Mijne vrolijke wijsgeerte in mijne ballingschap

[p. 135]

Elfde brief.
Verblijf van den schrijver te Antwerpen. Zijn besluit, om naar Brussel te verhuizen.

Het geen veel toebragt, om mijn afkeer tegen de plaatslijke omstandigheden van Antwerpen te overwinnen, was, vooreerst, het goed Gezelschap mijner Medelandgenooten, waaronder ik verscheiden waardige Vrienden wedervond. Ten tweeden, het ruime veld, dat mij geopend werd, om Menschen, en wel van het zonderlingste soort, te leeren kennen: ik zag hier, als 't ware, een geheel nieuw Geslagt voor mijne Onderzoekgraagte verrijzen. De Signors waren als zo veele leerzaame boeken voor mij, en vermits ik, een geruimen tijd lang, geen boeken had, (uit hoofde der moeilijkheid om ze in Braband ingevoerd te krijgen,) kwam mij dit zeer wel te pas. Ten derden, de verruklijke en onafschetsbare heerlijke wandelwegen, die men buiten Antwerpen vind. - Het vermaaklijke, schoon eenzaame Oord, Stuivenberg⁹⁰, trok vooral mijn aandagt. Daaglijks bewandelde ik dien gelukkigen grond, waar ik de beste genoegens van mijn geheele leven smaakte! Ik zou er waarlijk sentimenteel⁹¹ geworden zijn, had ik er langer genot van kunnen hebben, en voor deeze zielkwaal heb ik altoos bang geweest. De Hemel schikte het dus al weder ten goede, door mij uit dit mijn Eden te drijven! - dit mijn Eden, zeg ik, want voor een ander was het dit niet. Ik ging er eens heen, met mijn Vriend *** die pas uit Holland kwam. Hij had in mijn Wijsgeer van Stuivenberg gelezen, en verlangde het te zien. Wij hadden het genoegzaam omgewandeld, zonder dat ik hem gezegd had, dat wij op Stuivenberg waren, verwagtende, dat hij den Leeuw uit deszelfs klaauw zou kennen. Eindlijk zei hij vrij geemlijk: Dit is hier een akelige, doodsche wandeling! Zijn wij niet haast op Stuivenberg? - Ik sloeg den naasten weg naar huis in. Gij hebt er reeds geweest! gaf ik hem ten antwoord.

Wat is het goed, dagt ik naderhand, dat al de Hollanders en Brabanders dit Stuivenberg zo fraai en genoeglijk niet vinden als ik! - Wat zou er anders van mijne lieve eenzaamheid worden, en hoe veel aanstoot zou ik in deeze smalle

90 bos buiten het centrum van Antwerpen; volgens de Brieven van eenen gevlugten Hollander, p. 138 vergoedde de kwaliteit van de wandelwegen alle in Antwerpen doorstane ontberingen.

91 overgevoelig; na de verschijning van Feiths Julia in 1783 steeds sterker een verdacht adjectief. ‘Gelovigen’ blijven determ ‘sentimenteel’ zeker tot 1800 als positief begrip gebruiken voor ‘verfijnd gevoelig’.

[p. 136]

paadjes niet moeten lijden! - Bekoorlijk Stuivenberg! neen! ik ben veels te gelukkig in uwe stille dreeven geweest, dan dat ik u ooit vergeeten zou!

Vermits ik u toch op Stuivenberg gebragt heb, mijn Vriend! moet ik u nog een staaltje van Antwerpsche wraakgierigheid leveren.

Daar ter plaatse vind men eene zindelijke Estaminé.⁹² Hier had men toenmaals bij uitnemenheid goed oud bier, bekend onder den naam van Varkensleuvens.⁹³ Zomtijds ging ik derwaards, en dronk mijn pintje, meer kon ik er niet van verdragen. Eens, - in het beste Gezelschap van de waereld! - beving mij de lust, om op een klein hoekje van den glasraam, op een ruit het volgende vaarsje te schrijven.

Ik, een gebannen Patriot,

Kom hier mijn Varkensleuvens drinken,

Zo iemand deel neemt in mijn lot,

Laat hij, op mijn gezondheid, klinken.

Toen nu de Signors meester werden, hebben zij, (zo als mij verzekerd is,) om deeze vier onschuldige regels te vernietigen, den geheelen raam kort en klein geslagen en verbrijzeld, en stonden op het punt, om de geheele herberg, deswegens, in den brand te steeken.

Meerder zal ik u van Antwerpen niet zeggen. Ik heb dienaangaande reeds alles verbruikt en vertelt, wat ik er zag, hoorde en ondervond, in mijn Hollandschen Wijsgeer in Braband, en elders.

Het Brabandsch Patriottismus, die hoogte beklimmende, dat ik gemaklijk deszelfs zegepraal voorzien kon, besloot ik naar Brussel te verhuizen.⁹⁴

Alvoorens ik Antwerpen verlaat, moet ik u melden, dat ik aldaar Christoffel, de Zoon van mijnen vriend Thomas, agterliet. Hij had sterke vorderingen in de poëzij gemaakt, maar was teffens onvergeeflijk onachtzaam, op alles wat de voortbrengzelen van zijn vernuft betrof. Ik geloof, dat hij regttijdig dit tijdelijke met het eeuwige verwisseld heeft.⁹⁵ Ik had hem om eenige verfstoffen

92 kroeg, hier van Hollandse kwaliteit. Spreekwoordelijk Hollands was de ‘zindelijkheid’, ja zelfs een toeristische attractie. Waar de Antwerpse kroeg het adjectief ‘zindelijk’ krijgt, heeft het een pluim van de Nederlandse bezoeker verdiend.

93 populair bier uit Leuven; zie noot 70.

94 Na de bestorming van de winkel van Spanoghe op 2 december was het voor veel Noordnederlandse ballingen in Antwerpen duidelijk dat een beter heenkomen gezocht moest worden. Hij beweert te zijn vertrokken toen de overwinning van het Brabants patriottisme te voorzien was. Dat was vermoedelijk wat dagen vóór 2 december Daarbij zou hij ‘in de helft van December 1789’ in Duinkerken arriveren. Tussen Antwerpen en Duinkerken, en voor half december, verbleef Paape nog in Brussel en reisde hij vervolgens via Gent en Brugge.

95 Christoffel van Dijk overleed in 1791. Hij was zijn leermeester in het waaierschilderen, Gerrit Paape, gevolgd naar Antwerpen. Van Dijk bleef er hangen. Vergelijk: E.P. de Booy en J. Engel, Van erfenis tot studiebeurs. De Fundatie van de vrijvrouwe van Renswoude te Delft. Delft 1985, p. 293.

[p. 137]

verzogt; hij zond mij een peperhuisje⁹⁶ vol van het begeerde. Ik zag dat het papier beschreven was, en vond deszelfs inhoud een eigenaartig vaars te wezen. Jammer was het, dat hij het niet in zijn geheel had. Ik deed onderzoek naar het slot van dit vaars, maar Christoffel geloofde voor 't naaste, dat hij, er voor een plaquet laarzensmeerzel op hebbende laten haalen, het zelve weggesmeeten of verbrand had.

Vermits mijn tijd, om grooter brief te schrijven, heden een weinig bepaald is, zal ik dit vaarsje zo als het is, hier bij voegen. Lees het, ter liefde van mij, en ter verdienstlijke nagedagtenis van den zoon van mijnen waardigen en wijsgeerigen Thomas. Het droeg den volgende tijtel.

Ik waag het, weleerwaarde Stoet!

Schoon een gemeene Leek, uw grootst gebrek te zingen;

Uw duldeloozen overmoed,

Die, veelal bot gevierd, de waereld waant te dwingen.

Begluur mij met geen stuursch gelaat!

Een stoute tegenspraak zou slechts uw trotsch bewijzen.

't Is billijk dat de Leek uw fouten gadeslaat

Hij deed uw Leer te kort zogt hij u steeds te prijzen.

Gij, Vrienden van de needrigheid!

Rechtaarte Herders! neen! gij zult mijn Zang niet wraaken!

Gij wraakt den Dichter, die u vleit;

Wiens onbeschaamde tong, u durft tot Goden maaken.

De Lof, zo ruim u toegedeeld,

Verwekte in mij geen nijd! Gij zijt dien overwaardig!

Maar, komt ze u heden toe, - uw hart draagt Adams beeld.

Door overmaat van lof word ligt een mensch hovaardig.

Wie treed dus fier den kanzel op,

Met gladgestreeken bef en opgerolde hairen?

Die, met een opgezwollen krop,

Een winderig Acteur, van verr' poogt te evenaaren?

Wie slaat van daar het oog alom,

Om, in der hoordren oog, 't ontzag voor hem te lezen.

Terwijl hij zich verbeeld de stem van 't Christendom,

De pronk der hooge School, - een Engel Gods te wezen?

Hij blaad de gansche Bijbel door;

Legt, met een diep gepeins, een reeks geleerde vouwen.

96 papieren puntzak, veelal in gebruik voor specerijen of andere waren.

[p. 138]

 

Hij vordert eerbied en gehoor,

 

En wee hen! die hun heil hem niet geheel vertrouwen.

 

Hoe lieflijk klinkt zijn stem in 't rond!

 

Hoe roltze op toonmaat voort! hoe dwingt zij elk tot luistren!

 

Hij leest de text, waarop hij zijn verklaring grond;

 

Indien 't verklaring heet, dat klaar is te verduistren!

 

‘Geleerde Man! dus denkt de Leek,

 

Terwijl hij de oogen sluit, de hand houd opgeheven,

 

Dat heet eerst een Professorspreêk!’

 

De Preêker merkt de leus, niet duister hem gegeven,

 

Hij draaft fluks op nog hooger spoor,

 

Daar niemand, ja! hij zelf, onmooglijk hem kan volgen.

 

Hij voert orakeltaal, slechts vatbaar door 't gehoor

 

Hoe greetig word elk woord, als Gods woord, ingezwolgen.

 

De stigting uit die preêk ontstaan,

 

Is achting voor den Man, verwondring om zijn gaven:

 

't Ziet al hem met verrukking aan.

 

't Roept al hem momplend toe, geleerden! wijze, braaven!

* * *

Tot dus verre den inhoud van het Peperhuisje. Het spijt mij, u de rest niet te kunnen bezorgen.

97 Hier en daar een grove fout ingesloopen zijnde, heb ik die verholpen, en ook de spelling een weinig beschaafd [noot van Gerrit Paape].