Kleine ABN-syntaxis in vraag en antwoord

Voor VHMO en ander voortgezet onderwijs

Gezegde

18 Uit welke delen bestaat het gezegde?

18 Het gezegde bestaat minstens uit een pv. Soms komt daar nog een rest bij: een ww rest (ow of vd) of een niet-ww rest. We krijgen dus:

Het gezegde bestaat dus soms uit verschillende zinsdelen.

19 In welke vijf gevallen spreken we van een niet-ww rest?

19 Een niet-ww rest is een lv, mv of bw bep. die heel sterk met een ww verbonden is, en daarom binnen het gezegde valt. We mogen iets niet te gauw niet-ww rest noemen; alleen in de volgende vijf gevallen:

1 het eerste stuk van een scheidbaar samengesteld ww (aankomen, binnenlopen, natregenen):

we kwamen pas laat in het dorp [aan]
in de pauze regenden alle mensen [nat]

2 het niet-ww deel van ww uitdrukkingen:

hij at [met lange tanden]
het schip verging [met man en muis]

Er zijn ook uitdrukkingen zonder ww erin: te kust en te keur, stuk voor stuk, goedschiks of kwaadschiks enz. Dat zijn dus geen ww uitdrukkingen; we benoemen ze als bw bep. enz.

3 het wkd. en wkg. vn (vgl. antwoord 84):

hij bedacht [zich] nog 's
ik herinner [me] dat nog heel goed
ze begrijpen [elkaar]

[p. 15]

4 aan het en te vóór een ow:

hij was hard [aan het spitten}
hij bleek nog veel [te doen} [te hebben}

Eigenlijk zouden we moeten ontleden [te] {doen} enz., maar de twee stukken vormen één geheel.

5 het ‘naamw. deel van het gezegde’. Ww's als zijn kunnen zelden alleen een gezegde vormen: er moet minstens nog één ander zinsdeel bij staan. Dat zinsdeel kan een ander ww zijn (dan is het dus een ww rest van het gezegde) of geen ww, en dan is het dus een niet-ww rest:

Nog een paar voorbeelden met zijn:

hij is {geweest}	(bv. ‘aan de beurt geweest’)
ze was [in de tuin]
je bent [erbij]