Mijne vrolijke wijsgeerte in mijne ballingschap

[p. 126]

Negende brief.
Komst van den schrijver te Antwerpen. Ontmoetingen aldaar. Verdere opgave der werken door hem uitgegeven.

Het zou mij niet moeilijk vallen, om, met aanhaaling van eene menigte kleinigheden en de noodige opsiering, u eene vrolijke Roman van mijn leven te bezorgen: maar, behalven dat ik reeds een menigte mijner geringe bijzonderheden elders in mijne Werken, zo patriottische als anderen, verhaald heb, zoud gij er ook weinig over gestigt wezen, dat ik u tweemaalen dezelfde kost opdischte; behalven dat de egte waarheid ook zeer gemaklijk, onder de bijsieraaden, zoek zou kunnen geraaken.

Ik zal dan blijven voortgaan zo als ik begonnen ben, en u kort, zaaklijk en onopgesmukt het overige vertellen.

Toen ik te Antwerpen kwam, vond ik mij niet weinig in mijne verwagting bedroogen. Ik had mij een heerlijk denkbeeld van deeze Stad gevormd. Tot mijn ongeluk kwam ik er langs een der slegtste, afzigtlijkste hoeken in. Mijn Leidsman bragt mij in een huis, waar ik een Barbier moest vinden: dit huis geleek, in allen opzigte, naar een Verkenskot, en de menigte kindertjes, die in de vuiligheid lagen te wentelen, naar zo veel jonge Zwijntjes. De Baardschrapper, met al zijne ap- en dependentien⁸⁰, was zo afgrijslijk smeerig en vuil, dat ik, zo dra hij naar mij toe kwam, om zijn schrapkunst te verrigten, mijne oogen toeneep, en ze niet eerder opende, voor hij mij verzekerde geheel gedaan te hebben.

Meer ontmoetingen van die natuur, bij mijne eerste omwandeling door Antwerpen, deeden er mij een geweldigen afkeer tegen opvatten, en het had veel tijds en moeite in, om mij van deeze zwakheid en dit vooroordeel te genezen.

Ik liet mij naar de Hollandsche Sociëteit⁸¹ brengen. Ik vond er eene menigte Vrienden. Men bezorgde mij een Logement bij een Burger. Dit was een

80 alles wat er bij komt, al het bijkomstige.

81 In Antwerpen werd door gevluchte Hollanders een ‘Sociëteit’ opgericht: ‘dezelve is tegenover de geweezen Jesuïtenkerk, op een Kamer, weleer aan het Klooster dier vernietigde Geestlijken toebehoord hebbende’. Bedoelde kerk is de tegenwoordige St.-Carolus Borromeuskerk, andermaal kerk van de Jezuïeten. De ‘Hollandsche Sociëteit’ zal open huis gehouden hebben in een van de gebouwen waar nu de Stadsbibliotheek gevestigd is. Volgens de Brieven van eenen gevlugten Hollander, p.87 zijn er dagen ‘dat er over de vierhonderd Hollanders saamenkomen’.

[p. 127]

Signor⁸²: het grootste origineel, dat er, in zijn soort, in geheel Antwerpen te vinden was. Hij dischte goed op, en het kon nooit missen, of wij hadden altoos een vrolijken avond. Aan hem ben ik de meeste kundigheden ten opzigte van Antwerpen verpligt. - Hij is mijn Vijand geworden.

Te Antwerpen, (na eenige dagen besteed te hebben, om met mijn Huisheer, al wat voornaam en niet voornaam was, te bezigtigen,) zettede ik mij aan een nieuw Werk, waarin ik gebruik maakte van alles, wat mij in deeze verwonderlijke Stad, aanmerkingwaardig voorkwam. Dit voerde ten tijtel:

DE HOLLANDSCHE WIJSGEER IN BRABAND. Iets meer dan een Roman. Vier deelen, in 1788 en 1790 uitgegeven.

Dit Werk, waarvoor, door een zeker toeval, geheel buiten mijn weten, mijn naam geplaatst was, werdt door eenige Hollanders, - (uit wier afval van de zwervende Broeders⁸³, naderhand bleek, wat hart zij mij toedroegen,) aan de Signors bekend gemaakt, en dat wel op eene wijze, die niet missen kon, mij in den geweldigsten haat bij dit nooitonderzoekende Geslagt te brengen. Zij lazen er, naamlijk, al die passagien den Heeren Signors uit voor, welke dezen noodwendig verbitteren moesten, en zij sloegen alles kwaadaartiglijk over, wat er, ter wederlegging dier passagien, of tot wezenlijken en welgemeenden lof der Signors was bijgevoegd: terwijl deeze mijne Landgenooten niet nalieten om er van hun eigen vinding rijklijk bij te voegen. - Hier door kreeg ik eene berugtheid onder de Antwerpenaaren, waarvan zeer weinigen de moeite namen, toen zij dit Werk, (het eerste deel) uit Holland, zelf in handen kregen, om er anders in te leezen, dan het geen gemelde Hollanders er hen uit hadden voorgepraat.

Wilde ik nu niet, bij avond en ontijde, in 't water gesmeeten, half dood geslagen, gevild of iets dergelijks gedaan worden, dan was ik genoodzaakt dit Werk te verzaaken, en mijne lieve, maar driftige Signors, op allerlei dubbelzinnige wijzen, te beduiden, dat ik er de Schrijver niet van was, en in de daad, dit zou mij wel gelukt hebben, waren mijne braave Landgenooten niet telkens met hunne lange tongen tusschen beiden gekomen.

Ik beken, dat ik hier een leugen om best wil deed. - Maar ik heb bij u geene andere verschooning noodig, dan dat ik niet zot genoeg was, om, ter liefde van zulk eene beuzelagtige waarheid, zulk een afgrijslijk Martelaar te worden.

Een menigte haatlijke geschriften, gevolgen van de partijschappen in Braband, stelde men nu insgelijks op mijne rekening, schoon ik ze voor of na

82 een echte Antwerpenaar. ‘Signor’ is de traditionele bijnaam voor Antwerpenaren, die herinnert aan de Spaanse jaren van de Scheldestad.

83 de patriotse ballingen, die uit hoofde van hun gemeenschappelijk belang deel uitmaken van een fictieve broederschap.

[p. 128]

nooit gezien of gelezen had. En zie daar den grondslag van den haat der Brabandsche Patriotten, die, had ik ze niet ontweken, toen zij baas werden, mij gewis doodlijk geweest zou zijn!

Eindlijk was ik ook gereed met mijn Heilig, die thans in 't licht verscheen, getijteld:

SIMSON, in agt boeken.
De derde druk van dit Werk is uitgekomen in 1791.

Ik zal, om niet telkens weder mijn verhaal aftebreken, u de Werken van smaak opgeven, welken ik, geduurende mijne ballingschap, geschreven heb. Zie hier de lijst.

DE DWINGLANDIJ. Eene Vorstlijke Roman. 1788.
JOZEPHUS DE TWEEDE, DE BESTE DER VORSTEN, niet bemind door zijne onderdaanen. Het hoogduitsch alleen zaaklijk gevolgd. 1788.
AGIS; of de Republiek SPARTA. Treurspel. 1788.
DE EMIGRANT TE HOBOKEN. Eerste vertoog. Behelzende: KEES EN KLAARTJE; of DE VROUW IS BAAS. Klugtspel. Vervolgens nog twee vertoogen. 1788.
DE GELUKKIGE EMIGRANTEN, of DE KLEINE VOLKPLANTING VAN HET ZUIDEN. Door eene mijner Vriendinnen opgesteld, en door mij merklijk veranderd, vermeerderd en uitgegeven. 1788.
REIZE DOOR DE OOSTENRIJKSCHE NEDERLANDEN; gedaan door een voornaam HOLLANDSCH VLUGTELING, in den jaare 1788. Dit Werk werd mij zaaklijk geleverd; de beschaaving en verdere opsiering werd mij aanbevolen. 1789.
DEBORA EN BARAK; of DE WARE VRIENDEN VAN HUN VADERLAND. 1789.
HET BEROERD PARIJS; of DE ZEGEPRAAL VAN VOLK EN KONING. Toneelspel. Uit de egtste berigten, meestal woordlijk gevolgd. 1789.
CHRISTOFFEL Junior. eene origineele comique Roman. 1789.
JOZEPHUS, of DE ZEGEPRAAL DES BIJGELOOFS EN DER ARISTOCRATIE. Nationaal Toneelspel. 1790.
DE HOLLANDSCHE VADERLANDER; een waare geschiedenis van het laatst der agttiende eeuw. 1790.

[p. 129]

DE ZEGEPRAAL DER MENSCHLIEVENHEID OVER DE DWEEPERIJ EN HET BIJGELOOF; of de HEILRIJKE VRUGTEN DER VOLKSVERLICHTING IN VRANKRIJK. 1790.
HET TONEEL DER ZEGEVIERENDE MENSCHLIEVENHEID, WAARE VRIJHEID EN WEZENLIJKE RECHTEN VAN DEN BURGER, IN HET VRIJE VRANKRIJK; of DE ZEGENRIJKE GEVOLGEN DER OMWENTELING. behelzende: ELIZE, of de afschaffing der Kloosters in Vrankrijk. Toneelspel. DE FRANSCHE VADERLANDER. Toneelspel. DE RANG ZONDER VERDIENSTEN, of afschaffing van den Adel, de Tijtels, Wapens en het Livrei, enz. Toneelspel. DE SCHIMMEN van KAREL DEN NEGENDEN en CATHARINA DE MEDICIS, aan het Hof van LODEWIJK DEN ZESTIENDEN. Toneelspel. 1790.
DE HOLLANDSCHE WIJSGEER IN VRANKRIJK, veel meer dan een Roman. Eerste deel. 1790.
DE KONINGLIJKE VLUGT, Nationaal Blijspel. Zeer vrij vertaald naar 't handschrift. 1791.
JACOB; in zes Boeken. 1791.

Om u, mijn waarde Vriend! door dit boekgewurm⁸⁴, eens vooral, heen te helpen, zal ik hier die Werken van smaak, (en niet mijne patriottische,) welken thans, (in 't begin van 1792,) op de pers, ten minsten, in de handen der Heeren Boekverkoopers zijn, laaten volgen.

ONDERWIJS IN HET SILHOUËTTEEREN. In dit kleine stukje heb ik eenige weinige gevallen van een goed Vriend voor de mijnen aangenomen, om het te veraangenamen.
TONEELSPELEN; ontleend uit de Vaderlandsche Historie.
MIJN TEGENWOORDIG VADERLAND, of WIJSGEERIGE GESCHIEDENIS VAN VRANKRIJK, TOT HEDEN TOE. Ten opzigte van dit Werk, en de wijze, waarop het in de Waereld verschijnt, moet men volstrekt deszelfs Voorreden inzien.
SALOMON, in zeven boeken.
JUDAS MACHABEUS.
DE WIJSGEER, Toneelspel, in vijf bedrijven.
DE VRIJE METSELAAR. Toneelspel.

84 eindeloos sloven met (het noemen en maken van) boeken.

[p. 130]

DE KLUGTEN DER GEKROONDE STERVELINGEN; of DE HOOGE SCHOOL DER WIJSGEEREN. Behelzende eenige vrolijke Toneelstukjes.

Nog andere stukken, die in grooter en kleiner werken staan ingelijfd te worden, en die het mij, voor als nog, niet vrij staat optegeven.

Onder de Werken, welke door ongelukkige toevallen verloren zijn, behooren dezen:

HET LEVEN VAN FLIP VAN BOURGONJE. Waarvan men de toepassing voor den lezer overlaat.

De Copie van dit Werk is, door de Heeren Signors, toen de Boekverkoper SPANOGHE⁸⁵ te Antwerpen geplunderd werdt, met zeer veel staatsie, als een kettersch boek, verbrand.⁸⁶

HET TOEKOMEND LEVEN; of DE HEMEL DER VERDRUKTE VOLKEN, EN DE HEL DER DWINGELANDEN.

Wat al boeken! zult gij ongetwijffeld uitroepen. Maar heb geduld, mijn Vriend! In 't vervolg mijner Geschiedenis zal ik uwe verwondering een weinig te gemoet komen

85 Cornelius-Martinus Spanoghe (1758-1809), sinds 1781 actief in de boekhandel te Antwerpen. Spanoghe deed zich in publikaties kennen als ‘Vijg’, aanhanger van de verlichte politiek van Jozef II. Hij gaf in 1789 het eerste te Antwerpen verschijnend politieke dagblad uit, de Dagelyksche Mercurius, maar erg dankbaar waren de meeste Brabanders hem daarvoor niet.

86 Op 2 december 1789 werd de winkel van Spanoghe, ‘Au Cabinet Littéraire’ in de Lange Nieuwstraat, naast de St.-Niklaaskapel, geplunderd. De verbranding van de complete inventaris vormde een vreugdevuur van de Brabantse patriotten, wier leider Vander Noot het roer overnam. Omwille van de dramatiek laat Paape een van zijn pennevruchten als een ketters boek verbranden. Van een aanslag op kopij van Paape is niets bekend, maar met de kwalificatie ‘kettersch boek’ wordt wel herinnerd aan het vuur van de Inquisitie.