Het onuitsprekelijke

[p. 91]

20. December (1905)

De winter zet zijn grimmigste tronie op. Twintig graden onder nul en daarbij nog een snijdende wind. Zo onherbergzaam als de laatste dagen, heeft zich dan ook het leven hier nog niet aan mij vertoond. Ja, kerel, onherbergzaam, dat is het enig ware woord. De wereld lijkt één barre vlakte geworden, met slechts hier en daar een vereenzaamde blokhut en ook van de mensen schijnen er maar enkele overgebleven te zijn. Vooral in mijn pension, wordt deze sensatie van primitieve verlatenheid tot iets zeer wezenlijks. Afgesneden van de eigenlijke straat, ligt de oude villa er onder sneeuw bedolven. In de donkere lage behuizing kwijnt trage stilte van een lang vergeten oord. Een der zusters, spookachtig in een omslagdoek gehuld, gaat met een stomme groet aan me voorbij. Zij schaamt zich voor de koude. Ik treed mijn kamer binnen. Schemere verlorenheid zacht dreinend tegen lichtbenomen buiten. Achter grauwe vitrages zwakke weerschijn van starberustende dood-witte tuin. Een bleke gasvlam flakkert op, krachteloos en kil. Geen dag meer, geen avond nog. De hemel over de sneeuwbeladen boomtoppen is strak en leeg. Mijn verkleumde handen beroeren vluchtig de ijzeren kachelomhulling. Iets van stervende lichaamswarmte doorbreekt het kille oppervlak.

Wat thans te beginnen? Weer als gisteren op de sofa onder een deken de tijd van het avondmaal af te wachten? Twee volle uren nog. Een ijzige tocht maakt zich voor een ogenblik bemerkbaar, zodat ik mij instinktmatig opnieuw naar de deur begeef. Misschien wanneer ik een eskimo en op de robbenjacht was, dat dit ruime halfdonkere vertrek een meer dan geriefelijk oponthoud mocht heten. Ook het kantoor, waar in de vlieringhokken al evenmin gestookt wordt, zou als bergplaats voor gereedschappen niet te versmaden zijn. Maar hoe troosteloos, hoe mensvijandig, dit alles thans aandoet. Hoe onherbergzaam. Want ik ben het oertype niet, dat zich veilig toegerust volmaakt op dreef moest gevoelen temidden van de bijna maagdelijke winter, waarvan, ondanks mezelf, de strenge bekoring voor een ogenblik smetteloos tot me doordringt.

[p. 92]

Ondanks mezelf! De natuur, even schoon en ongerept als voor duizenden jaren heeft zij zich weten te bewaren, maar ik alleen, ik ben de verkeerde figuur. Wat is er uit mij geworden? Niets, letterlijk niets. Mij aan een omgeving aan te passen is mij niet gelukt en daarom grijnst [in] deze kamer de laatste woestenij. En innerlijk? Met een lichte schrik keer ik tot bezinning. Ook van binnen is het even star en grauw. Weer gaat mijn geest zonder erbarmen van keerpunt tot keerpunt de lange lijdensweg terug. Mijn adem stokt en bloedrode schaamte overstelpt me. Voor het eerst en in oneindige droefgeestigheid, besef ik de vale armoede van dit eenzaam begeren. Van deze zelfzuchtige afzondering. Mijn ganse leven is één heimelijke zonde. Walging stuwt stinkend in me op voor beelden, die hoe onloochenbaar ook aanschouwd, ongelofelijk schijnen. Het wordt een bezoeking, een benauwende droom. [Want ik zie, hoe in die avond, in dat zo veilig gewaande uur, ik zie hoe mijn mond, in plaats van de hare te zoeken...] Mijn denken krimpt en siddert onder de last van al dat onuitsprekelijke, tot het enkel nog voor een laatste oordeel de bindende woorden vindt: zwijgen en verdwijnen.

Maar waarom zwijgt hij dan niet, hoor ik een geroutineerd dialecticus reeds uitroepen. Inderdaad, de man heeft, ook om nog andere redenen, schoon gelijk. Want behalve dat ik me hier in mijn eigen woorden verstrik, houdt een zelfmoord - en daarom gaat het, waarde vriend - nog allerhande tegenstrijdigheden in zich verborgen. Wie maatregelen neemt om hem te ontgaan, geeft daarmede enkele vadem van zijn levensterrein gewonnen. En erover te schrijven, al was het maar om zijn vrees ervoor te uiten, is reeds niet veel anders dan het aanvaarden dezer bewustloze taak. Ik verheel mij dit alles niet en ware in het voorafgaande zeker minder vrijmoedig geweest, indien jijzelf niet in je laatste briefje, dat voor mij een gebeurtenis was, van een worsteling tussen god en mens gesproken had. Je deed dat met betrekking tot mijn eenzame zitting in het park. Maar dat lijkt reeds ver terug, als een zachte oase tegen hetgeen zich thans zo allerhardhandigst afspeelt. Want in mijn leven dezer beide laatste weken is geen zweem van sentiment meer overgebleven. Hoe kan het ook anders? Wat ik

[p. 93]

tegenwoordig nog alleen maar zoek is een, zij het voor een vierde deel menswaardig bestaan, maar wanneer me dat zowel van buiten als naar binnen onthouden wordt, dan wil ik niet verder. Versta je me wel? Dan verdom ik het langer, zoals een paard voor een wagen het op zijn tijd verdomt. Van buiten zijn het nog enkel loodrechte wanden waar ik met de kop doorheen zou moeten. Is het mijn schuld wellicht, wanneer er in het kantoor zo goed als niet gestookt wordt, zodat bij het betreden der armzalige vlieringhokken de ganse dag reeds tot een flard verschrompelt. Mr. J. met zijn jas aan, te angstig om aanmerkingen te maken, de doctorandus hoestend en vloekend. De nieuwe heerschappen, wie de huur van het krot te hoog is, sparen het op de kale uit en zijn daarbij niet op hun mondje gevallen. Overigens geld in overvloed. Weet je wat spiezen zijn? Ja? Nou dan, spiezen zijn filisters, en zoals werkelijk goede mensen door standsverschil nooit verliezen kunnen, zo zullen spiezen daardoor nooit omhoog komen. Maar ik ben bezig op anderen te schelden. Op anderen, terwijl tot minder dan mezelf geen sterveling gaan kan. Geestelijk te zondigen, verachtelijker is het dan de smerigste praktijk. Maar die vurige blikken, dat zich in postuur brengen zodra er wat vrouwelijks in de buurt komt, het zal wel iets voor het ganse leven blijven. Ja, ik zou wel eens willen weten, wat de anderen zoal van me denken. Niemand wellicht, die zich erover verwonderen zou, wanneer ik een goede dag met de stille trom verdwenen was. Mijn moeder! In mijn diepste innerlijk, heb ik het contact met haar verloren. Ik durf bijna voor haar niet meer eerlijk te zijn. Ik mag het niet, omdat ik de leugen dezer eerlijkheid te zeer besef. Maar toch is zij niet onwetend. Vooral de laatste tijd getuigen haar liefdevolle briefjes van bezorgdheid over mij. Zij verwacht de grote verbetering van een fatsoenlijk meisje. Waarom ook niet?

Tot besluit een nieuwtje. Een arme vrouw, een krantenverkoopster, is met haar wagentje op weg naar huis door een auto doodgereden. Uit hoofde van haar relatie tot de krant, werd het voorval gedrukt, want van zulke kleinigheden gebeuren er hier te veel, om ze alle nog eens extra te vermelden. De vrouw woonde in mijn buurt, ik kende haar van aanzien en

[p. 94]

vooral tijdens die strenge vorst had zij mijn medelijden gewekt. Toch was mij waarschijnlijk zonder dat bericht haar ledige plaats niet bijzonder opgevallen. Iedere avond zat zij met haar wagentje op een brug, zonder kleren bijna in de snijdende wind en de laatste tijd kostte het mij moeite daar voorbij te gaan, misschien ook omdat mijn zomerjasje haar spottende belangstelling had. Immers zoals zij daar huisde behoorde het tot het stadsbeeld en het lijkt me niet onmogelijk dat die oude vrouw zich op haar manier de sterkere van ons beiden achtte. Ik geloof ook niet dat zij ongelukkig was. Maar toch, hoe heeft mij haar vale armoede telkens weer getroffen, haar schurkend neerzitten in het onverbiddelijke buiten, haar eenzame ouderdom op die drukke brug, de ganse ontreddering dezer mensenfiguur, waarvan enkel nog het zachte zilvergrijze haar bewaard gebleven was. En hoe veilig en warm uit dit brutale leven weg genomen, hoe liefdevol ontvangen, verscheen ze mij, terwijl ik, worstelend tegen de snijdende wind, aan haar lege plaats voorbijkwam. Weer volgden hare grijze ogen mij met nauwbedwongen spot, mij, die de last nog droeg, die zij had afgelegd.

De brieven 19A, 19B en 20A worden hier ingelast omdat zij in hun totaliteit min of meer bewerkingen zijn van 19 en 20. Zie tot verder begrip de verantwoording van de tekst op blz. 137-143.

W.d.M.