Het onuitsprekelijke

5. April 1905

Tot de dingen, die hier nogal opvallen, behoort ook de inrichting van de huizen. Het eigenaardige daarbij is, dat ieder huis een gemeenschappelijke trap heeft, die als het ware een voortzetting van de publieke straat is. Op die trap komen dan, in de verschillende verdiepingen, de deuren van de eigenlijke woningen uit, met naambordjes en bellen, als bij ons buitenshuis. De voorname huizen hebben een voor- en een achtertrap en kenschetsend voor de geest hier dunkt mij, dat aan de met fraaie lopers belegde voortrappen zich gewoonlijk een waarschuwend opschrift bevindt: ‘Aufgang nur für Herrschaften’. Toen ik voor de eerste maal bij Mr. J. een bezoek bracht, moet ik onbewust voor deze kasten-indeling teruggeschrikt zijn en mezelf niet tot de heerschappen gerekend hebben. Want ik kwam op de achtertrap terecht, die voor het dienstpersoneel bestemd is en waar de achterkanten der woningen op uitkomen - ook weer met naambordjes en bellen - zodat ik mijn opwachting door de keuken maakte.

's Avonds om tien uur worden de straatdeuren, zware hoge deuren als bij ons van koetshuizen, gesloten en kan men dus na die tijd de trappen niet meer op om, zo nodig, in een der woningen een bezoek te brengen. Ik heb dit van den beginne af ongezellig gevonden en al ben ik nog altijd zonder kennissen, bij wie ik zomaar op zou kunnen lopen, hindert mij die belemmering toch telkens weer zodra ik eraan denk. Daarom ook ben ik er erg mede ingenomen, dat het huis waar ik woon, op de Weense manier, een portier heeft, die dag en nacht in een klein hokje achter de gesloten deur zit, zodat men er te allen tijde terecht kan. Mocht er dus onverhoopt voor mij bezoek komen, dan ben ik steeds te bereiken. En al kwam er na Mr. J. ook nooit meer iemand, ik voel mij daardoor in mijn afzondering minder geïsoleerd.

Je merkt, ik teer op kleinigheden. Ofliever, ik tracht de licht-

[p. 17]

punten te savoureren, waar ze maar enigermate op willen duiken. Ook jouw brieven kan ik voorlopig nog niet ontberen. Ze zijn mij, als die mijner moeder, ieder op hunne wijze, de boden van een goed en zeer vertrouwd leven, waaruit ik - de hemel wete waarom - op eenmaal uitgestoten ben.

Tot nu toe voel ik me hier nog immer de flaneur. Ik heb het met de eterij thans zo ingericht, dat ik 's middags staandeweg ergens een paar broodjes met een kop koffie neem. Op die manier kan ik 's avonds voor mijn hoofdmaaltijd wat meer besteden. Die gelegenheden, waar ik 's middags heenga, zijn wel typisch grootsteeds. Rijk en arm staat er gemoedelijk door elkander. Heren met hoge hoeden en deftige aktentassen, naast ruige koetsiers, zomaar van de bok gewipt. De broodjes - kleine halve gesmeerde broodjes met vlees en kaas en allerhand - liggen op lange rijen in glazen vitrinen, waarbij een juffrouw voor de bediening. Messen en vorken vindt men aan de kleine ronde tafeltjes, waar staandeweg wordt gegeten. Kleine jongens lopen er voortdurend heen en weer om de gebruikte vaten met de verfrommelde papieren servetjes weg te halen. Erg huiselijk is het niet. Vooral niet, wanneer men er door de volte aan een der smalle toonbanken tegen de wand gedrongen staat. Dat geeft te zeer de gewaarwording van paard en ruif. Maar voor weinig geld, - een dertig, veertig cents, - krijgt men er zijn bekomst. En veel tijd kost het ook niet, zodat er nog gelegenheid voor een kleine wandeling overblijft, alvorens naar het kantoor terug te gaan. Het kantoor, vooral de huisvesting daar, is een tamelijk sombere beweging. We zijn er n.l. op een vliering ondergebracht, zo armoedig mogelijk. Ook wat het werk aangaat, geloof ik erop achteruit te zijn gegaan. Maar daarover wil ik mijn oordeel liever tot later opschorten.

Van 's middags vijven tot het avondeten om half acht blijft immer nog mijn bezwaarlijkste tijd. Dan voel ik me het allermeeste uit mijn verband gerukt. De mensen hier gaan dan weer koffiedrinken en koeken eten. Ik heb dat ook een paar maal geprobeerd, maar het beneemt de eetlust zonder te verzadigen en, op die wijze, zou men buiten het kantoor, alleen nog maar in kroegen zitten.

[p. 18]

Om wat van de stad te zien, gaf ik er in den beginne dan ook maar de voorkeur aan met een hongerige maag te blijven rondlopen. Of voelde ik me te slap, dan ging ik in een tram zitten en liet me van het centrum nar de periferie rijden, waarmede ik, heen en terug, dikwijls een paar uur zoek maakte. Ik kan niet zeggen, dat dit erg opwekkend was, maar zodoende heb ik de stad naar alle richtingen leren kennen en een treffende indruk van hare verbijsterende uitgestrektheid gekregen. Zo herinner ik mij een middag, dat er een sneeuwstorm op kwam steken. Ik vluchtte in de eerste de beste tram en reed tenslotte door troosteloos vale arbeidsbuurten, waar de sombere vier verdiepingen hoge huizen - z.g. huurkazernes - in grauwe eentonigheid alle op elkander geleken en aan weerszijden der schier eindeloze straat telkens weer dezelfde vale grauwe onafzienbare straten uit de sneeuwjacht opdoken. Sindsdien heb ik het met die tochten opgegeven. Ik beperk me tot een voorzichtig wandelingetje in de drukke winkelbuurten of, wanneer het weer te slecht is, slenter ik doelloos door het grote warenhuis, waarover ik je reeds meen geschreven te hebben. Met zijn vier verdiepingen op een complex van meerdere straten gebouwd, is het een stadje op zich zelf. Ik had de voldoening er reeds een paar maal iemand de weg te kunnen wijzen. Ook op straat is mij dat al gebeurd. Uiterlijke kentekenen dus van zich bereids thuis te gevoelen. Zo houd ik maar goede moed, maar ben toch iedere dag weer blij, wanneer ik me er tot het avondeten doorheen gewerkt heb. Daarbij gaat de tijd hier razend snel voorbij. Het leven gegeneraliseerd tot een hogereburgerschoolvakantie, waarin men - ondanks de beste voornemens - tot niets komt. Een eigenaardig iets. Ook het lezen heb ik voorlopig opgegeven.

Een nieuwe fase, waarover ik zelf minder goed te spreken ben, is dat ik me de laatste dagen aangewend heb, ‘thuis’ op de sofa te gaan dommelen in afwachting van de avond. Na mijn knorrende maag met een glas water en een sigaret verschalkt te hebben. Tegen half acht ga ik dan naar mijn eethuis. Een derderangsgelegenheid, voor winkelbedienden en studenten. Een lange pijpela, waar het heerlijk warm is. En waar ik mij na den eten papier en inkt laat geven en je thans te schrijven zit.

[p. 19]

Wat ik nog zeggen wou, in verband met die grote huizen, is dat het criterium van rijk te zijn daardoor een geheel ander wordt. Zo kan iemand, die hier een etagewoning heeft en desnoods nog eigen paard en rijtuig, zich een stumperd voelen tegen de bewoner van een eigen huis, waartoe dan ook een ontzaggelijk inkomen nodig is. Het lijkt iets bijkomstigs, maar komt tenslotte neer op een verschuiving der waardebepalingen, waartegenover het burgerlijk standpunt - de norm - vrijwel zoek raakt. Een troep van, in onze ogen hevige rijkaards, die zich schamen om hun armoede. Een strop voor het socialisme, dunkt jou ook niet? En dan die opgang ‘alleen voor heerschappen’!

Je raad om de Kon. Bibliotheek te bezoeken, heb ik tot nu toe nog niet opgevolgd. Ik hoop daar eerstdaags eens heen te gaan. Voor heden genoeg. Hier te schrijven heeft zijn eigenaardige obstakels. En er kwam, zo waarlijk, een kennis opdagen. Over hem een volgende keer.