Het onuitsprekelijke

[p. 57]

14. Kanselarij

Een grauwe straat van drie- en vier-verdiepingen-hoge huizen. Nergens een boom. Uit een enkele voortuin, hier en daar, een zweem van groen, waardoor te doodser nog de zandsteenmassa's, zwaar tezamengedrongen onder een lage grauwe hemel.

Op een hoek der straat, tegen een lantaarnpaal geleund, een bedelaar met twee houten benen. Een bakje met lucifers en kranten om de hals gehangen.

De zware eikehouten deur van een der hoge huizen.

Een deur met hoge vensters achter lofwerk, als van een koetshuis. Opzij een blankgepoetste schelgreep, die, koperklirrend, terugvalt op het marmer aan de binnenpui, waarna de zware deur als vanzelf uit het slot springt. Onder de bel, diep-ingebouwd, de smalle uitkijk van een portiershokje. Op straat gerij van trage zware rolwagens; het gejakker ener vigilante. Binnenshuis in licht-benomen kelderkoelte. Straatgeruchten gedempt. Een hoge vestibule met aan de wanden grauw hardglanzend marmer. De vloer van helder afgeschrobde melkbruine tegeltjes. Voetstappen klinkt leegvereenzaamd op langs het met een saai gordijntje afgedekte deurtje der ondergrondse portiersloge. Dan hol-verloren langs het halfdonker ener statige trap met gebeeldhouwde leuningen en een mollige loper onder zware messingroeden.

Het trappehuis geschraagd door blank-geaderde, roodbruine marmerzuilen. In de bovenschemering langwerpige fresco's van roommurwe naakte kinderfiguren.

Over de trapopgang een helderkoperen lamp met glanzende facetten van geslepen matglas.

Aan het einde van het voorhuis eenzelfde soort staldeur met vensters achter lofwerk. Uitzicht in een diepgroen lapje tuin. De bewegelijke helft dezer deur is met een lange riem aan de buitenmuur verbonden, zodat zij - eenmaal opengedrukt - zonder schommeling domp terugvalt.

Zo de vestibule verlaten, ligt voor de nuchtere leegte harer verdere overkapping een hol en bol beklinkerde binnenhof. Terzijde van het tuintje een zandstenen drempel van enkele

[p. 58]

treden naar de openstaande ijzeren deur van een geldkantoor. Meyer. Meyer, Meyer. In halfdonker daar de wending ener schamel-uitgelopen binnentrap.

Aan de andere kant van de hof de brede lage deuren van een washok, met gedempte stemmen achter druipend-beslagen ruiten en door de reten kwalijk-trage damp.

In het midden van de slecht bestrate hof alom het starogen der talrijke tot vier verdiepingen hoge vensters. Behalve, schuinachter, boven het tuintje, waar van de grauwe hemel nog een smalle strook.

Aan het einde van de eng omkluisterde hof de toegang tot het voor dienstboden bestemde trappehuis. Tussen een vreemd verloren binnenwoning - met bloemen in de kozijnen, een deur met brievenbus en schelknop, als wezenlijk aan straat - en een paar vertraliede blind-beplakte vensters daartegenover. Langs grote bestoven ijzeren asbakken.

Een weerspannige verveloze glasdeur knarst in haar voegen. Een vijandig beklemmende schemering schijnt er zich tegen verder binnendringen te verweren, terwijl de zo gewekte aarzeling nog wordt versterkt doordat, van het nauw betreden kleine platform, het trappehuis zich hier in tweeën splitst.

Het ene gedeelte voert afwaarts, in het gapende donker ener diepe spelonk, waar grillige schaduwen dreigend uit oprijzen en weer schimmig verbleken tegen een zwak schijnsel van het verre straatlicht. Schuin door een luik aan het verre einde der spelonk.

Opwaarts, het toenemend donker tegemoet, een tweede groter platform, vanwaar de eigenlijke trap als in een mijnschacht. Hare korte wendingen, langs de ongastvrije achterdeuren der etagewoningen, om vier vuilwitte ijzeren spijlen, die tot heel boven in het onwezenlijke licht onder de matglazen zoldering opsteken. Telkens twee zelfde, elkander in de donkerste muurhoek begrenzende verveloze deuren. Enkele half neergedraaide gaspitten verspreiden een rossig schijnsel dat in grote afstanden aan de grauwe wanden flakkert. Schaduwen als rook, als vleermuizen-wiekslag, tuimelen om de spijlenkoker.

Tastend en aan de smalle treden hortend, voert het er moei-

[p. 59]

zaam omhoog. Noodgedwongen soms aan het vuilwitte hekwerk der ijzeren spijlen gedrukt om voor een strompelende gedaante de weg naar beneden vrij te laten.

De duizelingwekkende aanblik der diepe binnenschacht.

Weer wat tot rust gekeerd en een der bemoedigende opschriften aan de grauwe wand gehoor gevend. Schuin opgerichte aanwijzingen, met een zwart handje duidend: naar het kantoor, naar de kanselarij. Tussen de laatste achterdeuren een emmer overvol met as en etensafval.

Eindelijk bevrijd, naar adem snakkend, in het weke licht onder de zolderlantaarns. Ook het leven niet langer die vormloos matte plek in het onderbewustzijn. Weer herinnering aan de wereld en de mensen ergens ver.

Deuren thans van alle kanten. Een - schuinachter - wijd geopend. Naar een bruindoorlichte vliering met berghokken achter lattenschotten. De volgende gesloten. Verveloos, blind starend naar de vuilwitte ijzeren bolle koppen der uit de donkere diepte fors opgerichte spijlen.

Een laatste schuwe blik in de dodelijke afgrond der gapende schacht.

Met nauw bedwongen spot komt een knechtje uit een tegenover liggend schemer portaal gedraafd. Flauwblauw livrei met nikkelen knopen. Blozend gezicht. Verdwijnt dan dartel in het zielloze trappehuis, zich er thuisvoelend als een konijntje in een duinpan.

Boven het portaal, wat van het pleister afgezakt, een slordig uit karton gesneden koninklijk wapen, als ging er het naar een verlopen hofleverancier. Daarbinnen dezelfde troosteloze belichting van getemperde gasvlammen. De schuine gangwendingen dreigen er in het halfdonker telkens dood te lopen. Het schijnt geen einde te nemen. Maar de opschriften thans horizontaal tot rust gekomen. Naar de kanselarij. Naar het kantoor. Botzwijgende deuren langs. Tussen grote kasten door, huiselijk aan de witgepleisterde wanden opgesteld.

Dan een verbijstering door het op elkander uitlopen van een vijftal deuren, die, onverhoeds, aan de lange schemere gang een einde maken. Voorbij de laatste huiskast een gesloten bruine deur waar de gang op doodloopt. Door een half open-

[p. 60]

staande deur, tegenover de kast, in een vierkant portaaltje enkel door deuren omgeven. Een dubbele glasdeur, die er het halfdonker van een flauw bovenlicht scheidt, waar, achter de ruiten, een geel wenteltrapje omlaag voert. In de overblijvende wanden van het bedompte portaaltje twee dofbruine deuren. Niet te onderkennen.

Een duffe lucht van natte was hernieuwt de naargeestige indruk van de ganse bezwaarlijke tocht. Maar uit de groezelige schemering een laatste opschrift, dwingend kort: Kloppen! Kantoor. De bruine deur tegenover het wenteltrapje...

Drie in elkander lopende vlieringkamers.

Zonder vensters de eerste. Slechts door een matglazen daklantaarn waterachtig licht. In de hoek naast de ingang een hoge bronzen klerenstandaard. Aan de andere kant der deur drie ijzeren tuinstoelen zonder tussenruimte onderling. Als werd er het nog hijgende publiek vooraf gefotografeerd. Een kastenkamer. Drie, twee en een. Aan de enige kastenvrije wand, naast de wijd openstaande verbindingsdeur naar het tweede vertrek, een spiegel in zwarte lijst boven een dubbele tafel met een kraf en glazen op een blik. Beneden dikke rollen pakpapier. Opzij de zwart-open haard van een uitgebouwde stenen kachel. Terracottabruin. Met een engeltje in medaljon versierd, als een kerkstuk. Op de schoorsteenriggel boven het haardje inktflessen en bestoven kantoorrommel. Onder de daklantaarn een kleine ouderwets-gesneden lessenaar, de naakte wandzijde onbehoorlijk naar het midden der kamer gekeerd. In de nog overgebleven ruimte tussen de gele kasten een tafeltje met een schrijfmachine. Gele houten stoelen. Waterachtig licht.

In de tweede kamer een enkel venster aan de binnenhof. Met uitzicht op de vensters der vertrekken van vier hoog, grenzend aan de lange schemere gang. Een wak van de grauwe hemel. Over een samenstel van leien daken, door treeplanken - vrije en omleunde - met elkander verbonden. Als toneelrotsen.

Voor het raam twee gewone platte tafels als schrijflessenaars. Even hoog en aan elkander geschoven. In halfdonker van het eigenlijke vertrek een derde grote tafel met stapels stukken

[p. 61]

overladen. Boeken en papier. Aan de lengte-wand tegenover het venster een uitgebouwde kachel van gladde tegels, zonder haard of riggel, gekroond door een uitstaande pleisteren kapversiering. Naast die kachel twee der gele archiefkasten. In de overblijvende hoek een wasfonteintje. Handdoeken aan spijkers in de zijwand van de laatste kast. Onder het fonteintje een grote rechthoek uitgezaagd uit het houten schot tussen de laatste kamers. Om vanuit het derde vertrek de warmte door te laten van een grote verroeste vulkachel, half zichtbaar. Aan het grauw beplakte schot een vierde tafel met rommel, boven en onder. Dan een klein grauw deurtje naar het laatste vertrek. Daarnaast, in de hoek opzij van het raam, een regaal en nog een tafeltje, waarboven drie grote vergeelde ovale koperdrukken in brede zwarte gekroonde lijsten. Vorstelijke portretten. Een jonge bloeiende vrouw. Een afgeleefde man met open mond. Daaronder hun dochtertje. Met kort haar, jongensachtig. Aan de andere kant van het venster een grote kalender. Een kapstokje met kantoorbuisjes en een handdoek.

Een licht-benomen tafelkamer. Kale stoelen. Een landkaart. Armoedige gaslampen. Een wak van de grauwe hemel. Geruchten van de diepe onzichtbare binnenhof.

In tegenstelling met de beide eerste vlieringhokken, het derde vertrek in licht gedrenkt. Door een buitengewoon groot raam in de laatste doorsneewand. Een raam, dat van kniehoogte deze buitenwand bijna volledig in beslag neemt en op eigenaardige wijze in ondergeschikte venstervakken is verdeeld, die - met ijzer omrand en van krukken voorzien - te samen en ook onafhankelijk van elkander kunnen worden opengetrokken. Zo kan het raam in twee gave helften naar binnen uiteengeslagen worden. Of, het raam gesloten zijnde, kan een der vakken, waarvan er zich drie in iedere helft bevinden, alleen worden opengezet. Of aan weerszijden een. Daar het zo samengestelde raam boven een dubbelvenster en slechts matig zindelijk is, lijkt het er nog meer op of het weidse uitzicht in vakken als van een legprent ware ingedeeld.

Want na de sombere omkluisterde tocht te onverwachter vrij en weids het uitzicht.

Geen doods belemmerende starre gevelrijen meer. Zo ver het

[p. 62]

oog reikt de grauwe hemel in zachte welving over de groene beddingen, de deinende heuvelen van boomkruinen, die zich nog slechts tot halverwege het grote venster vermogen op te wringen. Te midden van het woud dier uitgestrekte binnentuinen de vergulde koepel van een machtig bouwwerk. Met beelden in kleine afstanden op de zandstenen dakomranding. Vereenzaamd, metaalmat glanzend in het kille doffe licht, als uit lang vervlogen tijden. Aan de gezichtseinder talrijke fabrieksschoorstenen, hoog opstekend uit de traag bezonken kwalm der verre stad. Ontnuchterend, grauw en alledaags. Tot ergens de lage hemel breekt, de gouden koepel zich fel verheldert en weer versombert, het bleek verweerde kopergroen lijkachtig afsteekt tegen de zwoegende regenwolken en een verre weerschijn van het zo kortstondig lichten de vergulde pilaartjes van het rond-open bovenstuk der koepel in een kille gloed doet staan. Als trachtte zich hier van wijd en zijd de grauw bedreigde morgen tot een schuchter begin van eigen leven op te maken. Wijd en zijd.

De gestage wisselwerking van het ongebonden buiten, waardoor de wat meer verzorgde inrichting van het laatste vlieringhok voor licht en ruimte toegankelijk en in enkel kleur en vorm schijnt op te gaan.

In een hoek tegenover het dubbele raam, door een plaatijzeren vuur-scherm half verdekt, de grote verroeste vulkachel. Daarachter het uitgezaagde rechte gat, een donkere gaping naar het donkere middenvertrek. Tussen de kachel en het deurtje in het houten tussenschot, een rekje met boeken en, aan het grauwe behang, een grote steendruk in gekroonde lijst, naast een kleinere fotografie. Het dochtertje met de korte haren, thans als koningin ten voete uit. Een groepje heren in een kamer verspreid, bezig gefotografeerd te worden. Aan de andere kant van het grauwe deurtje, een bouwvallig reaal met stoffige boeken overladen, bijna tot de zoldering en de volle breedte van de rest van het tussenschot in beslag nemend tot naar een tweede venster, aan de hof. Veel kleiner dan het dubbele raam, de haperende jaloezie doods neergestrekt, om er het valere binnenhof-licht angstvallig af te weren. Aan dat venster een gewone platte tafel als lessenaar. Een gele keuken-

[p. 63]

stoel. In de hoek tussen het venster en het grote raam een tweede regaal met haveluizige portefeuilles volgepropt. Opzij daarvan een hoge stapel oude kranten.

In het volle licht van het grote raam een met groen laken overtrokken, grenenhouten schrijfbureau. Evenwijdig aan de lengtewand en met de ruwe achterkant onverhuld naar het midden der kamer toegewend. In het raamkozijn de tablet met vork en hoorn van een huistelefoon. Naast de schrijftafel een diepe rieten leunstoel met donker gebatikte kussens gestoffeerd. Een lap vloerzeil, overlangs gehalveerd en met het patroon van een gebloemd tapijt. Twee der gele archiefkasten aan de lengtewand. Tussen de kasten en het kachelscherm een draadijzeren wasstandaard. Een tinnen waterkan.

Dit alles - de spreek- en raadskamer - schier zonder afscheiding in het vlotte hemelbuiten, onttrekt zich aan de nuchterheid van het alledaagse en verkrijgt bij wijlen de volle bekoring van een nieuw bewegelijk gegeven.

Maar dan voeren de zwartig ingelopen paadjes der verveloze gronden van het ruime uitzicht af en terug in het beklemmende halfdonker van het middenvertrek. Waar onder het wasfonteintje een stenen uitgietsel met gevlochten hengsel, als in een slaapstee. Waar op de gele archiefkasten lege sigarenkistjes gewrongen. Weer terug onder het broeikasachtige licht der kamer met de tuinstoelen. Dan liggen de vlieringhokken, ligt er de kanselarij, neerdrukkend-vaal, verlaten, zielloos en ontmoedigend.