommige gedaan eer het nieuwe schutters-reglement hun nog was voorgel[e]gt of medegedeelt en middags 2 uuren zijn hetzelve de verkoorren officieren van de pui van 't raadhuis afgeleezen, met bijvoeging van op approbatie van Zijn Hoogheid. Dus is Alkmaar van den 31 mai tot den 23 july zonder schutterij geweest.

Niet een der voorgaande officieren en onderofficieren is weder aangesteld geworden, denkelijk om geen andere reeden als omdat men allen heeft verdagt gehouden aan het zogenaamde patriottisme te behooren.

Den 24 dito 's middags 12 uuren is de commissie van hier weder vertrokken, onder het losbranden van 't geschut, na Medenblik.

Op den 7 august, den verjaardag van mevrouwe de princes, is het geschut weder 3 maalen, telkens 21 schooten, van de wallen gelost, 's morgens 8, 's middags 12 en 's avonds te 4 uuren, evenals op den verjaardag van Zijn Hoogheid had plaatsgehad. 's Avonds van 9 tot 12 uuren is er ook weder geïlmuneert.

29 augustus gepubliceerd orange te moeten dragen.

Den 18 september daalden onse kaasmarkt, zonder voorbeeld. Tot dien dag toe had de kaas bestendig een hooge vaste prijs gehad, daar dezelve toen ineens 2 à 2½ gulden op de 100 lood minder was.

Den 22 september 's avonds ten huisen van de heer Paludanus zijnde, verhaalde mevrouw, aan bevestigt door de burgemeester, dat een heer, van haarlieden zeer bekend, een lijst had gezien bij een der Pruissiche housaarofficieren, die benoemt waaren om in Alkmaar te rukken, waarop de voornaam

[linkerbladzijde]

patriotten stonden die geplunderd moesten worden. Zijn weledlegestrenge was de eerste, Voorhout de tweede.

Den 28 september 's morgen 7 uuren marscheerden van hier een detachiment, 50 à 60 man sterk, van het hier leggende garnisoen. Elk soldaat had 36 scherpe patroonen. De orders der commanderende officier waaren zo geheim dat nog niemand bij de uittogt wist, werwaards dit detachiment gaan zoude, moogende de orders niet bekend gemaakt worden voor en aleer het detachiment op marsch was. Dit detachiment is naar Texel gegaan om de rust te herstellen en de nieuwe balliuu in zijn gezag te mentineeren.

Nota:

De patriottische partij door het geheele land had zints de omwenteling altoos de zeekere hoop gevoed dat Frankrijk door zijn magt haar herstellen zou. Deze hoop was eerst gegrond op het onderhouden der Hollandsche uitgeweekene te St. Omee &c., naderhand op het veldleegers te St. Omee & Denijts in de maand september 1788 vergaaderd. Op dat deze legers (gedugt in zijn soort, 40 à 50 duizend man sterk, welvoorzien van alle benoodigdens tot aanvallen & beleegeren), op dit leger van St. Omee was de algemeene verwagting, totdat het in 't laast van de maand september uit elkander ging en de voorige kwartieren weer betrok. Tot dat tijdstip was de hoop der patriotten zeer sterk geweest, doch met het opbreeken & uit elkander gaan van dat leeger en ook dat bij St. Donys bijna geheel teniet geloopen, altans de meeste hadden nu weinige gedagten tot herstel meer overig.

't Was zeeker vreemd dat dit zogenaamd oeffenleeger zo stil scheiden zonder iets te doen ten aanzien van der patriotten verwagting, daar het openlijk genoeg bekend was dat Frankrijk alle

[rechterbladzijde]

reeden had om voor de hoon, zijn minister in 's Hage aangedaan en waarvoor het vergoeding één en andermaal had laaten vragen zig satisfactie te bezorgen, en onder deze bezorging de patriotten, die openlijk in dat rijk ondersteund en geholpen werden, te herstellen.

Ik was insgelijks in de zeekere verwagting dat zulks geschieden zouden, doch dat het zou zijn langs weegen van overeenkomst waartoe in mijn oogen zoveele ministers van verschillende hoven in de maand july & augustus te Spaa bijeen waaren geweest. De heer Paludanus was even zozeer in deze verwagting, aan mij zelf getuigende dat hij het plan had gezien dat wonderwijs was uitgedagt en langs welke er geen bloed vergooten zou behoeven te worden als de tegenwoordige hofpartij slegts eenigzints reedelijk wilde zijn.

't Is mij geheel waarschijnlijk voorgekoomen dat Frankrijk indedaad het oogmerk had om de patriotten te herstellen, doch dat de gesteldheid van zijn eigen rijk en de gesteldheeden der rijken van wien het tot die onderneening bijstand zou hebben moeten gehad, zodanig was en waaren in deze tijdsgesteldheid dat het er zig toenmaals onmoogelijk toe in staat bevond.

Pruissen en Engeland hadden na de omwenteling zig ten nauwste aan de Republiek verbonden; dat was om het erfstadhouderschap in het Huis van Orange met al hun vermoogen te bevestigen.

Frankrijk tasten dus ook die beide rijken aan, zo hij de Republik aantasten. Hiertoe was het alleen onmoogelijk bestand in een tijd dat zijn eigen rijk was verdeeld en zijn finantien waren in de slegtste gesteldheid.

Van den kijzer noch Rusland kon het geene bijstand hoopen, zolang de Turksche oorlog

[linkerbladzijde]

geen einde had en insgelijks de vrede tusschen Zweeden en Rusland niet was hersteld.

Zeer groot wat het aantal zieken in deze stad in de maanden augustus, september & october, en in 't bijzonder onder de militairen. In de maand augustus was de sterfte buitegemeen, grootdeels veroorzaakt door de kinderziekte die zeer sterk woede en veel ten grave sleepte. Deze zomer was een zeer schoone zomer, veelal met hitte gepaard.

De vrugtbaarheid in graanen en vrugten was butengewoon.

Nota: Ten aanzien van de publicatie 20 august[u]s dezers jaars weegens het moeten dragen van orange.

De officieren en gemeenen van het hier ingetrokke 1^e battallion van Saxa Gota hielden zig in de eerste weeken hunner inquartiering zo geschikt, dat elk gezeete burger er ten hoogste over voldaan was, doch dit veranderden doordien de heer graat van Woudenberg, burgemeester dezer stad, (een dom, onreedelijk mensch) veele officieren daagelijks aan zijn taafel noodigden, de soldaaten aan de hoofdwagt dikwils tracteerden en allen, nevens zijn dogter, tegen de zogenaamde patriottische burgers opzetten.

Hierdoor wierden de militairen brutaal en beledigende, 't welk zo verre ging dat vrouwen & mannen op de straaten door hun aangetast wierden. Zeeker zou dit slegte gevolgen gehad hebben, indien de raad der stad het zig niet hadde aangetrokken. Er wierd een commissie uit de groote wet afgevaardigd naar den commandant van het gaarnisoen en deze zodanig over de beleedigingen onderhouden, dat hij terstond desweegens order stelde waarmede het beleedigen ook terstond einde.

Gemelde graaf van Woudenberg en deszelfs dogter geraakten opentlijk in algemeene veragting, noemende een ieder deszelfs wooning ‘het openbaar verblijf van Bachus & Venus’.

[rechterbladzijde]

Den 30^e september was bij Staaten van Holland een 25^e penning gearresteerd van alle goederen (noodwendige kleederen & huisgeraaden uitgezonderd), ampten, beneficiën &c. Het placcaat daarvan verscheen in 't voorst van october en maakte algemeen zeer veel misnoegen. Kort hierna verscheen er een publicatie van dezelve Staaten, verbiedende alle heimelijke bijeenkomsten, het verzaamelen van geweer, ammenutie, het verspreiden van gerugten, alsof een buitenmoogenheid zig tog met de zaak der patriotten zig moeien zouden, het plonderen &c.

Voor het verscheinen van deze publicatie had men verspreid dat dezelve ook verbieden zouden het bijeen zijn van 5 à 6 persoonen, het zodanig gezelschap houden enz., of de heer hoofdofficier zou vrijheid hebben overal in te moogen treeden.

De leeden van het vroegere patriottisch gezelschap (meest alle leeden van de linnenrederij) tot nu toe op een andere plaats saamkomst gehouden, wenschte weder in hun eigen huis in de Langstraat intrek te kunnen neemen. Dan daar men begreep dat dit onmoogelijk los zou loopen, alleen onder de gedaante van een speelsocieteit, zo werd voorgesteld om alle de leeden tot leeden der linnenfabriek te brengen en als zodanige weder in dat huis conversatie te houden.

Ten dien einde benoemden men eenige en ook mij om een plan daartoe te formeeren. In dit plan werd eenieder vrijheid gegeven, zo leeden van reegeering als particulier, om deelgenoot te kunnen worden en de heer hoofofficier het honnairair lidmaatschap toegekend.

Dit plan was zodanig ingerigt dat voor de daaruit ontstaane voordeelen waarlijk de reederij in bloeiende staat gehouden en ene meenigte behoeftigen werk gegeven konde worden.

Hetzelve werd nevens een request om protectie

[linkerbladzijde]

aan burgemeesteren in't particulier voorgesteld en was zodanig ingerigt dan men met reeden niet wel weigeren kon, en echter doch burgemeesteren vonden goed hetzelve ter hunner kamer te brengen, schoon het request noch hoofd noch onderteekening had. De jonge Bucerus en de heer Hoogland (die in de commissie waaren gesteld), voor burgemeesteren ontbooden zijnde, werd gezegd dat burgemeester op die wijs het niet toe konde staan, 't welk ten gevolgen had dat die rederij vernietigt wierd.

Den 23 october 's avonds stierf de heer R. Paludanus, oud 52 jaar & 6 maanden.

Den 28 dito werden de geweeren aan de officieren & schutters, die voor commissarissen in den eed waaren genoomen, afgegeven.

Den 9 december werd de vlag op stads order van den toorn genoomen, zijnde Alkmaar in dit geval nu bijna de laaste van alle steeden & dorpen.

Den 28 november 1788 begon de vorst in te vallen en in weinig dagen was alles digt, zodat geen schip vaaren kon. De koude nam dag aan dag toe, zodat de thermomeeter den 6 december 's morgen 7 uuren op 3 graden boven 0 stond.

Voorzeeker een ongehoopde koude voor kerstijd.

Deze vorst duurde 51 dagen, tusschen beide 2 à 3 dagen uitgezonderd, zijnde anders de koude dag aan dag zeer streng, en wel zodanig dat de thermomeeter de meeste tijd 0 of even boven 0 teekende, ja dikwerf beneeden 0. De gevallen sneeuw is ook zeer menigvuldig geweest.

Alle waarneemingen en berigten koomen daarin overeen dat deze winter alle de harde winters van deze eeuw in strengheid overtroffen heeft.