Geestige wercken
(1678)–Aernout van Overbeke–
Auteursrechtvrij
[pagina 94]
| |
Van haren schoot, tot walgens toe te blussen,
De kalissen die raeckten op het kussen,
De nieuwe Graven nam zy in haer arm,
En wierd, gelijck het bleek, uyt liefden arm,
De armoe, sleet haer als een grage kancker,
Dies lichte zy by tijdts haer voet en ancker,
Haer oudt geloof wiert kout, en het bevroos:
Des sy een aêr, dat ruymer was verkoos:
En liep eens streecks (quansuys om 't prachtig Romen
Te zien) om maer een haven te bekomen,
Alwaer sy veyliger en seker was.
Gustaef beklom den zetel op dat pas,
En greep de kroon met al te grage handen,
En met de kroon de Graeffelijcke landen,
Die Venus aen haer troetel-kinders gaf:
Hy nam 't haer al, maer niet den tijtel af.
Maer 't koper-rijck en gaf geen goude mijnen;
De Poolsche pracht, quam hem in 't oogh te schijnen,
Dies raest de Noortsche Beer van ongedult,
En zoeckt hoe hy de holle darmen vult
Van 't mager Rijck, hy brandtschat en hy plondert,
Sijn grof geschut door 't heele Pruyssen dondert;
Hy grimt en brult, zijn wreede klaeuw hy slaet
In 't hart des landts: zijn vuyrige granaet
Schent waer hy treft, geen heylige altaren
En konnen sich door 't heyligh recht bewaren:
Soo wel het Geestelijck, als 't Wereltsch lijdt,
Het zy of Godt of Koningh toe-gewijt.
Het scheelt hem niet: hy leyt het al in asschen,
Als ongewoon op recht of reen te passen,
En wat zich voor de vlammen heeft bewaert,
Valt jammerlijck door 't ongenadigh swaert.
De Jofferen, uyt vrees van schand' ontscholen,
| |
[pagina 95]
| |
Die sleeptmen by het hayr, uyt hare holen,
De eer vergete, soeckt hier na de eer,
En krijghtse, maer blijft eerloos even seer
Als hy te voren was; geen minne voncken
Die hem het hert tot dese daat ontfoncken:
Maer slechts alleen, om dat haer levens endt,
Door spijt verhaest, niet zouw zijn ongeschent.
Hy valt op 't stercke Warschou ongewaerschout,
Den gantschen Kreyts, hy in gestaeg gevaer houwt,
Hy vliegt en sweeft op wiecken van de Faem,
En wie het hoort, beeft voor de Sweetsche naem.
Hy ruckt weêr voort, en doet gantsch Crakouw kraken,
Den rooden haen kraeyt over huys en daken:
En Casimir begeeft sich op de vlucht;
De Sweetsche jager volght hem op de lucht,
En komt met al sijn macht voor Dansick leggen:
Hy scheen alree het leven haer t'ontseggen:
Hier rust hy wat, hoewel 't was tegens wil.
De Moscovit getart, houdt sich niet stil:
Maer komt omgort, met bont' en stale sabels,
Hy spand sijn paert, sijn touwen, en sijn kabels,
Voor 't grof geschut, en valt voor Riga neer.
La Garde stelt terstont sich in de weer,
En doet hem weer met schant na Moscouw wijken:
't Scheen alles voor den Sweet de vlagg' te strijcken.
Graef Koninghsmarck kruypt eyndelijck uytter muyt,
En vlamt al meê op Dansicks vette buyt:
Gedachtigh aen het overrompelt Prage.
Hy derft sich aen de woeste golven wagen,
Maer Godt Neptuyn, die diep bedolven lagh
In 't peeckel schuym, kroop eynd'lijck voor den dagh
Soo haest als hy dees roover had vernomen,
| |
[pagina 96]
| |
En meende, dat hy was op Zee gekomen,
Te sien, of daer geen schat te rooven viel;
Hy stut zijn vaert, verachtert sijne kiel,
En doet sijn Schip als roerloos blijven hangen,
Tot dat de vos raeckt in het net gevangen.
De hooghste klimmers komen oock ten val,
Hy sit 'er, daer hy eeuwigh sitten sal.
Gustaef die siet der Staten stercke Vlooten,
En vreest voor al het hooft alhier te stooten;
Wend man en ros, om elders heen te gaen,
Met siet hy Denemarck in wapens staen,
Gereet, om eens rechtvaerdigh wraeck te nemen,
Van 't afgeknevelt Bisschopdom van Bremen.
Hy vlieght'er heen: van 't uytgemergelt land
Geeft hy 't bewint, in sijnes broeders handt.
Den waeghals eyscht nu sijn bedongen gage,
Sijn wapens waren armoe en courage,
Hy vreest niet, dat 't geboert hem doodt en slaê
Met landt-geweer, met kneppels, schop en spaê.
Hy krijght sijn huyr: sijn wissel, sijn pistolen;
En hy versiet sich van geweer pistolen;
Het vette landt maeckt sijn gedarmte graegh:
t'Sa mannen, seydt hy, hier valt buyt of slaegh.
Het luckt hem weer, zijn wapens leggen boven,
De Deen is, als het kaf uyt 't veldt verstooven,
Hier zit hy tot zijn ooren toe in 't vet.
Sijn dolk op roof en menschen-moordt gewet,
Die scheen den Vorst van Koerland al te drijgen,
Die komt het hooft eerbiedigh voor hem neygen,
En koopt sijn gunst: met onvervalschte munt
Verstompte hy soo 't scheen de valsche punt.
Maer wat voor aes kan Wolf of Gier versaden?
Gantsch Mittauw knielt geboogen om genade,
En plondert selfs gewilligh haren schat,
Op datse hem magh houden buyten Stadt.
| |
[pagina 97]
| |
Hy neemt het gelt; en geeft weêrom beloften
De vreê te houden, die zy van hem koften;
Maer 't duyrt niet lang, 's verraders busch en trom
Is voor de stadt, en niemand weet waerom.
Hy neemt de Vorst en de Vorstin gevangen,
De tranen die daer rollen langs haer wangen
Beschuldigen zijn overtrede trouw,
En zeggen 't geen de tong niet derven zouw.
De bloedthont stopt voor 't schreyen zijne ooren,
Het kind, de zuygeling, en ongebooren
Beschreyt in 's Moeders lijf het ongeval,
Dat haer nu treft, en u noch treffen zal.
Men zeyd uw' volck dat weet zich hart te maecken,
Dat kling noch kogel dood'lijck haer kan raecken?
Maer u dien 't hart hier niet bewogen werdt,
Ghy zijt Gustaef, ghy zyt voor zeker hert!
Van laeuwe traenen, die het hert doen branden
En treffen tot het diepst der ingewanden,
Blijft uw' metaele borst noch ongeraeckt,
Die alles wat hy vind, en brandt en blaeckt?
Maer Koerland dorst ghy u op dien vertrouwen,
Die eer noch woord aen Fred'rick had gehouwen?
De Winter-godt, vermaegschapt aen het Noort,
Stont hem ten dienst, en paste op zijn woort,
Die zich te voor aen niemand plach te binden,
Hielp hier een Vorst, met kouw, met ys, en winden,
Hy maeckte over zee een gladde brugg',
Die 't zwaer cartouw droeg op zijn stale rugg':
Zijn blixem deê den Deenschen zetel kraecken,
De Scepter scheen haer Erf heer te verzaecken:
Dies Frederick geperst door hoge noot
Tot redding van zijn kroon, hem vreed' aenboot,
Hy is te vreên, hy zweert, hy ondertekent;
Den zwaeren oorlogh was ten eynd gerekent,
Maer hy als trouw'loos op zijn luymen lag,
| |
[pagina 98]
| |
En dreygde Denemarck den laesten dag.
Wat hoef ick, zeyd hy op mijn woordt te passen?
De Koningen zijn 't recht der volkeren ontwassen,
Een slechten bloed zy voor de rechten bang,
Mijn wil, en woordt, duyrt beyde even lang.
En zetten 't met een storm op Coppenhagen,
Dat heel verslagen wierdt, maer niet verslagen:
Het weerde zich gelijck een strydbaer man:
Maer riep gelijck een vrouw haer bueren an,
Dit klonck te trouw'loos in het oor der Staeten,
Men zend'er water en oock landsoldaeten;
Ons Admirael den Ed'len Wassenaer
Steeckt als een heldt, zich in 't gemeen gevaer:
Zoo doet oock Witt die eer hy 't wouw ontlopen
Het met de doodt veel liever wil bekopen.
En Floriszoon, die in de leste noodt,
Den Sweed deê schricken, voor zoo braeven doot,
De Water-gooden kropen onder 't water,
En schrickten voor het vreesselijck geklater,
Van 't grof geschut. Neptun die swoer, zoo ras
Hy zag de zee in bloed verandert was,
Dat dit gevecht was buyten zijne palen,
Dat hy te verre was van honck gaen dwaelen,
Hy zey de Zond is buyten mijn gebiet,
De zee is mijn, 't roodt water ken' ick niet.
Ons Admirael maeckt zich ten vollen meester,
De Zweed verminckt, en door 't gevaer bedeester
Kruypt na de wal, en wat niet kruypen kan
Werdt na gesleept, de winner achter an,
Die door des vyands vlugt de slag most enden,
Hoe neep den Zweed dit onweer in zijn lenden!
Noch houdt hy moedt! en waegt' et weêr te land
Hy stormt op 't nieuw, maer Fred'ricx wal bemant
Doet hem wel haest met schae en schande wijcken,
De lucht die werd vergiftigt van de lijcken;
| |
[pagina 99]
| |
De roovers van een anders smeer ge mest,
Zijn tot een prooy der raev en op hetlest.
Gustaef bestaet den vierden man te Perssen,
Om door nieuw volck zijn heyrkracht te ververssen,
En perst met een den staet van Nederlandt
Tot meerder hulp, een vloot weer sterck bemant
Gaet onder 't zeyl, de dappere de Ruyter
Verhit op wraeck, verlangt om dees vrybuzter
In 't veldt te zien van 't ongestuymig nat,
Daer Wrangel laest de neêr lach had gehadt.
Maer Karel 't schynt ten komt u niet gelegen,
Uw diefschen buyt, zoo hier en daer gekregen
Zet ghy met 't halve volck in Funen aen,
Om zoo de hand der wreeckers te ontgaen.
Dees tijding klingt den Zeeheldt in zijn ooren
Hy geeft het houte Paerd terstondt de spooren
Een Ruyter die men houd, gelooft'et vry,
Veel beter als u heele ruytery
Hy vind zijn vyand, die 't niet kost ontlopen,
Matroos begint op buyt en eer te hopen;
Buat springt tot de middel toe in zee,
Om hem te volgen is een yder reê;
Zijn deugdt treckt al het ander volck beneden,
En maeckt een brugg' waer over dat zy treden.
De Zweed ziet haer voor halve menschen aen,
En blijft een tyt van schrick verwondert staen.
Wat monster dacht hy komt 'et hooft op steken!
Om het onnosel bloed aen ons te wreecken;
Zy vechten vast in 't midden van de vloedt,
Om hoog met hand, en onder met de voet,
Zy krabb'len voort; de Zweed die ziet haer groeyen,
En dat het menschen zijn die derwaarts spoeyen,
Dies werd haer vaard wat aen het strant gestut:
De Ruyter blixemt met zijn grof geschut,
Om vaste plaets voor 't moedig volck te winnen,
| |
[pagina 100]
| |
Men slaet en drijft de Lappen en de Finnen
Te landwaert in: alwaer zy voor de kroon
Noch hebben voor het laest het hooft geboôn.
Hier zagmen Zultsbach, en den Steenbock swellen
Van spijt, wanneer de moet van ons Col'nellen,
Den Arend die alreets weeck achter af
In 't hooft getreft, weer nieuwe vleugels gaf;
Hier vecht de Duytsch, de Pool, en Nederlanders,
Men ziet in 't veldt de Brandenburgse standers,
De Zweed ziet datmen zijner niet vergeet,
Schoon hy niet denckt, om God, noch woort, noch eet,
Zoo vielmen op het Calidoonsche monster
Men schiet, men slaet, men hout'er kerfter, bonster,
Met kneppels op, de plaeg die was gemeen
Zoo oock de wraeck, en al te groots voor een.
Zoo wil oock elck aen deze Lauw'ren deelen,
Men plant den dolck in haer vervloeckte keelen:
Mars gaf ons kruyd een zonderlinge kracht,
En wouw niet dat de opgeblaze macht
Van Karel meer in voorspoet op zouw wassen,
Om hem daer na uyt hoogmoet te verbassen.
En Pallas wreeckt zich aen dien dwingeland,
Die van haer volck met vygen hielp van kant,
En die met het vergiftig quyl van draecken
Al quynendt deed' haer groote zielen braecken:
Haelt yder van de Goôn zijn wraeck hier af,
De Zweed is veel te kleyn tot zoo veel straf.
Hier valt hy, die eerst sterren scheen te stooten,
Hier zengt hy lelijck zijn onguyre pooten,
De degens werden van het stoten stomp,
Den arm werd moe, het schijnt maer eene romp.
Dewijl het gantsche lichaem legt verslaegen
Op twe na, die de tyding kosten draegen
Aen haren Vorst, die in een slechte boot
Ontslipten of gevanckenis of doot,
| |
[pagina 101]
| |
Maer niet de schand': zy zwoeren wel in 't vluchten
Dees slag den vyand noch te doen bezuchten;
Maer niemand kreunt het zich, dewijl hy weet
Hoe veel te houden is van Sweetschen eedt.
Men ziet ons voet met 's vyandts bloet bekladden,
Men neemt den rovers 't geen zy niet en hadden,
De schelm die geeft hier aen den vroomen eer,
En valt in 't bloet verstickt, met schande neer.
De Ruyter, dien het was verboôn te landen,
Doet Nieuborg door zijn solffer-vlammen branden,
En die hy met zijn voet niet volgen kan
Vervolgt hy met zijn schut, dat alle man
Zich overgeeft in 's overwinners handen:
De Poort gaet op, de grendels, ys're banden
Die springen los, hoe wel bykans te spa;
Want 't stont aen Schack, gena of ongena.
Hier zwelt de moedt der Zee-luy en matrozen,
Zy willen voort en weyg'ren het verposen,
Zy steken af, met een gewisse hoop
Te vinden of in stant, of op de loop
Der Zweden zes en dertig Oorlogschepen,
Om meê te slaen met dodelijcke nepen.
Zoo werd het Karel over al te bang,
Zijn leven, loof ick, duyrt hem nu te lang,
Hy ziet, die eerst niet deê als rotsen, rennen;
Zal Zweden als ghy weerkomt u wel kennen?
Waer meê zult ghy de weduwen voldoen?
Der dooden moeders kan uw' beurs niet voên.
Hoe reed Gustaaf, op zijn victory-waegen!
Doe zijnen arm Graaf Tilly had verslaegen,
En dat de Fin den braven Milanees
Dreef uyt 't veld, met wat voor stappen rees
Uw's Ooms geluck! Hy die de Adelaeren
Gedwongen heeft, haer kruydt en loot te spaeren.
Hy schaemt met u hier op een blad te staen,
| |
[pagina 102]
| |
Ghy zyt zijn Neef: de rest gaet hem niet aen.
Hoe prachtig zult ghy in Stockholm nu pralen?
Waer salmen paerden voor u wagen halen?
Waer 't volck tot een victory-lied?
De stadt die loeyt en weergalmt van verdriet
En zouw haer Koning zoo zy dorst vervloecken,
Die 't zijn verlaet, om vreemt goed op te zoecken,
Die om den buyt, om 't moorden en verraen
Vrywillig laet zijn landen open staen:
Hy vreest niet voor zijn Koninglijcke zetel,
De schraele armoe maeckt hem zoo vermetel;
Wie had'er lust behalven Proserpijn,
In Plutoos rijck als Koningin te zijn?
Noch blijft ghy hard, moordadig en gramstorig,
Die spreeckt van vreê, die maeckt u 't hooft balhorig,
Dat is de rechte roe, de zelve straf,
Die God in zijnen toorn den Joden gaf.
Wie kan het meer by u in lafheydt halen?
Wie kan uw' doen als ghy verdient verhalen?
Mijn pen altoos is veel te goed daer toe,
Wie 't maer van veer aenziet die werd het moe.
De Faam die is van schaamte weg gedoken,
Van dat zy oyt voor Zweden heeft gesproken,
Zy wouw haer woord wel halen inden hals:
Wat kanze nu meer van u zeggen, als
Dit 's Karel, die van alle deugt verbastert
Is 't wonder! dat hy dan hardtneckig wordt
Die op zijn neck all 's wereldts vloecken schort.
| |
Anagramma.
Kaerel Gustaev',
Gae nu kael te rust.
|
|