Verzameld werk. Deel 3: proza

Grotesken en ander proza

[p. 220]

De gehouden hotelsleutel of de kleine, domme daad

‘Er zijn kleine, domme daden, waartoe men maar niet besluiten kan.’
Herman Teirlinck: Johan Doxa, laatste zin.

Teirlinck heeft gelijk. Alhoewel het in 't algemeen niet vleiend is gelijk te hebben. Indien ik zeg: Teirlinck heeft gelijk, dan wil dit echter hier helemaal geen blaam betekenen. God beware. Ik hou veel van deze hier en daar fletse Cervantes. Ik zeg ‘Teirlinck heeft gelijk’, omdat het mijn verhaal inleidt.

Ik heb de heer Josef La Tour goed gekend. Na het 15de glas Pilsner verklaarde hij gewoonlik hij is een Epikuriër. Wat hij toelichtte: een goed glas bier, soms een borrel brandewijn, 's morgens een porto, een frisse vrouw in het bed ziedaar mijn filosofie van de levensvreugde. Mij hield hij voor een dekadent. Het was intellektualisme waar ik beweerde dat Epikuur zo simplisties niet was. Vrienden zijn wij nooit geweest. Daarom dronk ik naar de mening van Josef La Tour te veel koffie en tee. Hij argumenteerde meer dan eens: ‘Koffie heb ik zoveel ik wil, thuis bij mijn vrouw. In een café ga ik enkel met het inzicht de beste buitenlandse bieren te proeven. Een café is mij niets zonder Pilsner of Christmas. Misschien houdt gij dit alles voor burgerlik. Zo ontwikkeld veronderstel ik u echter dat gij de burger niet a-priori verwerpt. Ik zeg de burger heeft veel goede eigenschappen. Ik zou u kunnen bewijzen dat wanneer kunst nog bestaat, dit de burgers te danken is. De burger verwerpt alle kunst. In zover is dit echter een grote verdienste dat hij ter zelver tijd alle dilettanten de nek breekt. Verworpen kan ten laatste slechts worden wat verwerpelik is. Ik hou de burger voor een soort veiligheidspolitie van de kunst. Zijn werk is slechts negatief. Zonder dat negatieve komen wij niet verder.’ Ik heb hem nooit kunnen overtuigen dat bier mij slechts soms een genot was. Hij was voortdurend bevreesd dat ik bier uit principiële estheterij afkeurde. En eens recht skepties was hij bij mijn verklaring dat ik koffie een aangename drank achtte. Deze mening moest ik uit Edgar Allan Poe, Charles Baudelaire of De Lautréamont hebben. Josef La Tour sprak immer over ‘Edgar Allan Poe’. Ik herinner mij niet ooit Poe uit zijn mond gehoord te hebben. Indien ik mij echter hieromtrent vergis dan kan er slechts sprake zijn van een uitzonderingsgeval, dat de regel bestendigt. Als Josef over literatuur sprak had hij een beetje van een wandelend manuel de litérature à l'usage enz. Hij had zeker klassieke allures; een beetje prototype van de klassieke burger onzer eeuw. Ik noemde hem schertsend ‘de klassieke bourgeois’. Hij zelf schertste dikwels: ‘Wat ik positief ben weet ik niet. Doch een misgeboorte ben ik zeker. Ik hou het midden tussen een objekt van Molière en een slachtoffer van zwarte magie.’ Zo iets zegde hij gewoonlik na zijn 20ste glas Münchener als de melancholie hem begon te overmannen.

[p. 221]

In hem was vaak bitterheid over mijn gedrag. Ik had goed te zeggen dat koffie op mijn gestel positief hetzelfde effekt maakte als bier op het zijne, 't deed niets. Ik zei: ‘Ik ben zó dronken als gij, ik kan met de zelfde vaardigheid van de gulste blijheid in melancholie vervallen en omgekeerd.’ Eens heb ik zelfs gezegd: ‘Koffie maakt mij primitief en brengt mij daarheen mijn onderbewust leven te leven; bier maakt u eenvoudig woest-blij of woest-melancholies.’ Ik had gelijk. Het baat niets gelijk te hebben. Nauweliks had ik dit gezegd of Josef La Tour brak in tranen uit. Ik hoorde de kellner mompelen: begrijpelik is het dat een drinkeman weent en dit door een volksaforisme bevestigen. Ik zelf was verplicht Josef te overtuigen dat ik 't zo niet gemeend had.

‘Allez, Jef, allemaal filosofie van de zot zijn zuster. Als we eens naar de Salvatorkeller gingen.’

Jef's ogen. Hij lachte zo'n goed jonk.

‘Ja’, zei hij, ‘maar een glas bier met mij mee drinken.’

Ik beloofde het. Ik zag hoe Josef er onder leed bij de gedachte dat ik oneerlik tegenover hem was. Ik liet mij nooit gaan. Zelfs als ik stomdronken was niet. En een estheet bleef ik altijd. Vol literatuur. Alsof ik het menen kon dat koffie mij ook smaakte, in een ander geval dan het ontbijt.

Aan een vijf uur tee had Josef 't land. ‘Ik vind vijf uur veel te vroeg om een hoer te zoeken.’

Dat was het lot van Josef. Zoals dit antwoord was hij gans. Hij zag in alles aktie. Dat men zich passief gedragen kon, viel buiten zijn gedachteloop. Overal zag hij de verplichting te moeten ingrijpen. Daarom was het thema van incubaat en succubaat hem lief. ‘Er is een duivel die mij vervolgt en elke vrouw is deze duivel. Hij laat mij niet los. Ik word immer naar de roes gedrongen.’

Hij zegde ook: ‘Roes is voor mij eenheid. De enige mogelikheid uit het gesuf te komen. Ik neem de succube aan. Ik worstel niet meer. Ik ben belachelik als ik worstel.’

Ik heb hem een paar maal mijn mening gezegd. ‘Dat ge zo van bier houden kunt, Josef, dat is mij vrij onduidelik.’

‘Uw succube is geïntellektualiseerd’ zegde hij. ‘Het is een kognak-en-koffiehoer. Mijn succube is een uit de ouden tijd. Zij heeft Breugelse allures. Maar mijn bier-zuipen is toch oneindig groot. Dat kunt gij niet verstaan.’

Er was vaak stilte tussen ons. En dan dronk Josef.

‘Mijn leven is gedetermineerd door de sterkere wil van een gemeen duivelsjonk.’

Josef was getrouwd. Zijn vrouw was een goei sukkel. Zij was tevreden als hij slechts normaal bedronken thuis kwam. Maar zij hield veel van Josef. Zij klaagde bitter: ‘Als Josef niet zo dronk, dan zou 't zo slecht niet zijn.’

Zij reageerde niet sterk. Zij had zichzelf gesust met de atavistiese fabel: Josef had een droge lever zoals zijn vader. Er was meer. Diep-eerlik was zij met Josef tevre-

[p. 222]

den. Zij was jaloers. Zij dacht: Het is beter dat hij drinkt dan met de hoeren te lopen. En zij was overtuigd dat Josef dat niet deed. Hij dronk enkel bier. Hij ging uit om verzet te hebben. Iets slechts was niet daarbij. Iedereen heeft gebreken. Zij was tevreden dat Josefs gebrek niet een tekort aan liefde voor haar was. Zo was haar gekijf slechts flauw want zij vreesde dat Josef de pint liet staan om naar de vrouw te lopen. En de vrouw dat was zij niet.

Josefs leven was wel eenvoudig, doch niet zoals zijn vrouw het voorstelde. Hij dronk bier om naar de straatmeiden te lopen en kwam hij van de straatmeiden, bier om de straatmeiden te vergeten. Niets is zo vol verzoeking als de gemeenheid, meende Josef. Maar hij had een heilige schrik voor zijn vrouw wat dit betreft. Prakties en theoreties. Prakties: zijn vrouw was in haar niet weten een goei sloor, in het kinderlik vertrouwen in het alleen-bezit van Josef. Dit verwoesten werd een onmeetbare domheid. Theoreties: wist zijn vrouw van zijn overspel, dan was het geen overspel meer. Zijn overspel was slechts te denken in het genot van een mateloze lafheid: die goei sloor die ingeslapen was in het geloof van Josefs getrouwheid, moedwillig, in het slappe gevoel yan het wrak-zijn en in angst voor de toekomst te bedriegen. Dat had hij nodig. Hoe gemener de straatmeid des te beter. Zo wat mysties: des te sterker het offer van het goede aan het boze.

Het leven van Josef La Tour was dus niet zo eenvoudig als men het zich zou kunnen denken, na uitlatingen als: ‘een goed glas bier en een frisse vrouw.’ Josef zag veel te klaar om het kokasse van dit bourgeois-mysties huwelik in hem niet in te zien. Hij overdreef dan zijn bourgeoisie, dan zijn mystiek. Maar aan de filosofie van het bier hield hij in beide gevallen vast. Tot deze belachelike geschiedenis er een einde aan stelde.

Zo was het feitelik ook niet. Anatomisten kunnen bewijzen dat Josef La Tour totaal doorzopen was. Het einde was nakend. Nu blijft echter de vraag: was hij nu doorzopen omdat het einde nu komen moest - of was het einde omdat hij doorzopen was. Uit dit dilemma helpt geen onderzoeking van Josefs bedorven lever. Zeker is het Josef was ten einde. Zo ten einde dat hij zonder bluts of barst moest ineen storten. Hij begon van langs om meer te suffen. Ik moet bekennen dat ik zijn gezelschap vermeed. Zijn gesuf werd onverdragelik en onsamenhangend. Hij tierde tegen de bourgeois, zijn wijf enz. die meenden dat hij dronk omdat hij een drogen lever had. De oorzaken lagen veel verder. Hij wees naar de oude krantevrouw en zegde: ‘Daar is de duivelshoer. Om harentwille zuip ik. Zij zweept mij gemeen te zijn. Haar genoegen en haar sataniese opdracht is het mij onkuis te maken op het toneel der wereld. Om haar te behagen ben ik de triviaalste ploert.’ Dan weer tierde hij tegen de estheten die overal erotiek zagen, de idioten. Hij zoop om te zuipen en daarmee uit. Bier en nog bier dat was het enige wat hij zocht.

Zo ver ging het dat hij deze dualiteit niet meer te ontwarren vermocht. Hij vergiste zich weldra meer dan eens in zijn plaidoyer. Zo dat een rede die tegen de bourgeois begonnen was eindigde met zijn standpunt tegen de estheten. Hij zegde natuurlik nooit dat hij de middenweg koos. Hij meende het tegen een van beiden.

[p. 223]

Maar verwarde. Als hij dat in een ogenblik van luciditeit bemerkte, werd hij woedend en vernietigde wat hem onder de hand viel. De dochter van de baas uit het ‘Heilig Huisken’ die met de kliënten om te gaan wist, - beweerde ten minste de baas, - had hij afgeranseld. Zij had Mijnheer La Tour voortdurend gelijk gegeven, tot hij zelf plots zijn illogies dronkemansgezwets konstateerde en haar gevraagd had waarom zij immer toestemde, waar hij in twee opeenvolgende meningen direkte tegenstrijdigheden verdedigd had. De dochter had er mee gelachen en Josef bovendien nog gevleid. ‘Ja ziet ge Mr. Latour zo goed als gij ken ik al die dingen niet.’

Dat was Josef te sterk geweest. Hij debiteerde het inkoherentste dronkemansgezwets en deze verloren hoer, een uur te lang uit het water, kwam hem na hem uitgezopen te hebben, verklaren dat hij een slimmerik was. Hij stond langzaam op. Wantrouwig en stil. Dan greep hij bliksemsnel zijn stoel en sloeg daarmee op het hoofd van de meid. Hij smakte ze op de bank, plofte haar zijn volle vuist op de neus. Het bloed gutste hobbelig in onregelmatige tussenpozen. Heel kort was dat geweest. Hij wies plechtig zijn handen zuiver aan haar smalle, zeer witte pantalon en ging. Hij gaf de vader geld omdat hij de zaak zo zou laten.

Het regende. Josef kwam thuis; zijn vrouw was lang te bed. Zij opende haar ogen en lachte slaapdronken goedig.

‘Marianne ik heb u zo lief. Och Marianne, dat weet ge niet. Maar ik kan niets; ik ben een hond en een vod.’

‘Kom gauw in 't bed, man.’ Marianne straalde. ‘Waarom drinkt ge toch zo veel. Het is zo ongezond.’

Hij hoestte. Hij keek in zijn zakdoek. Hij wist niet of dat bloed uit het Heilig Huisken was of een bloedfluim van hem.

Hij reisde naar Brussel. Een verkwikkend gevoel van misdaad beplakte hem, wanneer hij zich een arme harlekijn meeslepen liet door de dikke kringmarsj langs de Nieuwstraat en Anspachlaan. Soms had hij deze stad lief. Liefde die groeide uit de diepte van de andere pool. In het oog van God die geen onkuisheid kent, is deze stad een drijvend wrak van zonde. Het was Josef een welbehagen te voelen hoe hij bij elke stap God met de voeten trad. Met dezelfde voeten die hij van God gekregen had. Zo gebruikte hij het godsgeschenk. Hij dacht: ‘Twintig jaar heb ik God gediend in een kluis temidden van de bergen. En nu verniel ik het ganse werk. De machtige Kristus die voor mijn kluis stond heb ik neergehakt en nu volg ik de zonde.’

Hij was in de bars. Hij permitteerde zich de luxus van een whiskyroes. De vrouwen wipten voorbij de schoonheid van hun benen te tonen. Zij zongen de liedjes mee of neurieden. Hun leven lag een erotiese bal. Elke man monsterden zij naar erotiese maatstaf. Elk man was voor ze de mogelikheid van een miché of van een mec. Zij zogen de miché's uit en lieten zich uitzuigen door de mecs. ‘Geen béguine

[p. 224]

meer’ dachten zij. Een mec danste; zij was gevangen tot hij ze zou wegwerpen een uitgeperste citroen. De wereld draait zich om het geslacht. Dat was de eenvoudige formuul van hun concentratie. De dag werd verdeeld naar de erotiese mogelikheden die hij bood. Josef zat een verwonderd kind voor een speeldoos. Hij had er zijn vreugde in de kontrasten te verscherpen. ‘Hier wist men te leven. Ik zelf ben doorzopen. Mijn mystiek heeft geen verdere oorzaak. Deze mensen kunnen leven en ik kan niet. Ik kan nooit met mijn twee voeten dáár staan. Ene voet staat in Jeruzalem en de andere in Babel. Nog veel dommer: Jeruzalem en Babel is de idiootste sublimering van mijn angst en mijn begeerte. Ik kan nooit eenvoudig begeren. Ik sublimeer de eenvoudige begeerte van deze mensen. Al mijn mysties gesuf, laat ik het mezelf nu eens duidelik zeggen, is slechts olie op het vuur werpen. Deze mensen zijn mij te sterk. Zij kunnen leven zonder schaduw in de begeerte van het slechts eenmaal-zijnde leven.’

Bij de dans lagen de vrouwen speelgoed in de armen van de mecs. De mec drukte op een knop, dat was die beweging. Zij wensten niets meer te zijn. Speelgoed te zijn in de handen van de mec zo was elke begeerte bevredigd. Zo dansten zij. Zij dansten volledig eroties bevredigd. Zij keken schuchter naar de mec of hij ook niets meer wenste. Hij lachte Toreador. Drukte hij op een knop, dan verliet zij hem. Zij zocht de miché.

Zij kwam naar Josef. Een plezier werd het niet. Maar zij moest nu eenmaal ook werken. Zij slenterde voorbij zijn tafel. Zij lachte onnozel. Als die vent nu zei: hier is honderd frank. Dat was het toch feitelik. 't Was beroerd die ganse komedie vooraf. Nu moest ze weer een sigaret vragen. En zeggen: ‘Eh bien, si seul ce soir?’ 't Was een vervloekte merde.

Jefs gelaat ontspande zich in een sappige gulzigheid. Zij sloeg het ene been over het andere, zodat de vorm rijp en naakt lag. Dit been speelde als een slinger. Hoe moest zij met hem omgaan. Er zijn er die willen slaan; anderen geslagen worden. Jef wachtte. De roes als een miché behandeld te worden. Ten slotte zou zij hem zijn laatste duit stelen en naar haar mec vluchten. Zij moest hem alles nemen; zijn gouden trouwring ook. Als zij alles had mocht zij geen sekonde langer bij hem blijven. Dan moest zij zeggen: ‘Je vais aller trouver mon gosse.’ Zo dacht Josef in zijn omgekeerde gulzigheid.

Zij werd bang. Josef legde zijn uurwerk op de tafel en zegde: ‘Dat is voor je maquereau.’ Zij lachte kicherend maar dom. Zij zegde: ‘Ik heb geen maquereau. Ik zal het aan mijn vader geven.’

‘Is je vader dan een maquereau’ greep Josef naar de nieuwe mogelikheid die hij wenste.

De hoer verzette zich. Haar vader mocht niet weten hoe.

Josef drong immer naar zijn flagellatie die niet kwam. ‘Hoe heet je maquereau zeg.’

Zij ontvluchtte het antwoord. Misschien was het iemand van de politie. Die doen zo idioot. En dan laten ze hun kaart zien, als ze alles weten, de verrekkelingen.

[p. 225]

Het gesprek werd stompzinnig. De hoer dorst niet vluchten. De dans draaide monotoon.

Jef kneep de ogen dicht. Als hij ze weer opende, lachte hij over zijn domheid. Deze hoer was het meest burgerlike teekransje. In gemoedelike konventie speelden hoeren, maquereaux en kliënten met elkaar. De baas maakte het aktief van deze konventie. De mensen verstonden zich hier roerend. De vrouwen stonken naar burgerlikheid. Hij zelf toverde zich de allerdomste illusies voor. Dat deze vrouwen een idee van het demoniese zouden hebben. Hij kroop voor een vrouw en zij werd bang van zijn kruipen. Het toppunt van haar demonie was zich in 't bed te leggen en 100 fr. op te strijken.

De vrouw schrikte toen zij hem zo rustig zag. Zij legde het uurwerk terug op tafel. Dat had Josef zeker om te schertsen gezegd.

Josef nam het terug. Natuurlik had hij 't zo gemeend. Om de avond te vullen. Als zij niet wou slaan, zou zij geslagen worden.

Toen zag de hoer Josef de snullige burger. Doch in haar waan keerde zij haar domheid om. ‘Wat is hij dom’ bromde zij toen ze wegging.

‘Je houdt van mij, je houdt van mij, dat is 't.’ Josef realiseerde de demonie die hij bij anderen tevergeefs zocht.

‘Idioot.’ De hoer zocht wrevelig naar een andere kliënt.

Hij werd niet begrepen.

Hij legde zich op de grond, gaf een hoer een zweep in de hand en smeekte. Zij sloeg niet. Liet de zweep vallen. Hielp hem opstaan.

Hij nam een vrouw en smeekte: bedrieg mij. Zij legde haar Madonnahoofd in zijn schoot.

Zo was zijn ganse leven. Hij was 't beu. Vroeger had de rue St. Laurent hem tevreden gesteld. In het brutale geëxploiteerd worden had hij toen een eenvoudig genot gevonden. Hij had zijn brievetes op de nachttafel gelegd. Zulk gemakkelik fetischisme hielp nu niet meer.

Hij bleef staan. Boven hem twee booglampen. Naast hem lachte een neger in 't rood. Hu Madrid. On s'amuse, on danse, on est gai.

Hij ging. Het was een feest daarbinnen. Meisjes van veertien tot twintig, gigolo's tot vijf-en-twintig. Dreef walm van goedkope parfum. Als tango was, waren de meisjes meer dan naakt en hun benen stonden steeds gereed rond de slankheid van de enkels te breken. Baren zwalpten tussen puberteit en verlangen. De meisjes hingen de mooiheid van geknakte bloemen in de armen van de God-gigolo. Hun armen over de rug van de man hingen licht en drukkend in de ruimte, zo koel en belofte. Er was een streven naar volledig gebroken zijn. Men vergat dat het lokaal stonk naar goedkope likeuren, patchouli en vrouwen.

Josef zonk op een bank, gelukkig. Hier was 't einddoel. Hij zat naast een gigolo en zijn meid. Zeventien en vijftien. Hij betaalde champagne. De gigolo verwijderde

[p. 226]

zich om de dingen niet te storen. Er gebeurde niets. ‘Het is een dommerik’ zegde de meid. De gigolo had slechts een hoog misprijzen voor haar. Zij was veel te jong, een domme gans.

Maar Josef zei: ‘Mijnheer ik wil uw vrouw afkopen voor deze nacht. Wat kost dat. Bemint gij elkaar.’

Dan moesten zij elkaar omhelzen. Zij lag een klein warm beest en naakt in de armen van de mec. Hij kuste ze op de lippen. Zij zegde: ‘Wij gaan naar huis, kom. Ik wil vandaag bij u blijven.’ Zij dansten.

Als zij gans bedwelmd was, wierp de mec ze in de armen van Josef.

‘Merci, merci’ prevelde Josef dankbaar.

Hij verwijderde zich met de kleine Angèle, nogmaals zijn dank stotterend om het mooie St.-Niklaasgeschenk.

Hij duwde Angèle in een rijtuig. ‘Nu heb ik u, nu.’ Hij sprak moeilik. De haat was zo zwaar in hem dat hij moeilik los kwam. Hij wou veel in eens zeggen. Hij had ze nu. Hij had ze betaald. Hij had zijn uurwerk zelfs aan de mec gegeven.

‘Angèle, Angèle.’

Hij wist niet wat. Dan sloeg hij haar zijn twee vuisten in het gezicht. Zij bloedde. Hij zegde: ‘Heb ik dat gedaan, mijn lieveke’ en brak in tranen los.

‘Arm kindje.’ Hij kuste haar bloed weg.

Maar in het hotel was hij weer de eerste en vloekte om zijn sentimentaliteit. ‘De hoeren hebben hier Van Eyck-smoelen.’

De kleine meid vond de weg. Zij lachte. ‘Tu m'enmerdes. J'aime mon petit homme. Tu chraches bien, toi.’

‘Zeg dat nog eens’ smeekte Josef.

Hij legde zich te slapen in het andere bed. ‘Ik zal u niet aanraken mijn kleine heilige hoer.’

Hij sliep niet. Zij sliep rustig. Dat ergerde hem. Flauw daglicht viel reeds in de kamer. Hij stond op. Hij was een idioot, hij had ze betaald en hij liet ze. In haar gebroken slaap weerstond zij hem. Het was hem zo alsof hij een jonge meid verkrachtte. En daarbij de zekerheid van zijn overwinning, die hij gekocht had. De tuimelende morgen had een hooireuk. De kamer was éen stuk van een gebroken mens.

Om twaalf schommelde Josef over de Brouckèreplaats. Op de eerste verdieping van de Hulstkamp vond hij een goede plaats. Hij dronk koffie en een borrel brandewijn. Het leven was honds miserabel; Josef kon geen bier meer zien. De beweging in de stad was lam. De trems klingelden voortdurend, dat was alles.

Als hij weer op de straat stond, voelde Josef iets in zijn zak. Het was de sleutel van het hotel. Merkwaardig. Als hij voorbij het hotel kwam, zou hij even binnen-

[p. 227]

lopen. Maar Josef dacht tegelijkertijd: als ik nu niet ga, dan ga ik in 't geheel niet. Dat was hem duidelik. Dat was de kleine domme daad. Hij behield de sleutel bij zich. Later ging hij zelfs voorbij het hotel, gaf de sleutel niet af. Hij troostte zich: hij zou hem per post terug sturen.

Hij wist dat hij de sleutel behouden zou. Men kan deze domme daad niet verklaren. Het was een begin, het was een einde; het was het begin van het einde. Het was iets met weinig belang dat plots enorm werd. Het was voortdurend de negatie van zich-zelf. Het werd grotesk met een traan en het had tevens een belachelike tragiek.

Hij haatte Brussel. Hij was Brussel zat. Patchouli-stad. De vorige nacht had hij zijn erotiek overwonnen en zich-zelf gebroken. Hij gaf niets meer om de tegenstelling van Madonna's en hoeren. Hoeren lachten goedig gelijk Madonna's en dezen beantwoordden volledig aan de bekende italjaanse vermaledijding. Al deze tegenstellingen: de inhoud van zijn erotiek, waren eenvoudig gelogen. Het leven was de gemeenste banaliteit.

Maar een bliksem flitste een nieuw kontrast waar hij de ganse leegte weer vergaarde, het begin van het einde: dat hij de liefde van zijn vrouw onwaardig was. Het had alles zo goed kunnen zijn. Nu niet meer. Het was te laat. Zijn vrouw haatte hij ook. Die vervolgde hem met haar tederheid. Hij zou nog eens zelfmoord plegen om de vervolging van die suikerstem kwijt te zijn.

In de trein voelde hij een voorwerp tussen hem en de bank: 't was de sleutel. Hij dacht: ‘Ik loop naar de post zodra aangekomen.’ Wat hij niet deed.

Zijn vrouw bemerkte het verdwenen-zijn van zijn uurwerk. Josef wou antwoorden: ‘Mijn uurwerk is verdwenen, maar ik heb de sleutel van mijn overspel in de plaats.’ Het uurwerk was een geschenk van Marianne.

Marianne was vol liefde en toewijding. Of hij goed geslapen en niet te veel gedronken. En of hij nu grote honger had. Hij zag er zo vermoeid uit.

Jef sprak: ‘Marianne ik heb u bedrogen en hoe. Met de vulgairste kleine hoer van de Noordlaan. En plezant, plezant...’

Marianne lachte bedeesd. Jef lachte bang en zei: ‘Och kom Marianne, dat is toch alles zwans.’

‘Gij zot.’ Marianne straalde. Zij bediende hem en of hij wel genoeg had.

Als zij de sleutel moest vinden zou alles uitkomen. Hij zou niet kunnen liegen. Daarenboven zou hij zich weer laten verleiden haar de platte waarheid te zeggen. Dat zag hij klaar. Hij zou haar stil gedoezel verwoesten. Morgen moest hij zich van de sleutel ontmaken. Zijn vrouw moest hij ten minste haar gemoedsrust laten.

Hij geraakte de sleutel niet kwijt. Ik raadde hem aan de sleutel eenvoudig weg te werpen. Ik wist wel dat hij het niet doen zou. Ik ontving een briefje. Josef schreef mij: ‘Gij raadt mij aan de sleutel weg te werpen. Ik dacht u niet zo dwaas. Immers het is toch zonneklaar dat ik zoiets niet kan. Niet kan, verstaat gij. Gister nochtans probeerde ik dit. Ik zeg u: het was alsof een vreemde hand de mijne tegen hield. Een half uur later wierp ik de sleutel weg. Ik ben teruggegaan hem te

[p. 228]

zoeken. Heb hem goddank gevonden. Ik mag alles doen tans. Wanneer ik echter deze sleutel wegwerp dan werp ik mijn wroeging niet weg, wel haal ik mij een nieuwe wroeging op de hals. Dat ik de goddelike krachten negeerde en de kristelike dualiteit van ziel en lichaam. Wel kan ik het lichaam van de wroeging wegwerpen, doch de ziel (de platoniese idee van de wroeging als ge wilt) kan ik niet losgeraken. Werp ik de sleutel weg dan blijft mijn primitieve wroeging, daarbij komt een tweede, deze, het objekt van mijn wroeging, de herinnering aan mijn schuld weggeworpen te hebben. Wanneer men gezondigd heeft, is het niet genoeg te zeggen: ik heb niet gezondigd. Het wegwerpen van mijn sleutel is geen oplossing. Ik moet de moed hebben dit overspelige lichaam verder in mijn echtelik leven mede te dragen. Maar ook dit is geen loutering. Loutering geschiedt enkel door het moedwillig zoeken van het leed. Ik verberg de sleutel voor mijn vrouw. Ben enkel bang: zij vindt hem. Boete is nu de laatste levensillusie, die van Marianne, breken. Dat durf ik niet. Dat is mijn levenslot. Ik hang mij best op. 't Beste, uw Josef.’

Ik ontving vele briefjes. Schrijven is voor mij een kalmerend middel, zegde Josef. Hij schreef mij ook:

‘Het enige wat ik tans nog in het leven te doen heb, is het levensgeluk van mijn vrouw te verwoesten. Iedereen weet dat ik een schurk ben. Enkel Marianne weet het niet. Dit moet ik haar eindelik klaar maken. Mijn leven heeft geen zin meer op de wereld. Enkel voor Marianne wel. Omdat zij in een hypostasering van me leeft. Ik moet zeggen: “Marianne ik ben geen goed echtgenoot. Ik heb met hoeren geslapen en ik lei uw portret in het overspelsbed. Het kerkboek van uw beminde moeder heb ik aan een Vestingstraat-hoer gegeven.” Marianne zal mij niet haten. Maar ik zal haar onverschillig worden. Zij zal het leven kleurloos zien en de dagen nemen als een kleine last die God haar gaf en die men tot het einde dragen moet. Ik wil het leven verlaten. Doch dit kan ik niet zolang nog iemand van mij houdt. Niet omdat ik waarde op die liefde leg. Enkel besef ik dat ik deze nieuwe bedriegerij niet op mijn geweten mag laden. Ik moet onbemerkt verdwijnen. Mijn dood moet alle mensen volledig indifferent zijn.

Zolang iemand van me houdt, kan ik het leven niet verlaten. Zij zou droef zijn om mijn sterven. Dit zou dus de laatste bedriegerij van mij zijn. Dat wil ik niet. Iedereen moet weten dat met mij iets volledig nutteloos verdwijnt.

Ik wil verdwijnen. Zo spoedig mogelik. Daarom moet ik Marianne zo spoedig mogelik breken. En daartoe heb ik weer de moed niet.

Drinken is niets meer. Ik geraak niet meer bedronken. De wroeging is immer daar: de wroeging om wat voorbij is. Joseph qu'es-tu devenu. En dan immer dit gevoel: maak er nu een einde aan. En toch maak ik er geen einde aan.

Nog heb ik kompassie met Marianne. En zoveel gevoelens die ik niet beschrijven kan. Ik heb angst dat Marianne de hotelsleutel vindt. Ik verberg het. 's Nachts sta ik op. Ik wil zien of Marianne hem toch niet ontdekt heeft. Ik snel door de kamers. Marianne vraagt mij wat er dan weer gaande is. Ik wil haar slaan en doe het niet.

[p. 229]

Ik vind alle steden zijn verschrikkelik lelik. Ik ben naar buiten geweest. Bomen zijn verschrikkelik domme dingen. Enkel zijn ze nuttig omdat ik me eventueel aan zulk ding kan ophangen.

Ik word krankzinnig bepaald. Stel u voor ik was bij de arts. Dit jongmens beweerde dat ik leverkrank was. Dat is niet uitgesloten. Doch het heeft geen belang. Ik weet wat ik heb. Dat hoef ik hem niet te zeggen. Ik heb: een zeer grote wroeging om mijn onverschillig leven en een zeer grote onverschilligheid om mijn wroeging. Ik weet werkelik niet waarom ik wroeging heb. Toch wil ik er einde aan maken. En wel zo: definitief. Als ik wou: ik heb geen wroeging meer, dan zou ik er geen meer hebben. Maar waarom zoiets dwaas willen.

Ik zeg: Ik wil het leven van Marianne nog verwoesten alvorens de grote reis te ondernemen. Omdat ik niet wil dat iemand in ontferming aan mij denkt. Het is mij alles volledig egaal, behalve dit: dat ik niet wil geliefd zijn. Deze triestige komedie moet een einde hebben.

Waarom houdt Marianne van mij. Deze feminiene idiotie. Jef.’

Wat later trof ik Marianne. Zij zag er erg ziekelik uit. Zij zegde mij: Jef was zo zonderling geworden in de laatste tijd. 's Nachts stond hij op. Of hij slaapwandelaar was. En uitgaan deed hij ook niet meer. Wat dat alles betekende. Jef was zeker ziek. Eens had hij haar gedwongen champagne te drinken, want hij had een groot geheim te vertellen. Toen zegde hij dat hij 't niet vertellen zou, 't liefst mee in zijn graf nam. En dat zij, Marianne, 't met zich-zelf uitmaken moest indien zij met vertedering aan hem bleef denken.

‘Hij riep voortdurend: Hoerebok. Hij vroeg of ik de horens zag. Eens heeft hij me vastgenomen. Hij schreeuwde: “Gij weet waar de sleutel is.” Hij is erg ziek, mijnheer. Ge moest hem eens bezoeken.’

Op een zonnamiddag had Marianne het graf van haar kindje bezocht. Het was, 2 jaar oud, gestorven. Zij kwam thuis: een stille lach van tevredenheid dat zij bloemen geplant had op het graf.

Josef was nors. Hij zegde: ‘Zet u, Marianne.’

Dan sprak hij:

‘Ik weet dat gij de sleutel gevonden hebt. Ik had hem in de matras verborgen. Dat is gelijk. Deze sleutel heb ik van Brussel. Ik heb daar met een kleine hoer geslapen en heb haar mijn uurwerk geschonken. Och, Marianne, ik heb u zo dikwels bedrogen. Een groot register is niet genoeg om het te bewaren. Ik heb met uw nichtje geslapen, dat veertienjarig ding, Marianne. Er is geen hoer op de Keyserlei of ik heb er mee geslapen. Ik heb niet het minste spijt dat ik dat gedaan heb. Maar ik heb wroeging. Waarom weet ik niet. Ik kan het niet lijden dat gij zo vol ontferming zijt. Het gebedenboek van uw moeder heb ik een straathoer verschonken. Haar maquereau heeft het verkocht.’

Marianne zag stom.

[p. 230]

‘Kom, Marianne, laat ons vanavond nog eens champagne drinken. Morgen schiet ik mij omver. Ik ben niet ik. Onzuivere duivels spelen om mijn lijf.’

‘Man, manlief, gij zijt ziek, gij zijt ziek.’

De deur viel achter Josef dicht. Hij hoorde Marianne roepen: ‘Josef blijf toch hier.’ Maar hij liep snel weg, want hij wist dat ze achterna kwam.

De docks waren zeer stil. Hier en daar speelde uit een matrozenslop een elektries muziekinstrument. De sleutel van het hotel gaf Josef aan een trimmer. ‘Dat is een talisman.’

Hij zag hoe het water rond de bootjes speelde. Een geheim en tevreden geklots. Een tevredenheid vol donkerte. In een slop van de Rouaanse kaai goot hij er zich nog enkele door de keel. ‘Dat geeft moed.’ De meid vroeg of hij een kwade slag wou slaan en als 't lukte mocht hij voor haar wat ondergoed kopen.

De stroomwind sloeg rond de gaslantaarns het licht op en neer. Het duurde lang alvorens hij gevonden had wat hij zocht. Er is feitelik niet zoveel plaats aan de docks. Zelfs daar niet.

's Anderdaags pikten schippers aan boord van de ‘Vier Heemskinderen’ het lijk van de genaamde La Tour, Josef-Jan, op.