Innerlijk noodlot

[p. 32]

Moed en lafheid.

M.

In onze dialogen zijn eenige malen de woorden ‘moed’ en ‘lafheid’ gevallen. Zou het je mogelijk zijn nader te preciseeren wat daaronder moet worden verstaan?

B.

Zeker: laat ik dan vaststellen dat ik met ‘moed’, als tegenstelling van lafheid, allereerst moreelen moed meen. Daarnaast en daartegenover staat de physieke moed.

M.

Kan deze dan met moreelen moed niet gepaard gaan?

B.

Zonder twijfel, maar ik doelde meer op den physieken moed, die geen noodzakelijk uitvloeisel van den eersten is. Wij hebben menschen in den oorlog ‘moedige’ daden zien verrichten, terwijl diezelfde individuen in het normale leven van een conventioneele lafheid waren die geheel en al buiten mijn kader valt.

M.

Maar het redden van een kind uit het water, - om slechts een voorbeeld te noemen - kan toch onder bepaalde omstandigheden een moedige daad zijn?

B.

Daar ben ik het mee eens en ik heb eerbied voor degenen die niet aarzelen temidden van gevaar de impuls van hun hart te volgen en hun medemenschen en mededieren bij te staan. Daarentegen is de moed op het slagveld betoond in verreweg de meeste gevallen niet meer dan pure beestachtigheid.

M.

Goed; laten wij dan den physieken moed terzijde laten. Heb ik je wel begrepen, dan is moed in jouw opvatting de durf om zelfbewust en zelfstandig in de menschelijke samenleving zijn eigen moreele positie te bepalen.

[p. 33]

B.

Zeer juist: gelijk je reeds weet hebben slechts zulke menschen voor mij waarde. Dat zijn dus zij die niet slechts voor hun gevoelens en overtuigingen durven uitkomen, maar ook den moed hebben deze in het practische leven te verwerkelijken. Het is hier geheel en al een kwestie van theorie en practij k: de theorie heeft slechts waarde indien zij in practische daden kan worden omgezet. Het is heel gemakkelijk, om zoo te zeggen natuurlijk, gevoelens en gedachten te hebben, maar het is vaak uiterst moeilijk die gevoelens en gedachten om te zetten in een positief resultaat. Het is de identiteit van overtuiging en handeling, van begrip en daad, die het kenmerk is van den moreelen moed. Het waardecriterium van een bepaalde daad ligt voor mij meestal in de bezwaren en moeilijkheden die moesten worden overwonnen.

M.

Dwingt echter de maatschappij niet vaak het individu zijn overtuigingen, gevoelens en gedachten te bemantelen?

B.

Zeer zeker en vaak is dit noodzakelijk: het is beter in vele gevallen den mond te houden en met diplomatieke middelen zijn doel te bereiken dan a priori zijn overtuiging aan ieder op te dringen. Ieder Draufgängertum, iedere exhibitie à la Rousseau is dan ook uit den booze en maar al te vaak hebben groote geesten handen vol paarlen voor de zwijnen geworpen. Ik wil dan ook allerminst zeggen dat men in ieder geval moet getuigen, dat men moet provoceeren of profeteeren; ik wil alleen beweren dat een mensch in bepaalde gevallen den moed moet hebben de waarheid te spreken, dat hij voor zijn overtuiging regelrecht moet durven uitkomen. Indien ik dat niet zou doen of zou trach-

[p. 34]

ten de moeilijkheden te ontwijken, zou ik terecht als laf kunnen worden betiteld.

M.

Welke zijn dan die gevallen?

B.

Die gevallen doen zich voor wanneer het erom gaat zijn ‘Generallinie’ gestand te doen, wanneer onze persoonlijkheid in het spel is en wij metterdaad moeten instaan voor wat onze overtuiging is.

M.

Zou men dan volgens jou zich mogen verschuilen, de waarheid mogen verzwijgen, compromissen mogen aangaan, indien de generale lijn er niet door in gevaar komt?

B.

Natuurlijk; gelijk je weet zijn volgens mij de meeste menschen niet zoo de moeite waard en men behoeft zich daarom niet aan hen bloot te geven, maar wanneer ik gedwongen ben met hen mee te doen en hun laf gekonkel aan te hooren, mag dat nooit geschieden uit lafheid; slechts uit een door de omstandigheden opgelegde noodzakelijkheid. Steeds moet men echter, ten opzichte van de menschen die het verdienen, bereid zijn in te staan voor zijn overtuiging, gereed zijn zijn levenshouding te verdedigen.

M.

In laatste instantie verwerp jij dus ieder compromis?

B.

Zonder twijfel: in het door mij aangeduide opzicht is ieder compromis uit den booze en een bewijs van verwerpelijke lafheid. In moreel opzicht mag er geen compromis bestaan; moet men geheel zichzelf durven zijn en zelfstandig zijn plaats durven bepalen.

M.

Ook wanneer zulk een mensch dan geheel alleen en zonder houvast met zijn omgeving en medemenschen zou komen te staan?

B.

Ook dan.