Het onuitsprekelijke

[p. 97]

19B. November (1905)

Zonder je briefkaart, zou het waarschijnlijk niet tot me doorgedrongen zijn, dat het reeds zo lang geleden is, sinds ik iets van me liet horen. Ook thans kan ik nog nauwelijks geloven, ruim twee maanden niet meer geschreven te hebben, want in mijn gevoel zijn het hoogstens enkele weken. Mijn regelmatig leven hier, de dagen, die zozeer op elkander gelijken, het gemis ook aan de minste wrijving met mijn omgeving tegenwoordig, dit alles is wellicht oorzaak, dat de tijd - als het ware - in mijn binnenste andere afmetingen begint aan te nemen. Daarbij het volkomen gebrek aan vermeldenswaardig nieuws! Eén ding had ik je misschien wel vroeger kunnen mededelen. Ik ben nl. in de gelegenheid geweest om van betrekking te veranderen. Bijzonderheden zouden me te ver voeren. Het komt daarop neer, dat ik correspondent van een Hollandse courant had kunnen worden. Niet een van de allereerste bladen, maar toch een degelijke courant. Met ongeveer eenzelfde traktement als ik thans verdien. Aanvankelijk lokte mij het vrije leven, dat mij zo door een toeval geboden werd, buitengewoon aan. Een proefartikel geschreven, dat - behoudens enkele wijzigingen - tot mijn grote verwondering, werkelijk opgenomen is. Enige zeer onrustige dagen, waarin ik met mezelf terade moest gaan, want krantengeschrijf en mijn betrekking zijn onverenigbaar. Tenslotte er toch maar vanaf gezien.

Wat de doorslag heeft gegeven, is mijn overtuiging op de lange duur voor zulk soort werk ongeschikt te wezen. Misschien ook de omstandigheid dat er nog een liefhebber was, die ik persoonlijk kende en van wie ik geloofde, dat het hem beter van de hand zou gaan. En onnodig te zeggen, dat, toen de zaak eenmaal haar beslag kreeg, ik nog dikwijls spijt van mijn weigering heb gehad.

En toch... achteraf bezien... verheug ik me, dat mijn bestaan, zoals het zich tijdens mijn kort verblijf hier geprojecteerd heeft, blijkbaar reeds sterk genoeg was, om er maar niet zo hals overkop de vlucht uit te behoeven te nemen. Want al wordt mijn uiterlijke persoonlijkheid er ook tot hare kleinst

[p. 98]

mogelijke dimensies door teruggebracht, zo had dat toch weer als gevolg, toen ik wat ernstiger over de nieuwe betrekking begon na te denken, dat het mij natuurlijk niet ontging, hoe dan alles anders zou dienen te worden. Dat hetgeen nu grotendeels naar binnen is gekeerd, hoofdzakelijk zijn werkzaamheid naar buiten zou moeten zoeken. Hoe dan ook, ik ben niet gedeserteerd.

Weer in de stilte teruggekeerd, doe ik - vooral de laatste tijd - nogal eens de ervaring op, dat het ook daar niet bij het oude gebleven is. Ik zelf ben een ander geworden. Het oude verleden daarginds is dood. Het ligt vormeloos achter me als een donker verschrompeld gewaad, waar ik uitgetreden ben en waarop ik nog slechts met bevreemding neer kan zien. Een gewaarwording ongeveer, als had men mij in letterlijke zin de huid gestroopt, als ware mijn leven van thans ene operatie, die ik aan den lijve me moet laten welgevallen. Ik kan nauwelijks geloven, dat dit alles goed en natuurlijk is. Maar wat ertegen te doen? Want ik zie en hoor en onderga de dingen anders en besef tegelijkertijd, hoe dit met mijne overplaatsing als zodanig reeds niets meer uit te staan heeft.

Het is iets van buiten, dat op een geheel nieuwe wijze op me inwerkt, maar waarvoor mijn binnenste niet ontvankelijk zou kunnen zijn, wanneer het zich niet evenzeer gewijzigd had. Is het de grote verandering, waarvan ik jarenlang een vaag vermoeden had, maar die thans, bezig zich te voltrekken, toch wel wat al te radikaal en zonder aanzien des persoons, schijnt te werk te gaan. Inderdaad, dezelfde onpersoonlijke overgave, die bij de tandendokter of tijdens het scheren wordt verlangd. Ik verzet me er dan ook niet tegen, maar vraag me dezer dagen toch nogal eens af, waar dat eigenlijk heen moet. Want het nieuwe en bevreemdende duurt thans bijna een jaar, zonder dat een gaaf herstel van het gewoon alledaagse me meer gelukt. De verandering, de breuk, is een stadium voor zichzelf geworden, het vroeger zo vertrouwde ertegen verschraald, en als experiment lijkt het eenvoudig daarop neer te komen, dat het zwakkere door het sterkere teruggedrongen is. Het moest zo gebeuren en somwijlen voel ik de feitelijke verplaatsing nog enkel als een kwalitatieve sprong, die even-

[p. 99]

min meer op te houden was, als de afval van een overrijpe vrucht. Het veranderde in mijn toestand verschijnt dan in een geheimzinnig licht. De verplaatsing als zodanig bepaalt zich zuiver tot het innerlijk en de tegenstelling van een buiten en een binnen komt daardoor weg te vallen.

Er gebeurt iets onuitsprekelijks met me, waarvoor ik dan ook de juiste woorden wel nimmer vinden zal. Maar zo terugdenkend aan mijn oude omgeving, besef ik het nutteloze van een wederkeren, omdat ik er de dingen, zoals ik ze thans zie, die bomen, die hemel, die straten hier, toch medebrengen zou. Het vroegere, het zo diep-innige, zou er nog wel wezen, maar als het kleinere in het grotere gevat. Het zou niet geheel weg zijn, maar reeds veilig besloten liggen als in een glazen kastje en me er geheel aan wijden kon ik toch niet meer. Het nieuwe en ruimere hier blijft van deze schrijn bevrijd. Het gemis aan intimiteit - wanneer het een gemis mag heten - ligt hier niet aan de omgeving. Want deze heeft reeds in haar vrijere algemeenheid de bevestiging van het ware en het is een diep genot de dingen zo te mogen zien.

Een enigszins omslachtige manier om je mede te delen, waarom ik voorlopig nog van verlof heb afgezien. Houd je maar goed.