|
| |
| |
| |
Vermaeckelijcke Voor-reden Aen den Leser.
AL het verstant en wetenschap, 't geen de Goden door hare overmatige goetheydt aen eenige menschen, als een belooningh voor haer yver en naerstigheyt hebben gelieven te geven, is alleen om anderen, wiens hersenen te diep in onwetenheyt gedompelt, niet bequaem sijn door haer self yets van belangh te konnen begrijpen, door haer verstandige en welgeschickte redenen, tot de kennis van eenige saecken te konnen brengen. Veelderhande toewegen sijnder om tot dit eene eynde te geraecken, doch geen die het selve met meerder gratie en aenghenaemheyt weet te weegh te brengen, als de edele Poësy, en de dienaers der selve, volgens het gemeene vers
Et prodesse volunt, & delectare Poëtae.
Dat is:
De Poëten soecken met voordeel en vermaeck te gelijck te leeren.
En seecker, daer is niet in de geheele werelt dat een bequaem Poëet niet met meerder gemack in
| |
| |
de gemoederen der menschen soude konnen doen plaets grijpen, als de beste Orateur door al sijn opgepronckte redenen. Het schijnt dat de menschelijcke ziel yets met de Poësy gemeen heeft, en de maet en voeten, daer de selve mede gebonden is, weten de gemoederen soo sachtelijck te betoveren, dat sy alle indrucken; ja dat meer is, alle herts-tochten in de selven weten te doen komen. Doch in wat soort dat het is daer een Poëet schrijft, het sy in ernstige of boertige dingen, moet hy altijdt die consideratie hebben, dat de Poësy geen middelmaet lijdt; een Poëet moet, of uytstekent goedt, of uytstekent slecht zijn, dewijl hy alsdan het eene eynde van de Poësy, dat is vermaeck aen den Leser te geven, bereyckt heeft; want een verstandigh Leser, wiens voorhooft door de ouderdom noch met geen rimpels en plooyen beset is, sal sich soo wel vermaecken in het lesen van de invallende gedachten van W. de Lange, als in de schriften van Brederode, of eenige anderen. Maer de soodanige mangelt het aen het nut, 't geen wel soo veel moeyte in sich heeft als het vermaeck; doch die dit door sijn wijsheyt en verstandt te saem gevoeght heeft, van sulck een magh met waerheyt geseght worden.
Omne tulit punctum qui miscuit utile dulci.
Dat is voor dese sin:
Hy heeft de geheele plicht van een Poëet voldaen, die het nut met het vermaeck vermenght heeft.
| |
| |
Onder al de geenen die dese manier van schrijven in de Nederlandtsche tael gebruyckt hebben, is wel de eerste geweest die met lof het selve gedaen heeft Roemer Visscher, een man van een seer groot verstandt, en goedt oordeel, die oock ghetoont heeft door sijn voorbeelt, dat de Nederlantse tael in geestigheyt de Latijnse niet hoefde toe te geven, en sulcx heeft hy genoeghsaem bewesen in eenige overgesette Epigrammata van Martialis, die mede onder sijn schriften gevonden worden, die niet van haer voorgaende luyster verlooren, maer selfs haer Sondagse kleeren schijnen aengetrocken te hebben. De ruwheyt van de eeuw daer hy in geschreven heeft, hebbende alsdoen de versen noch beschaeftheyt noch voeten, maecken sijn schriften te verwondelijcker. Na hem is geweest Coster, die door het oversetten van de Aulularia van Plautus, (Warenar met de Pot) wel getoont heeft wat hy in boertigh schrijven doen konde. Brederode, die met hem in een eeuw leefde, heeft dese manier van schrijven met soo groote lof gepleeght, dat hy verdient de uytstekentste daer in genoemt te worden, welcke lof hem niemant van gesonde hersenen sal soecken te onttrecken. Sijn out-Hollandtse simpele manier van spreecken, daer hy sijn Landtsgenooten mede invoert, is soo natuyrlijck, dat men daer uyt lichtelijk kan bespeuren, dat alle stijfheyt en gemaecktheyt ver van hem geweest is, en dat sijn woorden en Poëtise gedachten te gelijck ghebooren schijnen geweest te hebben. Fockenburgh
| |
| |
soude veel meer gedaen hebben, indien sijn Reusestrijdt, en het eerste boeck van den AEneis van Vilgilius uyt sijn eygen inventie ghesprooten waren, die doch wel het voornaemste gedeelte van sijn geheele Thalia uytmaken. Nu komen wy tot onsen Autheur, wiens Poësy en Gedichten uytstekende sijn in waerdigheyt van stoffe, vloeyentheyt van rijmen, soetheyt van stijl, natuyrlijcke af beeldingh der menschelijcke passien, en hondertley andere aengenaemheden, te langh om alhier op te tellen. Dit alles en kan van niemant tegen gesproken worden, ende wort by yder een soodanig voor waer erkent: maer de source ende fonteyne waer uyt onsen illustre Autheur alle dese heerlijcke gedachten geschept, ende alle sijne onvergelijkelijke veersen ende gedichten van gedaen gehaelt, ende met een woort, door wat middel hy in de loffelijke rijm-konste so heerlijck geexcelleert heeft, sulcx is noyt soo werelt-kundigh nochte openbaer gheweest, maer hebben eenige weynige van sijne geheymste ende vertrouste Vrunden hier van alleenig de kennisse ghehadt, onder speciale beloften van datse dese geheymnisse niet eerder, als na fijn doot aen de werelt souden openbaren, ende voor den dagh brengen, alhoewel 't verswijgen van dit secreet, onsen Autheur heeft subject gemaeckt eene groote lasteringe, als ofte hy ware geweest eene van de grootste Vraten ende Swelgers die 'er leefden, ende dat hy met eeten alleenig meerder konden verdoen ende consumeeren, als ses andere
| |
| |
menschen, daer nochtans in sijn dagelijcks eeten ende drincken hy gewoonelijck niet meerder en consumeerde, als een ander mensch, die van eene natuyrlijcke gesontheyt ende goede appetijt was; wel is waer, dat hy somwijlen ende by eenige voorvallende occasien soo veel aen kost heeft na hem genomen ende genuttiget, daer aen ses andere gesonde menschen ende gemeene eeters, rijckelijck genoegh souden gehad hebben om hare appetijt te versadigen; edoch dit ongemeen eeten en wiert van hem niet gedaen uyt eene onversadelijcke hongers-lust, ofte om te betonen dat hy een vraet was, gelijk de nijdige tongen, en d'onkunde werelt hem t'onrechte heeft naegegeven; maer hier stack eene andere geheymenisse in, soo als wy nu sullen gaen openbaren, om onsen Autheur daer mede van de aengewrevene calangie eenmael te bevrijden.
't Is dan sulcx, dat van alle oude tijden alderhande slagh van Poëten, die sich onderstonden goede gedichten ende vaersen te maken, 't selve noyt met eenigh succes wisten in 't werk te stellen, als na dat hare geest van alle aertsche gedachten ontbonden, ende van den hemel met eene hemelsche invloeyinge besproeyt ware, om welcke hemelsche instortinge, ofte divinae particulam aurae, so als de Poëten 't noemen, te bekomen, waren in d'oude eenvoudige tijden de Poëten genootsaeckt met groote moeyten den bergh van Parnassus te beklimmen, ende aldaer uyt sekere fonteyn een water te halen, dat gedronken sijnde, haren geest van alle onreynigheyt suy- | |
| |
verde, en hem tot 'et maken van goede gedichten bequaem maeckte; edoch, in verloop van tijden ondervonden wordende, dat de vaersen, door ingevinge van 't water van Parnassus berg gemaekt, al te waterachtigh, ende van weynigh pit waren, soo hebben de volgende Poëten onderstaen hare hemelsche invloeyinge uyt een veel edelder ende spiritueuser sap als 't water is, te halen, namelijck uyt goede sappige ende delicate wijn, volgens 't bekende vaersken.
Vina parent animos faciunt & versibus aptos.
Ende hebben sylieden, door dit behulp, veele heerlijcke ende overkostelijke gedichten in 't licht gebracht, die hedendaeghs meest alle winckels ende bibliotheken vercieren, ende sijn hier mede de voorgaende waterachtige vaersen wel verbetert geworden, maer men heeft bevonden, dat, gelijk de voorgaende in koutheyt, dese in tegendeel in heetheyt excedeerden, door de fumeuse kracht van de wijn, die dese vaersen voortgebracht hadde, waer van de sommige soo scharp ende heet bevonden worden, dat daer door veele eerlijcke luyden hare goede naem ende faem is gekrenckt geworden, andere sijn weder door hare groote hitte in de eerste geboorte byna als verbrandt, soo dat, om deselve te beschaven, besnoeyen ende bebijtelen, wel tien jaren van nooden zijn; ende alsse dan noch al in 't licht komen, soo wordense soo miserabel ende kreupel bevonden, dat de Satyrs geen onrecht heb- | |
| |
ben, alsse soodanige phantastique ende eygensinnige wercken, tot barstens toe uytlacchen, ende soo voorts worden in meest alderhande slagh van gedichten, door de lief hebbers der Poësy, eenige aenmerckelijcke misslagen geobserveert, om welke soo veel doenelijck te verbeteren, ende in geen van beyden der voor-aengetoogene extremiteyten te vervallen, soo heeft onsen Autheur uytgevonden een middelwegh tusschen beyden, ende heeft dienvolgende onderstaen sijn Poëtisch humeur te halen, niet uyt 'et koude water, nochte uyt de hitzige wijn, maer uyt het bequame voedsel van een lecker korsje broot, schapen bout, capoen, ende soo voorts uyt alderhande spijsen die voedsaem ende delicaet sijn, deselve met een goet glaesje bier ende wijn larderende, nevens een pijpje tabacq daer by gevoeght, door welck behulpmiddel hy in sijn voornemen soodanigh gereüsseert heeft, dat meest alle sijne gedichten, by de lief hebberen, met aengenaemheyt ontfangen, gepresen, ende in hooge estime sijn gehouden geworden, sijnde dit de ware oorsaecke waeromme onsen Autheur, d'eene tijdt veel meerder als op
d'andere tijdt moste eeten, ja somwijlen daer inne excederen ende soo veele als ses andere menschen na hem nemen, na dat hy, namentlijck, voor genomen hadde, eenig gemeen vaersken ofte eenigh remarcabel gedicht van belangh uyt te wercken. Ende heeft men hem uyt die oorsake op eenen ochtent stont wel tachentigh oortjes koeckjens, wel ghebotert, tot een
| |
| |
ontbijt sien nuttighen, als hy voorghenomen had des namiddaghs sijn Poëtisch humeur gaende te maken.
Behalven welcke nuttigheyt van sijn Poëtisch humeur, uyt 'et voetsel van de goede spijsen te trecken, soo haelde hy uyt sijn groot ende veel eeten noch een ander remarcabel voordeel, van dat, als hy op reys gingh, hy sijn selven niet en behoefde te belemmeren met een knapsack met eeten opgevult, want eens sijn buyckje met goede vaste spijse wel vol en ront gegeten hebbende, soo konde hy daer op wel drie dagen daer aen volgende gedurig vasten, sonder ondertusschen eenig meerder eeten te proeven, soo als hy dit in practijk gestelt heeft, wanneer hy op sekere tijdt na Engelant wilde vertrecken, ende bevoorens afvoer op Maeslantsluys, eene warme Ham, van acht ponden gewicht, in sijn maegh bereyde, met broot, bier ende wijn na advenant gelardeert, waer mede aen boort komende, ende by geval aldaer eenige Heeren van sijne kennisse, die mede na Engelant wilden, rescontrerende, als die hem nodighden dat hy met henlieden eeten soude, alsoo sagen dat hy met sijn leege lijf, sonder bagagie, reys-sack, ofte eenige provisien te scheep gekomen was, soo refuseerde hy sulcx, onder voorgeven, dat hy rijckelijck genoegh van eeten voorsien was, al quam de reyse drie dagen langh te dueren, waer op van gemelte Heeren gevraeght zijnde, waer sijn bagagie ende eeten dan was, vermits sy hem met sijn leedigh lijf
| |
| |
hadden sien aen boort komen, soo klopte hy op sijn maeg, seggende daer in eene warme Ham van acht ponden geborgen te hebben, die hy van meeninge was soo warm in Engelandt over te brengen, ofte misschien eenigh Engelschman mochte belust wesen om eenigh mirakel van transformatie (van een warme Hollandtse Ham in een Struyf verandert) te sien, in 't werck stellen, soo als hy oock dede, ende deselve niet eerder te voorschijn bracht, voor dat, na drie dagen onderwegen gheweest te hebben, hy in Engelandt aenquam, ende tot een offerhande dit packje aldaer aen landt neder leyde, sonder dat hy, geduurende de reyse, eenigh eeten wilde proeven, sich vergenoegende met een pijpje toback, ende een glaesje bier ende wijn, om sijn hart te stercken.
Dat hy met sijn mondt en maegh konde doen wat hy begeerde, getuygen veel voorbeelden, onder anderen had hy tot Rotterdam, op een Kersmis, met een waeffel-backer een accoort gemaekt, voor de buyck vol. Dese man meenende wel te sullen toekomen, had hem dry Schellingen afgeeyscht. Overbeeck slaet hem de koop toe, en belast hem wacker aen 't backen te tyen, set een knappe gast of twee aen de kraem om op te passen, of de waeffel-backer wel deed of niet. Overbeeck dan gaet in de beste kamer, het eerste half dozijn gebootert en gesuyckert, komt voor den dagh, dat was in een oogenblick gedepescheert, voort weer een andere schootel snick heet, en soo langh was
| |
| |
het noch een gemeen mans maeltijdt; maer als het derde en vierde half dozijn sijn tour gedaen hadt, en het vijfde geeyscht wiert, begost de backer bangh te sien, daer na tegen sijn wijf te morren, en eyndelijck uyt te barsten: Wat duyvels eeten is dat, en dat al backende nu en dan te repeteeren; als eyndelijck die schootel weer leegh, en het sesde esquadre binnen gedaeght wierdt, gingh het den waeffel-backer boven sijn gedult, soo dat hem ten monde uytbarste, Ackrement mijn Heer, gy kont schranssen. Gaet ghy maer u gangh, sey den Heer in de beste kamer, en laet my met mijn schranssen begaen. Maer de waeffel-ysers niet soo geswint gaende als voor heen, en de Heer Overbeeck van binnen, uyt wanhoopigen honger om waeffelen roepende, begosten de Matrosen, die aen de kraem stonden, mede in het spel te komen, en te dreygen, indien de backer niet voortgingh, al sijn seylen in flarssen te snijden, wanneer de backer soeckende te parlementeeren, gelt voorstelde, de waeffelen waren hem geschonken, hy sou maer heen gaen eer sijn geheele pot leegh raekte. Maer het hielp niet, hy most sijn gang gaen, gelijk hy dede tot vier en tachtentigh waeffelen toe, die hem de waeffelman met sulck een goedt hert opdischte, als een Boer sijn Ham en Speck voor een hongerige partye; maer dat luwde vry, wanneer hem Overbeeck, in plaets van drie Schellingen een Ducaton in de handt stack, en daer mede heen gingh, latende den goeden man vry beter in sijn schick.
| |
| |
Dierghelijcke aerdigheydt heeft hy tot Voorburgh, in de Herberge de Swaen, soo ick meen, aen-gerecht. Hy had aldaer bevoolen een maeltijd voor ses of acht menschen toe te maecken, in visch, seggende, dat sy teghen de klock twaelf of een uuren aldaer souden zijn. Hy komt op de bestelde tijdt, vraeght of sijn gasten daer noch niet waren, en krijgende tot antwoort van neen, gaf last de soode klaer te maecken, terwijl hy noch een wandelingh gingh doen. Weder komende, vondt alles ghereet, maer gheen gasten, hy belaste echter de visch over te hangen, sy mochten ondertusschen komen, maer die gaer en opghewonden zijnde, en noch niemant voor de handt, beveelt op te dissen datter klaer was, en hy gaet'er aenvallen met een frissche moet, en weerde sich soo dapper, dat hy de heele tafel schoon maekte, daer de Hospes sich over kruyste en segende, maer betaelt zijnde, had niet te seggen, en Overbeeck gingh soo weder (doch met gheen leege maegh) heen wandelen.
Doch het is ons voornemen niet om hier een verhael van sijn geheel leven te maecken, en terwijl wy sijn saek soeken te defendeeren tegen de calanges van quaetwillighe en nijdige menschen, souden wy haer door het ophalen van sijn playsiertjes, wel gelegentheydt geven om noch meerder quaedt van hem te spreecken, terwijl sy volgende hier in haer dom oordeel en gevoelen, niet souden konnen gelooven, dat een man, die op een
| |
| |
maeltijdt een Ham van acht ponden, of op een ander tijdt vier en tachtigh waeffels gegeten had, ter selver tijdt bequaem soude zijn om yets van belangh in de Poësy te konnen doen. Maer laten wy desen in haer dom gevoelen laten steecken, en ons verghenoegen met een seeckere wetenschap die wy daer van hebben. Doch het is aenmerkens waerdigh, wanneer men siet hoe veel de humeuren der Poëten van malkander verschillen. Eenige droncken voor desen, gelijck te voren geseght is, niet als water, doch door de schraelheyt van 't selve, sijn haer namen te gelijck met haer versen in 't vergeetboeck gheraeckt, volgens het gemeene Latijnse vers:
Nulla placere diu, nec vivere carmina possunt
Quae scribuntur aquae potoribus.
Dat is:
Geen Gedichten, die door Poëten, die niet als water drincken, geschreven worden, konnen langh behagen, of in wesen blijven.
Andere sulcke bedroefde voorbeelden siende, en dusdanige ongelucken niet willende onderworpen zijn, hebben haer snedigh aen 't wijn drincken begeven, ja tot soo ver, datmen van den Poëet Ennius seght:
| |
| |
Ennius ipse Pater nunquam nisi potus ad arma Prosiliit.
Dat is:
Den Vader Ennius self begaf sich nooyt aen 't schrijven, als nae dat hy dicht van Wijn bestooven was.
Maer onse teghenwoordige Autheur heeft hier in een middelmaet willen ghebruycken, vreesende de schraelheyt des waters, en de al te groote hitte van de Wijn, derhalven heeft hy het voor sich noodigh geoordeelt de maegh braef met eetwaren te versien, en alsdan aen den arbeyt te vallen, het welck hem soo wel ghesuccedeert is, dat 'er geen twijffel aen te slaen is, of sijn heerlijke Gedichten sullen, soo langh de Nederduytse tael in wesen is, met groote lof van den Autheur, gelesen worden. Buyten alle twijffel sullen onse jonge en kleyne Poëetjes, wanneer sy fien met wat graegheydt yder dese Gedichten aenvaert, sijn exempel willen navolgen, en den buyck tot barstens toe met spijs overladen, om te sien of het haer niet mogelijk is haer bedroefde Gedichten te verbeteren, doch wy sullen hier door eerder het welvaren der Slachters, en klachten der Wijnkoopers sien, als dat sy tot haer voorghenomen ooghwit sullen gheraken. En wy raden haer dat sy den Fabel van Phoedrus eens nasien, daer de Kickvors een Os gesien hebbende,
| |
| |
haer self opblies, en aen een van haer jonghen vroegh, of sy nu niet wel soo groot was als den Os, waer op het jongh neen segghende, blies sy haer ten tweede en derde mael op, t'elckens het selve weder vraghende, waer door sy eyndelijck door al te sterck blafen, quam te barsten. Leest dan liever ghy arme Poëetjes dese bladeren met vreught, en soeckt niet door onmogelijcke middelen, en tot uw schade deselve na te volgen, want uw wasse vleugelen konnen de hitte der Son noch niet verdragen, en leert op andere tijden uw quaetwillige en nijdige tongen wat beter besnoeyen, en dese doorluchtige man niet meer met de naem van een vragt te schelden, op dat ghy niet meer den haet van alle man op uw halsen haelt.
Vaert hier mede wel, en leert voortaen wat beter schrijven en spreecken. Onder welcke recommandatie wy verblijven U E. aller-dienstwillighsten
N.N.
|
|
Auteursrechtvrij