Verzameld werk. Deel 3: proza

Grotesken en ander proza

[p. 237]

Mechtildis, die goede meid

Sinds jaren deed Mechtildis de trim in de Friedrichstrasse. Haar witte vos sinds jaren in de straat. Hij liet zijn verwelkte staart hangen onder de druk van de dienstjaren. Wat niet belet: Mechtildis is het prototype van de goedhartigheid. Aan lager wal komen is een gevolg van prototypiese goedhartigheid. Maar onder al deze goedhartige lager-wal-mensen was Mechtildis nog een uitzondering. Zij spande de kroon.

De levenswijsheid van Mechtildis was volgende: mijn lijf moet ik verkopen. De realiteit kan men niet niet aannemen. Wie zegt echter dat ik dewijl ik mijn lijf verkoop geen goed hart bezit. Zulke gevolgtrekking is banale superintendentefilosofie. Ik weet wel dat anderzijds sociologen verklaren dat mijn beroep het meest onontbeerlike is en ook zijn er estheten die in mijn beroep het kulminerende van een eeuweoude beschaving ontdekken. Hoe vals echter zou het zijn te geloven dat mij deze verzekeringen zouden kunnen volstaan. Neen, niet enkel is mijn sociale positie de allernoodwendigste, maar ook ben ik uit eenvoudige innerlike wil goedhartig. Wanneer burgers mij smalend voorbijgaan alsof in mijn gekarteerd lijf geen ongekarteerd hart kan wonen, dan denk ik: wat zijt gij oppervlakkige mensen. Want ik weet mijn hart is ongekarteerd en geen zedepolitie der wereld is bij machte mijn hart te karteren. Mijn hart is een virgo intacta. Ik wil natuurlik niet spreken van de goedhartigheid die een stuk van mijn stiel is. Deze goedhartigheid is weliswaar een sieraad dat de mannen bizonder op prijs stellen, maar het is dun edelsieraad, geen sieraad van het hart. De innerlike goedheid, de inhaerente en deze bezit ik, alleen is een sieraad van het hart. Het zou mijn enige trots zijn, wist ik niet dat het juist de waarde van zulk sieraad verhoogt wanneer de bezittende er niet trots om is. En geen mens kan raden hoe gaarne ik mijn vakkunde in de dienst van deze inhaerente goedheid zou stellen. Stellig is het reeds een kleine troost dat ik een vak als het mijne kan uitoefenen, want reeds een kleine vreugde is het wanneer ik bemerk hoeveel lichter zij die tot mij kwamen mij weer verlaten. Deze gedaanteverwisseling van het mannelik geslacht, zoals het verschil is van een en dezelfde strohoed vóór en na het gebruik van de allesherstellende zeep, te konstateren is mij wis en zeker een groot genot. Hoeveel ongelukkige individuen heb ik reeds uit het allerdroefste gepeins geholpen met de enkele wenk mij te volgen? Wie weet hoeveel zelfmoorden heb ik verhinderd! Is er iets schoner op de aardbal dan het gelaat van de grijsaard, zoals dit op het tweede vinjet zou moeten staan, - het gelaat na het gebruik, - en is er iets roerender als het trillen van zijn stem, wanneer hij zegt ‘Danke schön’ en mij om deze dank tastbaar te maken inniglik de hand drukt? Voorwaar niets is schoner, zoals er niets droever is als het gezicht van het eerste vinjet - vóór het gebruik -; een gezicht dat mijn hart week stemt en mij dadelik hulpvaardig vindt. Ik weet wel:

[p. 238]

triviale burgers zeggen het is mijn stiel en het is mij om mijn broodwinning te doen. Ach hoe eenzijdig is deze mening! Er zijn vrouwen in mijn vak die hun ambacht zonder liefde en toewijding uitoefenen. Zulke mensen zijn er in alle ambachten en de volksmond getuigt dat zij tegen hun zin leven. Maar hoe anders is dat bij mij. Zeker ik word betaald; edoch dit is geen reden om liefde en toewijding bij mij uit te schakelen. Want ik lieg niet: niet het geld, dat ik nemen moet om te kunnen bestaan, wel het gelaat van de mannen, na gebruik, is mijn levensvreugde. O hoe zwak is de tong van de mens om de zaligheid van deze voldane hulpvaardigheid, dit genot in andermans genot uit te drukken! Het geld neem ik slechts omdat het levensvoorwaarde is; zonder geld zou ik niet kunnen bestaan en zou mij bijgevolg de mogelikheid ontnomen zijn de lijdende mannen uit hun deernis te helpen. Geld neem ik omdat het mij existens verzekert; met geld betalen de mannen mijn lijf, maar niet mijn toewijding, mijn hart dat genot vindt in hun genot en dat ik ze op de koop toe schenk, zonder daartoe verplicht te zijn, want zij kopen enkel mijn lijf. En zo ben ik feitelik geen hoer, want mijn hart, mijn toewijding schenk ik gratis alle mannen die tot mij komen. Maar ook dit dient gezegd ten overstaan van de bewering van sommige estheten die menen dat ik aldus handel om lijfelike bevrediging, voorwaar ik ben niet hysteries. Niet omdat ik zelf zinnelik behagen in dit bedrijf vind, niet dus omdat ik bronstig ben, wel omdat ik de mannelike bronst bevredig, vind ik genot in mijn ambacht. Maar een genot dat zo edel is en van lage voordelen en zinnelike bevrediging is gescheiden, heet geluk. Mijn geluk is zuiver geestelik. Mijn geluk spruit voort uit plichtbewustzijn, is zo te zeggen a-prioristies, transcendentaal. Het is de zuiver geestelik-logiese verhouding van geluk tot plicht. En weer zullen oppervlakkige mensen mij vragen waarom ik dan precies straathoer moest worden of ik hetzelfde ideaal niet bereiken kan als winkeljuffrouw b.v. en buiten de uren om nog enige uren mijn ideaal wijden. Dan zou ik ten minste het prostitutionele aspekt vermijden, daar ik geen geld zou moeten nemen. - Ach hoe pijnlik-oppervlakkig zulke repliek. Iedereen weet toch dat een ideaal de volle energie van een mens verlangt. Hoeveel kunstenaars gingen kapot omdat zij tot 7 aan een buro waren gebonden. En zal mijn arbeid als verkoopster niet mijn energie verlammen die ik nodig heb om mijn ideaal trouw te blijven, standvastig en hardnekkig? En dan, niet het feit dat ik hier of daar de smart van een man lenig is gewichtig, maar wel dat ik daartoe steeds bereid ben, alle acht uren van een acht-ure-dag en zelfs voor idealisten als ik nog meer uren. Gewichtig is niet het toeval een man uit de nood te helpen, maar juist het gewichtige is de permanens van mijn hulp-bereid-zijn. Rekeningen op het toeval maken is dilettanties. Doe iets goed, of doe het niet. Als verkoopster kan ik slechts half werk leveren. Laat ons de mediokratie bestrijden. Ik wil iedereen hulpvaardig zijn en niet enkele toevalligen. Ik wil voor onze tijd de mythiese figuur der offervaardigheid zijn. Een steeds te vinden lenigster. En daarom sta ik in de Friedrichstrasse dat de aangewezen plaats is voor een automaat der leniging. Het is de carrefour der leniging. Want ik wil niet zijn

[p. 239]

ik-zelf, ik wil slechts zijn het gelokaliseerde princiep der leniging. Zo streef ik Mechtildis op mijn manier naar ontindividualisering.

Zo redeneerde Mechtildis, maar het was niet geredeneer. Neen haar levenswijze stemde volkomen met haar kennis overeen. Zij wist immers dat zonder daad, de woorden dood zijn. Zij deed zoals zij zegde. Al diegenen die ten minste éenmaal bij Mechtildis zijn geweest, kunnen het getuigen dat Mechtildis' eerste vraag was: ‘Welnu, vriend, hebt ge u geamuseerd?’ en de som van deze getuigenissen bewijst dat deze vraag onveranderlik de eerste was. En ook: hoe straalde haar gezicht wanneer de ‘vriend’ antwoordde: ‘Ja, merci, 't kan passeren’ en hoe ongelukkige was zij wanneer de vriend tristitia post bewees. Wenkte zij een passant en reageerde deze niet in positieve zin, dan diepte Mechtildis alle mogelikheden uit; zij achtervolgde hem en verklaarde: ‘Schat waarom zo snel?’ En wanneer dan de passant iets als verre weemoed in zijn ogen had, ging zij moedig voort: ‘Mijn schat is misschien bang voor de kosten. Ik ben echter slechts een straathoer wat mijn lijf betreft. Maar ook mijn hart heeft een stem. Mijn hart is filantropies en daarom vrees niet dat ik u zal ruïneren. Geef wat je missen kan en hebt gij niets dan ook wil ik je niet laten voorbijlopen zonder leniging. Dan is mijn hart dáár om mijn lijf te dwingen. Kom mee je zal er je niet van beklagen.’

Evenwel: het leven is bitter. Ook Mechtildis kon niet steeds de stem van haar hart gehoor verlenen. Er waren dagen dat zij voor de huishuur, voor de was, voor een nieuw kleed moest zorgen en dan bleef het uitgesloten goedmoedig te zijn. In zulke benarde omstandigheden kon zij de roepstem van haar idealisme slechts daardoor sussen dat zij bedacht dat ten slotte aan het verlangen van alle mensen moest worden voldaan en dat diegenen die goed betaalden ook recht op leniging hadden en in het algemeen haar niet minder gelukkig en ver-licht (men neme het woord als afleiding van het substantief licht, en niet van het hoedanigheidswoord, om pornografie te vermijden) verlieten dan de anderen en dat het daarom eenzijdig zou zijn deze mensen aan hun lot over te laten. ‘Mijn beroep idealisties opgevat is boven de klassekloof verheven’ dacht Mechtildis, ‘en dank de kapitaalkrachtigen is het mij vergund de anderen, de arme zwervers tegemoet te komen. Wanneer het kapitaal door een goed begrepen idealisme wordt gemend, is het een onuitschakelbare faktor. De kapitaalkrachtigen alléen maken mij de verwezeliking van mijn ideaal ten overstaan van de mindere mens mogelik. Door zijn blote bestaan alleen dus heeft het kapitaal existensrechtvaardiging. Want er zijn manslieden die noch door kapitaal, noch door geestelike of fysiese voordelen een vrouw kunnen vervoeren. Er zijn dompelaars die nooit een vrouw langs het zinnelike kunnen winnen; het spreekwoord van de pot waarop fataal een scheel past, is slechts vaag-algemeen toetreffend. Wat zou nu van zulke zwervers geworden, wanneer niet vrouwen die hun leven een ideaal offerden, juist de verwezeliking van dit ideaal in het lenigen der smart dezer zwervers ontdekten? Maar ook filantropie is zonder materiële grondslag onmogelik en daarom is het kapitaal als eenvoudige existens noodwendig. Door het zinnelike verlangen van kapitaal-

[p. 240]

krachtigen samen met een paar blauwtjes weg te nemen, bekomt mijn filantropie de noodzakelike materiële vastheid zonder dewelke filantropie onrealisties blijven moet. Daarom wat zal er in een kommunistiese staat van deze dompelaars geworden? Ofwel zullen zij gedwongen zijn asketies te leven, - en een gedwongen askese is geen askese, want bepaalt niet de askese in de gedachten, - ofwel zal de kommunistiese staat moeten erkennen dat wij sociaal gesproken conditio sine qua non zijn en een leger vrouwen honoreren, die zich bereid verklaren het lot der dompelaars acht uur per dag aan te trekken, een soort ‘vrouweleger der leniging en tot bestrijding der hypochondrie’. Zo dacht Mechtildis het ganse vraagstuk ten einde en zij meende te moeten besluiten dat het kapitaal het gemakkelikste middel was dit probleem op te lossen. Maar ook haar opvatting was te subjektief en dit moest Mechtildis ook wel konstateren waar zij zag dat zij de enige filantropies-idealisties-gezinde onder hare ambtszusters was. Maar, dacht zij, goedheid laat zich niet bepalen door wetten of door welke maatschappelike orde. Zij is een individuele gave. Wanneer éne vrouw reeds het goede doet dan is het reeds iets. Doen wij het goede om ons-zelf.

Haar opvatting op punt veneriese ziekten was niet minder rationeel. Mannen zijn mannen, meende Mechtildis, dat ze ziek zijn daar hebben zij principieel geen schuld aan en ook is deze ziekte theoreties bijzaak. Theoreties is het duidelik dat ik ook hun verlangen zou moeten wegnemen, te meer daar ik juist in dit geval een grote dienst in de zin van de bestrijding der hypochondrie presteer, want juist deze mannen hypochondries. En toch ben ik zeer streng. Ben ik met mezelf in contradiktie? Neen ofwel slechts schijnbaar. Want plicht impliceert een verstandelike, geen emotionele interpretering. Moest ik de drang van mijn emotioneel plichtsgevoel gehoor geven dan inderdaad zou ik mij met meer toewijding geven ter leniging der smart dezer bizonder verlatene en ergo hypochondriese mensen. Edoch de rationele opvatting van de plicht verhindert dit gehoor geven aan de lokstem van de emotie. Want in de zin van de rationele plicht heb ik eerst en vooral verplichtingen tegenover de gezonde maatschappij. Alhoewel ik slechts een straathoer ben, toch ben ik gezond-natuurlik en verre van dekadent. Mijn meest geliefde auteurs zijn Johann Gottlob Fichte en Houston Stewart Chamberlain. Hoe ongelukkig dit voor deze zieke individuen ook zijn mag, het is onmogelik dat ik deze maatschappij-schadelike elementen mijn beroepsmatige hulp bied. Want deze hulp aan enkelen zou betekenen schade aan het ganse, het gemenebest. Nu is zelfs liefderijke hulp aan enkelen die voor het algemeen echter schade betekent, niet een goede daad, maar een misdrijf. Ten minste is dit zo voor de mensen die gezond denken en spijts dit axioom door perverse en mystiese dekadenten niet wordt erkend. Plichtbewustzijn zonder rationeel inzicht, is dweperij of fanatisme. Pas op voor eenzijdig idealisties fanatisme! Ik sta in de dienst van het gemenebest en niet van mijn individuele plichtsemotie. Daarom moet ik, hoe pijnlik mij dit ook zijn mag, hard zijn tegenover deze gevaarlike elementen, omdat het rationele plichtbewustzijn hier een dam zet tegen de persoonlike plichts-

[p. 241]

emotie. Waarmede mijn scherpe kontrool is verklaard, niet als een contradiktie maar juist als een sociaal-gekristalliseerd plichtbewustzijn.

(onvoltooid)