Reinhart: Nederlandse literatuur en slavernij ten tijde van de Verlichting

[p. 30]

2. De Reinhart als briefroman: presentatie en thematiek van een epistolaire communicatie

In dit hoofdstuk wil ik de Reinhart introduceren als een verhaal met een bepaalde vormgeving en een bepaalde thematiek. Ik zal dit doen in het kader van de communicatie van de auteur, E.M. Post, met haar lezers in de negentiger jaren van de 18e eeuw, en zoveel mogelijk vanuit het lezersstandpunt trachten te achterhalen hoe deze literaire communicatie in zijn werk gaat: hoe en wat er gecommuniceerd wordt.

Ik maak daarbij onderscheid tussen de communicatie op het niveau auteur - lezer, en de in dienst daarvan staande, ingebedde epistolaire communicatie op het niveau van de personages Reinhart - Karel. Achtereenvolgens zal ik behandelen: de intentie van de auteur, het Reinhart-verhaal, en de mogelijke receptie door de lezers. De nadruk zal komen te liggen op vormgeving en thematiek van het Reinhart-verhaal. Aan de hand van de beginbrieven zal ik op basis van de zich vormende vorm een aantal onderzoekspunten formuleren die ik vervolgens voor de gehele roman zal uitwerken, zowel op basis van de zich vormende als van de gevormde vorm.

Aangezien de gegevens over de daadwerkelijke receptie vrijwel ontbreken, zou een hypothetische receptie op grond van een veelomvattende reconstructie van lezersnormen en -verwachtingen tot stand gebracht moeten worden. Dit zou het kader van mijn onderzoek echter verre te buiten gaan. Ik wil daarom volstaan met een beknopt beeld te schetsen van de mogelijke ontvangst en werking. Alleen op één punt, het motief van de slavernij, zal ik trachten tot een reconstructie te komen van de lezersverwachtingen tegen het eind van de eeuw (in hoofdstuk 3).

De terminologie die ik gebruik is in bijna alle gevallen de ingeburgerde terminologie zoals die te vinden is in de inleidende en samenvattende overzichten van E. Lämmert (1955), M. Bal (1978), R. Segers (1980) en J. van Luxemburg/M. Bal/W.G. Westeijn (1981).¹

1 Dikwijls zal ik in dit hfdst. verwijzen naar P.J. Buijnsters ‘Inleiding’ tot de recente editie van de Sara Burgerhart (Buijnsters 1980) en naar de boeiende, collegiale polemiek van W. van den Berg met Buijnsters die in het Documentatieblad Werkgroep 18e-eeuw op deze editie volgde (resp. Van den Berg 1981 en Buijnsters 1982). In tekst en noten van beide 18e-eeuwkenners-bij-uitstek kan men over de besproken onderwerpen veel literatuurverwijzingen vinden - die ik niet in alle gevallen zal herhalen. Bij de afsluiting van mijn kopij verscheen de bundel Historische letterkunde. Facetten van vakbeoefening met o.a. een bijdrage van Buijnsters waarin hij a.h.w. de balans opmaakt van de stand van het Sara-Burgerhartonderzoek (Buijnsters 1984b).
Na voltooiïng van mijn onderzoek naar de Reinhart als briefroman kwam ik op het spoor van de studie van Janet G. Altman: Epistolarity. Approaches to a form (Columbus 1982). Ik heb van dit interessante werk dat ondermeer een ‘onderzoeksmodel’ voorstelt, geen gebruik meer kunnen maken. De door mij gevolgde werkwijze is weliswaar verschillend van, maar m.i. niet strijdig met die van Altman.