Het onuitsprekelijke

[p. 109]

23. Maart (1906)

Op de zeer strenge winter is zeer vroegtijdig prachtig voorjaarsweer gevolgd. Het eigenaardige hierbij is, dat tussen het uiterlijk van moeder-aarde, die nog geheel in de grauwe verstarring van de winter bevangen ligt, en deze doortintelde lenteatmosfeer, geen samenhang lijkt te bestaan. Zo zijn voorlopig alleen de lichtere hemelstreken voorboden van de komende zomer, want ook de zoele zonnekoestering wordt nog telkens door een snijdende tocht verraderlijk doorbroken. Op de verveloze banken der kale parken zitten de mensen dan ook alle nog met hun donkere winterkleren aan.

Mij ging het niet al te best. Niettegenstaande het mooie weer, of wellicht juist daardoor, had ik met een zware depressie te kampen. Opzettelijk heb ik met schrijven gewacht tot die wat voorbij zou zijn. In de plotselinge weelde dier lentedagen heb ik de armoede van mijn innerlijk te duidelijk aangevoeld. Ik durfde aan de komende zomer niet te denken. Het liefste was ik weer in de veilige omkluizing van de winter teruggevlucht. Toen was er tenminste enige harmonie tussen mijn gemoedstoestand en de omgeving. Thans had ik de indruk, als werd mijn binnenste onverhoeds door een dievenlaantaarn schel verlicht en verscheen mijn aanmatiging om het met problemen als dat van het uitspansel op te willen nemen, zó wanschapen, dat ik er bijna onpasselijk van werd. Daarbij de vernieuwing, die op punt stond van alle kanten uit te breken en het uitzichtsloze mijner toekomst. Het enige wat mij ten goede kwam, was de gelegenheid tot het maken van grote wandelingen.

Ik heb me stompzinnig gewandeld. Ik heb zo lang gelopen, tot de gedachten, die me geheel van streek dreigden te maken, meer afgemat dan mijn lichaam waren. Wanneer ik dan, na ergens in een buitenherberg mijn avondmaal te hebben genomen, me weer op weg naar de stad begaf, dan was het eindelijk stil in mijn hoofd. Toen heb ik ook het wondere blauwzwart gezien, dat na de heldere lentedag in de duisternis van de zoelere avond bleef opbloeien. Dat lieflijker dan die lentedag zelve was, zo schuchter en zacht als het om de aarde-dingen lag, en

[p. 110]

waardoor de sterrenhemel met de vrije maansikkel tot een veld vol lichtende bloemen werd. Tot een zilver doorweven gordijn, een luisterrijk ornament. Een ornament vooral. Een or - na - ment. Ik heb dat woord verscheidene malen herhaald en merkte, hoe er de angst, die tot nog toe bij de concrete voorstelling der wereldruimte in mij opkroop, door teruggehouden werd. Die concrete voorstelling zelf werd van een geheel nieuwe atmosfeer doortrokken. Het ging ook om een ornament en niet zo alles - overweldigend dus was deze sterrenopeenhoping. Of beter: onveranderlijk geweldig, onloochenbaar verschrikkelijk, maar tegelijkertijd toch iets anders. Tevens ook iets anders. Misschien wel iets lieflijks. Meer wist ik voorlopig niet, maar de onrust, die mij vervuld had, was als ‘door een toverslag’ weggevaagd.

Met de warme dagen is het thans gedaan. De lente was te onnatuurlijk vroeg gekomen. Het is weer somber en guur. Maar ik heb uit die geheimzinnig mooie avonden toch iets blijvends gered. Ik behoef slechts aan dat levend blauwzwart terug te denken, om ook het element weer te vinden, waardoor, wat ik mijn ‘uren met god’ zou willen noemen, hunne verschrikking verliezen. Hun verschrikking. Want te dikwerf nog lijkt het op een samenzijn met de duivel.

Ik weet nu ook, waar die neerslachtigheid vandaan kwam. Er is hier nl. een nieuwe attaché op het tapijt (lees: de verveloze vloer van onze vliering) verschenen. De pierrot is weg. De nieuweling, een ietwat winderig heertje, begon reeds de eerste morgen van zijn komst hoog op te geven van zijn grote vooruitzichten. Hij somde een hele reeks van steden op, waarheen hij - steeds klimmende in rang - dacht overgeplaatst te worden. Het irriteerde mij, omdat ik hem benijdde, want het gebeurde juist op een dier dagen, toen ik alle zelfvertrouwen verloren had. Ik sprak hem tegen in dìe zin, dat dergelijke verplaatsingen en mutaties tegen een geestelijk leven geen verdere betekenis hadden. Hij meende, dat het één geen beletsel voor het ander behoefde te wezen. Innerlijk moest ik hem gelijk geven, maar werd daardoor natuurlijk tot nog meer verzet geprikkeld. Ik verloor mij in allerhand gemeenplaatsen en eenmaal alleen overmeesterde mij de ontstem-

[p. 111]

ming, waartegen ik mij dagenlang tevergeefs verzette en waarvan ik mij toen al evenmin bewust was, dat de lust naar afwisseling er de diepere ondergrond van was.

Thans, weer met mijn lot verzoend, redeneer ik ongeveer zo: Men kan verlangens hebben bijv. naar een reis en er onder lijden, dat men zijn verlangen niet tot werkelijkheid kan maken.

Een ander standpunt is, te waarderen tot zulk een verlangen nog bij machte te zijn. Daarover zou nog wel een en ander te zeggen zijn. Maar het loopt alweer tegen middernacht.