Elisabeth Maria Post

[p. 10]

1. Het portret van E.M. Post dat ter gelegenheid van de Reinhart-uitgave werd gegraveerd door Reinier Vinkeles naar een tekening van I. van 't Hoff.

[p. 11]

Inleiding

Deze korte bio-bibliografische studie over Elisabeth Maria Post en haar werk wil in de eerste plaats een aanvulling zijn op het boeiende onderzoek van J.C. Brandt Corstius naar ‘Het werk van Elisabeth Maria Post in verband met de ontwikkeling van de Europese literatuur in de tweede helft van de achttiende eeuw’, zoals dat in 1955 werd gepubliceerd onder de titel Idylle en realiteit.

Het is een noodzakelijke aanvulling, want de belangrijke ideeënstudie Idylle en realiteit wordt wel enigszins ontsierd door onnauwkeurigheden en onjuistheden op bio-bibliografisch gebied. Nu heeft Brandt Corstius dit onderzoeksterrein nauwelijks betreden (‘Dit werk bezit [ ... ] niet de bedoeling een voorstudie te zijn ten dienste van een gewenste biografie of van een tekstuitgave’); hij baseerde zich op de stand van wetenschap, d.w.z. voorzover die in neerlandistische studies vervat was. De onjuistheden komen dan ook grotendeels op rekening van deze vroegere neerlandistische publikaties.

De niet-bio-bibliografisch geïnteresseerde literatuuronderzoeker zou mogelijk nog vrede kunnen hebben met het onvolkomen basismateriaal betreffende leven en werken van Post, ware het niet dat van allerlei bio-bibliografische gegevens door Brandt Corstius en anderen óók gebruik is gemaakt om conclusies te trekken op het gebied van de ideeëngeschiedenis of van de vergelijkende literatuurwetenschap.

Kennis van de levensloop is des te noodzakelijker wanneer we het oeuvre vrijwel geheel als autobiografisch beschouwen. Brandt Corstius gaat meestal niet verder dan de identificatie van de gedachtenwereld van E.M. Post en die van haar romanfiguren. Gerard Knuvelder gaat echter wel verder en schrijft, in navolging van anderen, E.M. Post bijv. een ongelukkig geëindigde verloving toe, omdat de romanfiguur Emilia uit Het land haar verloofde door de dood verliest. Maar hoeveel zekerheid bezitten we aangaande het autobiografische karakter, als we zelfs geen biografische schets hebben waaraan we althans een deel van het als autobiografisch aangediende werk kunnen toetsen? Pas als deze toetsing, met name aan de hand van ‘harde feiten’ (archief- en bibliotheekmateriaal), positief uitvalt, kun-

[p. 12]

nen we met veel voorzichtigheid wel eens enkele gegevens ontlenen aan door E.M. Post zelf als autobiografisch aangeduide delen van haar werk.

Brandt Corstius wilde zijn studie, zoals gezegd, geen vooronderzoek laten zijn ten behoeve van een teksteditie. Ik wil dat wel. Juist ook voor degenen die het werk van E.M. Post niet om zich zelfs wille zullen lezen, maar het wel beschouwen als representatief voor de ontwikkeling van de literatuur van de tweede helft van de 18e eeuw, heeft het zin dit representatieve oeuvre opnieuw bereikbaar te maken.

Bij de bestudering van E.M. Posts werk (met welk doel dan ook, maar in het bijzonder bij het voorbereiden van een tekstuitgave) is het noodzakelijk om de precieze omvang en de vorm van dat oeuvre - of van wat daarvan bewaard is gebleven in druk èn in handschrift - vast te stellen. De enkele onbekende teksten in handschrift en in gedrukte vorm die door mijn onderzoek aan het licht gekomen zijn, waren niet te vinden in de universiteitsbibliotheken, de Koninklijke Bibliotheek en andere grote bibliotheken, maar in kleinere collecties en archieven die alleen dankzij biografische kennis achterhaald konden worden. Het bio-bibliografisch onderzoek is m.i. een noodzakelijke voorwaarde om een voortgezette studie van iemands oeuvre te kunnen maken. Aan die voorwaarde was nog niet voldaan.

Natuurlijk blijven er lezers die helemaal niet gemotiveerd hoeven te worden voor een bio-bibliografische studie, bijvoorbeeld omdat ze die beschouwen als een bijdrage tot de cultuurgeschiedenis; voorts zijn er niet-dogmatische beoefenaren van de literatuurstudie die beseffen dat ook het bio-bibliografisch onderzoek zijn functie heeft bij het begrijpen van het literaire werk, omdat ‘extrinsic’ en ‘intrinsic approach’ samen een zo volledig mogelijke interpretatie van een tekst of een oeuvre mogelijk maken, en een antwoord geven op een maximaal aantal gestelde of te stellen vragen.

De inhoud van deze studie valt in drieën uiteen: 1. het onderzoek als zodanig; 2. het biografische gedeelte; 3. het bibliografische gedeelte. Daarna volgen nog een aantal bijlagen en een register.

Het eerste hoofdstuk beoogt een systematisch verslag van het onderzoek te zijn - met dien verstande, dat het hierin niet alleen gaat om de resultaten, maar ook om de gevolgde wegen (soms ook methoden) van onderzoek. De resultaten zullen in dit hoofdstuk niet tot in details worden meegedeeld, maar summier worden gehouden. Bij de verantwoording van een en ander is er naar gestreefd de voor de gang van het onderzoek weinig relevante gegevens eveneens te beperken.

[p. 13]

Voor de volledige resultaten en de verantwoording ervan verwijs ik naar hoofdstuk 2, de Biografische schets, en naar de Bibliografie van en over E.M. Post, die in hoofdstuk 3 volgt. Het onderzoeksverslag bestaat uit drie delen:

A.	Stand van zaken bij het begin van het onderzoek;
B.	Het literatuuronderzoek;
C.	Het archief- en bibliotheekonderzoek.

Het tweede hoofdstuk bevat ondanks alle naspeuringen slechts een biografische schets. Vooral door het archiefonderzoek is een hoeveelheid feiten die tot nu toe geheel of gedeeltelijk onbekend waren, aan het licht gekomen. Maar, door het vrijwel geheel ontbreken van ‘documents humains’, brieven, dagboeken, mémoires e.d., blijft de kennis omtrent E.M. Posts gevoels- en gedachtenwereld, haar intieme leven, haar psychische ontwikkeling, te gering om te voldoen aan de eisen die men aan de moderne biografie mag stellen. In de hoop dat ‘de kist’ met documenten uit het privédomein toch nog eens op de een of andere zolder ontdekt zal worden, wordt deze biografische studie voorlopig afgesloten.

Het hoofdstuk is ingedeeld naar drie levensfasen die samenvallen met haar verblijf in resp. 1. Utrecht, Emminkhuizen en Amerongen (in het gezin Post), 2. Arnhem en Velp (zelfstandig optreden als schrijfster), 3. Noordwijk en Epe (huwelijksleven).

Om de tekst van de biografie niet onnodig langer te maken door toevoeging van andere gegevens dan die over E.M. Post, vindt men in de aantekeningen bij hoofdstuk 2 de korte bio-bibliografische notities over de weinig bekende relaties van Elisabeth Maria, onder wie zich een aantal ‘minor poets’ bevindt: P.C. van Alphen, Ah. van den Berg, M. van Essen-van Haeften, S.M. Harscamp-Mill, J. Scharp en J.A. Streso.

Het derde hoofdstuk wil niet meer zijn dan een opsomming van alle teruggevonden werken van E.M. Post, en een opsomming van de literatuur over Post en haar werk.

Mocht men de verwijzingen en de verantwoording in de aantekeningen soms te overvloedig vinden, dan vergeet men wellicht dat een zo groot mogelijke controleerbaarheid de toekomstige neerlandicus (of cultuurhistoricus) die zich verder met E.M. Post wil bezighouden, vele uren zoekwerk kan besparen. In 150 jaar Poststudie heeft men maar al te vaak òf de ander gelezen en klakkeloos overgeschreven zonder enige grensverlegging, òf de ander niet gelezen en een groot stuk onderzoek voor de zoveelste maal opnieuw uitgevoerd.

Om de toekomstige onderzoeker zoveel mogelijk voor overbodig werk te vrijwaren, heb ik tot in details opening van zaken gegeven.