Syntaktische-elementenlijst

wkd vn (wederkerend vn)

A. Variant van pers. vn

Het wkd vn (zich, mezelf, jezelf enz.) is een beperkende niet-ond. vorm van hij (ie), naast niet-beperkende (hem, mij/me, jou enz.); er is een soort naamvalssysteem:

Hem enz. slaat niet terug op het ond., maar zich enz. wel:

hij wast hem	(hij en hem zijn niet identiek)
hij wast zich	(hij en zich zijn per se identiek)

Voor het hulpww-lv geldt hetzelfde:

ik zag (hem) hem {wassen}	(hem en hem zijn niet per se identiek)
ik zag (hem) zich {wassen}	(hem en zich zijn per se identiek)

Er zijn twee types: het minimaal twee- en het minimaal drieledige:

[je]	{schamen}	|	[je] [kapot] {schamen}
[je]	[kapot] {werken}	|

Het laatste is iets apart, omdat je werken niet bestaat en verder is kapotwerken zonder je enz. geen vaste verbinding.

B. Traditionele indeling

Die onderscheidt verplicht en toevallig wkd.

1. De verplichte kennen alleen de onbeklemtoonde vormen:

Jan vergist zich
Jan vergist zichzelf (uitg.)

2. Ze kennen ook uitsluitend een verbinding met een wkd vn:

Jan vergist zich
Jan vergist z'n zusje (uitg.)

3. Zich enz. is onweglaatbaar:

Jan vergist (uitg.)

De verbinding van zich enz. met het ww is hier dus hel sterk, in tegenstelling met die bij de toevallig wkd ww's en vn's.

De traditionele indeling is beginsel dus juist, maar laat het minimaal drieledige buiten beschouwing.

Een ander bezwaar is semantisch:

‘Als verplicht wederkerend [kunnen] werkwoorden beschouwd worden die met zich enz. een duidelijk andere betekenis hebben dan zonder wederkerend voornaamwoord (Haeseryn e.a. 1997: 56). Vergelijk bijv.:

zich aanstellen ‘komedie spelen’ - aanstellen ‘benoemen'’ (Haeseryn e.a. 1997: 56)

C. (Schijn)ronde verbindingen

Bij de (schijn)ronde verbindingen heersen andere regels als bij platte: zie Haeseryn e.a. (1997: 270vv).

D. Zich tegenover zichzelf en tegenover hem

In een aantal gevallen is zich uitg.: na een vzaz en buiten vaste verbindingen:

hij denkt alleen aan zich	(uitg.)
ze is erg met zich ingenomen	(uitg.)

In sommige vaste verbindingen is zichzelf niet mogelijk:

hij had geen geld bij zichzelf	(uitg.)
hij heeft ons tegen zichzelf in het harnas gejaagd	(uitg.)
ze voelt zichzelf nu prettig	(uitg.)

Zie Haeseryn [1997: 263vv] voor zich t.o. hem.

E. Besluit

Het wkd vn is een speciale variant van het pers. vn; het maakt deel uit van een uniek naamvalssysteem.

Het kent een groot aantal syntaktische beperkingen, vooral in de kombinatie met sommige hoofdww's (wkd ww's) die traditioneel ingedeeld worden in noodzakelijk wkd ww's (die meestal geen lv kennen) en toevallige (die dat wel kennen). Het belangrijkste bezwaar daartegen is dat het type je kapot werken (met onmisbaar kapot) niet apart onderscheiden wordt.

Ook na een vzaz komen zich en zichzelf voor met beperkingen.