Het onuitsprekelijke

24. April (1906)

Ik wil je een paar ervaringen vermelden. Het staat je vrij ze als aprilgrappen te verslijten. Ik geef je mijn woord, dat ze met de waarheid in overeenstemming zijn.

Voor enkele dagen lag ik op de sofa. Ik was 's middags met hoofdpijn naar huis gekomen en had geslapen. Kort voor het ontwaken, had ik de gewaarwording mijn horloge uit mijn vestzakje genomen te hebben. Toen ik werkelijk ontwaakte bleef mij deze gewaarwording niet alleen bij, maar herinnerde ik mij ook gezien te hebben, dat het kwart voor zessen was. Daarop in werkelijkheid mijn horloge raadplegende, zag ik, dat het kwart voor zessen was.

Jaren geleden heb ik een dergelijke ervaring opgedaan en zonder herinnering daaraan, was ik er die middag waarschijnlijk ook niet toe gekomen de proef op de som te nemen.

Voor jaren droomde ik op een buitenweg te lopen. Mij tegemoet kwamen opgeschoten boerenjongens met een veulen. Om mij schrik aan te jagen, dreven zij het loslopende veulen naar mij toe. In dit ogenblik sloeg de dorpsklok. Ik zag de vergulde wijzers in het zonlicht glimmen. Het was drie uur. Daarmede was mijn droom beëindigd en in het donker van de nacht ontwakend, streek ik, geheel impulsief, een lucifer aan en keek op mijn horloge, dat op een taboeretje voor mijn bed lag. Het was klokslag drie... Maar in de nacht, hoor ik je zeggen.

[p. 112]

Eens droomde ik aan het wandelen te zijn en zekere kleine behoefte die men geheel aangekleed niet pleegt te verrichten, al wandelende te doen. Tijdens mijn droom ondervond ik er ook niet de geringste stoornis van. Ik wandelde onbekommerd verder. De volgende ochtend echter op weg naar het kantoor, in de tram de krant lezende, vestigde een mannelijk vis-à-vis diskreet mijne aandacht erop, dat mijn kleding ‘niet geheel in orde was’. En ziedaar, wat in mijn droom ten onrechte gesloten gebleven was, stond in de nieuwe dag al even ten onrechte open. Iets wat mij in het publiek mijn ganse leven nog niet overkomen was.

Ik herinner mij een andere, minder drastische, droom. Ik droomde 's avonds ergens in een koffiehuis te zitten. In het midden van de zaal sprenkelde een fonteintje tussen varens. Aan een tafeltje in mijn nabijheid kreeg een dame een hevige neusbloeding. Een voorbijkomende kelner rukte haar haar bloeddoordrenkte zakdoek uit de hand en wierp die tussen de varens in het fonteintje, dat daarop flonkerend bloed spoot. In datzelfde ogenblik kreeg ìk een hevige neusbloeding, die ik met mijn zakdoek begon te stelpen, tot hij bloedrood was, door en door. Toen rukte de kelner ook mij in het voorbijgaan mijn zakdoek uit de hand, gooide hem eveneens in het fonteintje, dat daarna weer helder water opwierp.

Deze droom zou ik mij waarschijnlijk nooit meer herinnerd hebben, wanneer ik niet - 's morgens daarop - mij in de gootsteen wassende en mij vooroverbukkend, op eenmaal een hevige neusbloeding gekregen had, iets wat mij sinds jaren niet gebeurd was.

Ik geef deze dingen, zoals ze zijn. Zonder te trachten er een verklaring voor te vinden en ook afgezien van de vraag, of zij wel bijzondere belangstelling verdienen. Want zelfs wanneer het droomleven en de buitenwereld in het tijdelijke tezamen vallen, zo kan het in droomtoestand aanschouwen van de werkelijke tijd aan een louter toeval worden toegeschreven. Dromende toch kan men ieder willekeurig uur aanschouwen en het ganse voorval verliest hiermede zijn eigenaardige bekoring, die voor mij juist daarin bestaat, dat het geestelijke en het materiële niet alleen verbonden zijn - wie kan daar eigen-

[p. 113]

lijk nog aan twijfelen? - maar dat zij eenzelfde verloop beduiden.

En wat is het toeval tenslotte? Boekdelen zijn er gevuld om na te gaan, of het al dan niet bestaat. Met andere woorden: zodra men probeert op de dingen dieper in te gaan, komen telkens weer dezelfde soort algemeenheden aan de oppervlakte, waarmede men blijkbaar vantevoren enigermate vertrouwd moet zijn om tot dat onderzoek te kunnen overgaan. Om iets van de dingen te weten, moet men eerst iets anders weten. Om te weten, moet men geleerd hebben te weten. Eigenlijk weer een waarheid als een koe, die dan ook van ieder ander handwerk of vak zonder meer toegegeven zal worden. Om een schoen te maken moet men het schoenmakersvak geleerd hebben. Maar van het weten van de dingen, van het denken over algemeenheden als het leven bijv., geloven de meesten nog, dat dat daar zonder enige voorbereiding mede begonnen kan worden, omdat het toch maar iets subjektiefs zoude zijn. Zo ongeveer. Ik heb deze wijsheid van Hegel en het leek mij voorlopig de moeite van onthouden waard, al dringt zich dan ook weer onmiddellijk de nieuwe vraag op: Wat is het, wat men vantevoren weten moet. Of met andere woorden het probleem van de aanvang.

Intussen heb ik mij nog bitter weinig moeite in deze richting getroost. Maar al denkende over de dingen en wanneer ik nog wel van hun uiterlijk schrik, werkt het als een geruststelling zich daarbij tevens bewust te worden geen recht meer te hebben de op het eerste gezicht als onomstotelijk verschijnende werkelijkheid ‘zonder meer’ te vertrouwen. Zolang het mij nog vergund is in de sferen der gelukkige bevreemding te mogen verwijlen, kan ik het op zijn beloop laten, kan ik blijven luieren, als het ware. Zodra mijn denken zich op het algemene zal beginnen te richten, zal ik ernstig en methodisch aan de slag moeten gaan om door mijn eigen denken niet onder de voet gelopen te worden. Dit is mij onder het schrijven van dit onsamenhangende briefje tenminste duidelijk geworden. Vale.