Oost-Groningen

[p. 68]

Finsterwolde.

⁺ De NED. HERVORMDE KERK, eertijds R.-K. kerk, en haar vrijstaande toren behooren aan de Ned. Herv. gemeente.

⁺ literatuur. joosting, blz. 64. - Beantw. Vragen Comm. v. Onderwijs (Ms.). - van der aa, IV (1843), blz. 328. - Grafschr., blz. 87 e.v. - Avm. zilver, blz. 16/7. - Gron. Volksalm., 1913, blz. 75.

⁺ geschiedenis. De kerk wordt vermeld in het 15de eeuwsche dekanaatsregister als die van West-Winserwalda. Het huidige gebouw zou volgens een opschrift boven het kalf der deur in 1852 vernieuwd zijn, welk jaartal echter moet slaan op dan plaats gehad hebbende ingrijpende wijzigingen.
De steenlegging van den toren vond blijkens het opschrift op den toen gebruikten troffel den 16en Juni 1820 plaats, door den kerkvoogd D.G. Garrels en zijn echtgenoote O.J. Takens. van der aa stelt den bouw - waarvoor wellicht de voltooiing te lezen is - in 1822. Op de eerste verdieping van den toren wordt een gedenkbord bewaard van zijn voorganger: anno 1663 is deze toren gebouwt als michael reinink pastoor sikko edtsken en luitjen peter kerkvoogd te finsterwolde waren.

⁺ De op een afgegraven kerkhof gelegen, gepleisterde kerk (afb. 24 en pl. XXIII, 1) geeft ondanks de verminkingen blijk het alleen overgebleven en verlaagde schip te zijn eener forsche (vroeg-?) 13e eeuwsche kruiskerk, dat later een driezijdige sluiting kreeg.

Binnenswerks bedraagt de lengte hiervan in de as 23,90 M. en de breedte 9,13-9,58 M. De oorspronkelijke muren ter dikte van 1,35 M. zijn opgetrokken in baksteen van 29 × 9 c.M., 10 lagen 1,03 M. Het gebouw heeft een oude eiken bekapping, behalve aan de westzijde en over de sluiting.

De op eenigen afstand ten N.W. staande toren is een eenvoudig vlakopgaand bouwwerk met zandsteenen hoekblokken, dat door een open achtkante lantaarn met naaldspits wordt afgesloten.

Uitwendig herinneren aan west-, noord- en zuidzijde der kerk hooge, meest nog door kolonnetten gescheiden ronde of spitsbogige spaarvelden aan den oorspronkelijken toestand. Inwendig correspondeeren hiermede in het westelijk kerkgedeelte soortgelijke spaarvelden, de gekoppelde daar gescheiden door lisenen of afgedekt met twee spitsboogjes op een kraagsteentje.

In de bovenzône splitst het muurwerk zich in een buitenmuur, met in het midden der beide overgebleven traveeën één en bij den westwand twee gedichte langwerpig-smalle vensters, en een binnenmuur. Dit geschiedt dusdanig, dat tusschen beide een gang van 40 cM. aanwezig is en zich vóór de vensters zeker boogstellingen bevonden, waarvan aan de westzijde enkele stijlen over zijn; gelijk nog voorkomt bij eenige romano-gothische Oostfriesche kerken. Door de wijzigingen uit 1852 valt zulks niet op.

Het interieur heeft een blauwgeverfde balkzoldering, die niet meer zichtbaar is door een er onder aangebracht, overstuct flauwgewelfd houten plafond.

+ N.H. Kerk.

+ Literatuur.

+ Geschiedenis.

+ Beschrijving.

[p. 69]

In de hoeken teekenen zich echter overblijfselen af van gewelfaanzetten met stukken der doorgaande ronde ribben en ± 1 M. onder den zolder ook de aanzetten van muralen der vroegere gewelven. Het schip heeft een vloer van

Afb. 24. Finsterwolde. Ned. Herv. kerk. Plattegronden en doorsneden.

Bremer tegels met daartusschen marmeren. Op de zandsteenen optrede der verhoogde sluiting staat: inganck tot de grafkelder obiit lutgert ockens den 1 december 1751. obiit hermannus heddema den 8 april 1763.

[p. 70]

⁺ De kerk bezit aan meubilair met verwaterde Lodewijk XVI-vormen:

Preekstoel (1806, of in alle geval XIXa), de door Korinthische zuiltjes gescheiden kuipvelden met allegorische vrouwegestalten en daaronder in het plint de Evangelisten met hun symbolen.

Gesneden doophek met balusters (op gesneden schot van een der aangrenzende banken het wapen-Heddema en: 1817).

Heerenbank (1813), het gepanelleerde achterschot met wapenbekroning -Heddema en twee vaasmotieven op de hoeken; dergelijke bank zonder opzetstuk en sluitingsbetimmering; voorts vele eenvoudige banken (1812/3 of in alle geval XIXa).

⁺ Orgel (door Freytag) met versierde kas en lezenaar op de tribune, tegen welker borstwering in een ovale cartouche het opschrift: m dcccviii gesticht onder het bestier der heeren kerkvoogden j.h. siccama oud-raadsheer der stad groningen en f. heddema kerkvoogden, den 14 van oogstmaand deszelven jaars gode en zijnen dienst opgedragen door johan hendrik de sitter evangeliedienaar alhier.

⁺ In de sluiting zijn door den houten vloer geen grafzerken zichtbaar. Rechts naast den ingang ligt een zerk met wapen (1615, opschrift onduidelijk).

⁺ In het koepeltje van den toren hangt een in 1867 ‘na korten dienst’ door L.J. Elsinga en Zoon te Winschoten hergoten klok en in den toren zelve een in 1880 door Gebr. van Bergen te Midwolde gegoten klok.

⁺ Het voormalig RECHTHUIS (in den huidigen vorm hoofdzakelijk ± 1830) heeft in den zijtopgevel een groot sieranker in den vorm van een gekroonden dubbelen adelaar, met de letters R T en het jaartal 1653.

⁺ Het ARMHUIS (1795, blijkens steen) is een eenvoudig gebouw zonder verdieping.

⁺ 1. In het dorp een korenmolen, gebouwd in 1899, ter vervanging van een afgebranden bovenkruier uit 1789. Achtkante bovenkruier met stelling, hout op steenen onderstuk, houten kap.

2. In de buurtschap Ganzendijk een koren- en pelmolen, gebouwd in 1868, ter vervanging van een afgebranden bovenkruier uit 1854. Achtkante bovenkruier met stelling, geasphalteerd hout op steenen onderstuk, geasphalteerd houten kap.

+ Preekstoel.

+ Orgel.

+ Grafzerken.

+ Klokken.

+ Rechthuis.

+ Armhuis.

+ Molens.