Oost-Groningen

Niewolde.

⁺ De NED. HERVORMDE KERK en haar toren behooren aan de Ned. Hervormde gemeente.

⁺ literatuur. Teg. Staat, blz. 222. - brucherus, blz. 218/9. - van der aa, VIII (1846), blz. 176/7. - vinhuizen, Kroniek, blz. 304. - Gron. Volksalm., 1931, blz. 105 e.v. - Grafschr., blz. 255/6. - Avm. zilver, blz. 49/50.

⁺ geschiedenis. Hoewel het dorp kerkelijk reeds in 1648 van Midwolde werd gescheiden, duurde het tot 1718 voor hier de eerste, nog bestaande kerk verrees, waarbij in 1765 een toren werd gebouwd. De indijking van een deel van den Dollartboezem maakte ook hier zulks mogelijk. Een en ander staat vermeld op de attiek van den toreningang en op een tweede gedenkplaat daarboven. Een eenvoudige steen herinnert aan de restauratie in 1904 onder leiding van den rijksbouwmeester Peters.

⁺ De toren (afb. 33 en pl. XXXI, 2), die door een smallen tusschenbouw aan⁺ de kerk is verbonden, werd opgetrokken in baksteen van 24 × 11,5 × 5 à 5,4 cM., 20 lagen 1,30 à 1,305 M., met vertande zandsteenen kantblokken. Hij bestaat uit een forschen vierkanten onderbouw met zijden van 6,80 M. en een eveneens gemetselde achtkante klokkenverdieping, afgesloten door een ingezwenkte houten naaldspits.

Aan de westzijde is een strakke natuursteenen pilasterpoort aanwezig, wier attiek het opschrift draagt ter herinnering aan den kerkbouw: den drie enigen god / is dit heiligdom uit den aanwinste der gotvrugtige kerkbegiftinge / van zal. timon harmens / op des dollaarts gesegenden aanwas gebouwt door de bestieringe / van den e.e.h. johan de drews / uit vaderlijken stamme de vierde burgemeester van die name / en de e. fokko hommes kerkvoogden indertijt / ingewijd door herman dronrijp pred. ter plaatse/op den 25 september int jaar der zal. mdccxviii / zoo werden ook gij zelve als levende stenen gebouwd tot een geestelijk huis i petr. 2. 5.

Daarboven bevindt zich een gedenkplaat in Lodewijk XV-omlijsting betreffende den torenbouw: dese toren is gebouwt / door de bestieringe van de h.e.t. de drews taalmn. van de geswn. meente in groningen / en /

+ N.H. Kerk.

+ Literatuur.

+ Geschiedenis.

+ Beschrijving.

+ Toren.

[p. 97]

cornelius fockens kerkvoogden in der tijd / doe / johannes siertsema pastor / en / arent willems geëligeerde waren/tot nieuwolda int jaar 1765.

De kerk (afb. 33 en pl. XXXI, 2) is een driezijdig gesloten zaalgebouw,⁺ binnenswerks in de as 30,80 M. lang en breed 10 M., met muren van 80 cM.

Afb. 33. Niewolde. Ned. Herv. kerk. Plattegrond.

Ze is opgetrokken in baksteen van 26,5 à 27 × 12,8 à 13 × 6 à 6,2 cM., 20 lagen 1,35 à 1,365 M. De steunbeeren met uitgezwenkten voet zijn aan de noordzijde vervangen door andere met driemaal versneden basement en zandsteenen afdekkingen. De spitsboogvensters zijn aan de zuidzijde vernieuwd, waarbij hardsteenen dorpels werden aangebracht. De ijzeren ramen in de vensters, alsook het stucplafond en de stuclijsten der wanden zullen uit de tweede helft der vorige eeuw dateeren.

De kerk bezit:

Preekstoel (op de cartouche onder de gekroonde hangknopcartouche 1718;⁺ pl. XXXI, 1), in de door gecanneleerde zuiltjes met composiete kapiteelen ingesloten kuippaneelen de reliëffiguren der Evangelisten en hun symbolen te weerszijden van het Jezuskind in rankwerkcartouches; op de deur een de Standvastigheid symboliseerende vrouwefiguur.

Avondmaalstafel (XVIIIa).

Talrijke banken uit den bouwtijd.

Orgel, het geschilderde boersche Lodewijk XVI-front met het volgende⁺ opschrift: ter eere gods is dit orgel gemaakt / toen kerkvoogden waaren / de heer rudolph de drews, / raadsheer der stad groningen / de zijlvest w.c. fockens / de weleerw. heer j. siertsema / pastor in nieuwolda / anno m d cc l xxxvii / door j.f. wenthin.

Eenige zerken op het kerkhof, uit 1805-1848, de laatste met wapen voor⁺ Gerhard Post.

Twee zilveren avondmaalsbekers, waarvan een hoog 21 cM., blijkens opschrift⁺ in 1707 vervaardigd door T. Muntingh; en een (1830).

+ Beschrijving.

+ Preekstoel.

+ Orgel.

+ Grafzerken.

+ Avondmaalsbekers.

[p. 98]

⁺ Twee klokken: 1, met middellijn van 82 en hoog 62 + 16 cM., met opschrift j. borchhard fudit enchusae 1775; en 2, met middellijn van 100 en hoog 82 + 20 cM., met opschrift vernieuwd toen pieter harms en nantko i. dallinga kerkvoogden r. engels pastor a.p. wedda maire jacob takens adiunct te nieuwolda waren door m. fremy en a. van bergen anno 1812.

⁺ In het waterschapshuis worden van het oude Termunterzijlvest nog verschillende herinneringen bewaard. Hieronder bevinden zich drie zilveren bekers uit 1689, 1711 en 1724 met de wapens en namen in cartouche van de drosten der beide Oldampten en overste-scheppers des Termunterzijls Adam Berchuys, Reindt te Winckel en Gerhard Schaffer, geflankeerd door kleinere der zijlvesten (pl. XCIX, 1), o.s. hoog 22,5 cM., 17,2 cM. en 19,4 cM. en gemerkt 4/M ID (Groningen, Johannes Dronrijp), 5/I TM (Groningen, Thomas Muntingh) en 5/X (Groningen) GM. Voorts is een zilveren schotel aanwezig, die versierd is met de wapens en omlijste namen der zijlvesten en van den secretaris-ontvanger-fiscaal, en blijkens opschrift aan de achterzijde vervaardigd werd uit den troffel voor het leggen van den eersten steen der Termunterzijl door toedoen van den drost Hendrik Berghuis, in middellijn 30,3 cM. en gemerkt 6/K BB (Groningen 1736, Bernardus Blenke?).

Vermelding verdient ten slotte een koperen bus, voorstelling der voormalige kerk in het oude Midwolde (pl. XCIX, 3, zie blz. 89), hoog 24 cM.

+ Klokken.

+ Waterschapszilver.