Het onuitsprekelijke

20A. Einde december (1905)

De winter heeft zijn barste gezicht opgezet. Meer dan 20^o onder nul. Ik kan niet zeggen me daar bijzonder op mijn gemak bij te gevoelen. Men moet erop gekleed zijn. Men ziet hier dan ook veel bont dragen. Door alle standen. Vooral wanneer het er - als thans - bij waait, heeft men met zo'n gewone jas het gevoel, of de ijskoude zo maar langs het blote lijf strijkt. Op een brug, waar ik dagelijks overkom, zit een oud vrouwtje, een krantenverkoopster, blootshoofds, enkel met een omslagdoek om, urenlang in die koude bij haar wagentje. Het schijnt haar geen kwaad te doen, maar het is toch een armzalig gezicht. Gisteren, toen ik met mijn kraag hoog op en een halfbevroren neus haar voorbijkwam... lachte ze me uit.

[p. 100]

Ik ben weer verhuisd. En wel tweemaal. Vandaar ‘en retard’ met schrijven. Woonde in een pension, waaruit ik, met opoffering van ettelijke marken, na veertien dagen verdwenen ben. Ik had me er nogal wat van voorgesteld. Maar de overgang was te straf. Vanuit mijn isolement tweemaal per dag tussen de pensionaires. Meest winkelbedienden en kantoorjoffers. Vooral een handelsreiziger heeft me er de dampen aangedaan. Iedereen moest voor zijn geschetter zwijgen. Over alles een besliste mening. Daarbij een stem als een trompet. Zo schoot er niet veel anders over dan heimelijk de wijk te nemen. Ook het eten was niet al te best.

Ik had er een bijzonder mooie grote kamer met een marmeren wasgelegenheid voor stromend water. Het huis was een oude villa, die voor jaren buiten de stad gestaan moest hebben, maar nu aan alle kanten door huizen omgeven was. Zo zelfs, dat van de straat af het huis slechts door een portaal te bereiken was. Zonder aanbeveling had ik het dan ook nooit gevonden. Wat mij al dadelijk erg aanstond, was de grote tuin, die eraan de achterzijde nog overgebleven was. Een tuin met dennebomen, terrassen en een vijvertje, waar ik vanuit mijn kamer op neer kon zien. Iets heel bijzonders zo midden in een wereldstad. Ik zag mij er in verbeelding reeds 's zomers zitten met een boek. Het heeft zo niet mogen zijn.

Thans woon ik aan een gracht, de enige, die ik hier tot nu toe heb ontdekt. Door de bomen merkt men de hoogte der huizen zo niet en met de stenen trapjes, die naar het water leiden, krijgt het geheel een enigszins vaderlands aspekt. Mijn ‘kamer’, vier hoog, ziet op een grauwe binnenhof uit en al is zij niet veel meer dan een slaaphokje, moet ik er toch een vrij hoge huur voor betalen. Ik bewoon nl. een dure stand. Eigenaardig ook, dat ik pas de volgende dag merkte, dat het huis aan een gracht gelegen is. Zo had mij het ‘kamers’-zoeken overstuur gebracht. De mensen, Joden, lijken mij erg geschikt, en een groot voordeel is, dat de vrouw des huizes bereid bleek 's morgens een paar boterhammen te laten klaarmaken, die ik dan medenemen kan om ze in kantoor te verorberen. Dat is iets zeer gewichtigs, omdat ik zodoende buiten bureau alleen nog maar ergens een kop koffie behoef te drinken en over de

[p. 101]

rest van de arbeidspauze vrij beschikken kan. Ik hoop en voorzie, thans niet zo spoedig van kwartier te zullen wisselen.

Verder niets van belang. Ik begin me immer meer vertrouwd te maken met de gedachte het grootste gedeelte van mijn leven in deze betrekking en buiten patria te moeten blijven. In mijn vorig briefje schreef ik je reeds, dat er met mij een verandering gaande is. Hoe de verplaatsing als zodanig meer een kwalitatief karakter heeft. En om daar nog eens op terug te komen, geloof ik mij te hebben bewogen van het bijzondere naar het algemene. Van het hier naar het ergens, dat als het meer omvattende het vroegere ‘hier’ reeds veilig in zich sluit. Zo geformuleerd is het een voortschrede naar het ware en ook bij nader inzien blijft het dat. Het is een aanschouwen van het algemene. Als gekomen door mijn zintuigen echter, uit zich die aanblik als een gevoel. Het gevoel, de bevreemding, op ware wijze te zien. In dat gevoel kan en behoeft niet verder te worden gegaan. Wat zou dienen te volgen, ware het zo aanschouwd algemene te begrijpen. De bevreemding tot de zuivere gedachte zelf op te voeren.

Ik weet niet, of dat laatste mogelijk is en of het gezegde niet op een spel van louter woorden neerkomt. Soms meen ik reeds een zweem van begrip te herkennen, maar gewoonlijk voel ik dit ganse beginnen toch nog enkel als een poging, met iets onuitsprekelijks te breken, dat als enig kenmerk juist dat onuitsprekelijke zelf draagt. Een zich weersprekend opzet dus, dat het correctief zou moeten ondergaan zich daarbij tevens de diepere grond van dat onuitsprekelijke bewust te worden.

Ik weet niet, of ik mij wel duidelijk genoeg heb uitgedrukt. Het is een dilemma, waarin ik immer meer verwikkeld raak. Dat mij aantrekt en van zich afstoot tegelijkertijd.

Daarom is het maar goed, dat ik de laatste weken door die verhuizerij met beide voeten in de aarde stond. Dan hoor ik het ‘paardengetrappel en wagengedraaf’ te duidelijk om me veel met zulke gedachten te kunnen afgeven.

Neem voor ditmaal genoegen met dit slordige briefje. Een volgende keer beter. Vale.