Verzameld werk. Deel 4: proza

Besprekingen en beschouwingen

[p. 509]

De zaak Mercier
De houding van de Antwerpsche politie

Eerst en vooral bestaan er vanaf het ontstaan dezer ophefmakende zaak twee goed afgeteekende, groep-subjektieve meeningen: ten eerste die van de flaminganten, die Zijne Eminentie, Kardinaal Monseigneur Mercier, primaat van België, als een niet verdoken vijand van het Vlaamsche volk hebben herkend en, - geef Caesar wat Caesar toekomt -, insgelijks erkend, wat alles overigens meer dan tijd was, en ten tweede die van de hysterieke flambeeuwdragers eenerzijds die, wanneer zij slechts denken op de ons te wachten staande hellefolteringen, reeds voldaan grinniken, doch daarom niet vergeten ons te broodrooven, wanneer zulks in hunne macht ligt, en van de interlope boulevard-menigte anderzijds, van de rastaquouères, met een tronie als Take Jonescu, wien het eveneens gelukte zijn volk tot een hoogen graad van bloei en welstand te voeren. De eerste groep, die der flaminganten dus, is de meening toegedaan, niet dat de manifestanten het vaderland hebben gered, enkel wel dat wij Z.E. enz., die voor de zooveelste maal de parademarsch uitvoerde, - tu quoque! - zooals het hoorde tot de orde hebben teruggeroepen en hem hebben bewezen dat er in Vlaanderen nog een andere geest leeft dan die van de hooger bepaalde tweede kategorie. Terwijl dus de eerste onze daad goedkeurt, maakt de tweede gebaren van ‘hoe is het Gods mogelijk! zulk groot man en zulk “grand patriote”’, dit volgens de meening der rastaquouères, ‘uit te fluiten.’ Wij weten nochtans dat deze twee uitersten die de tweede kategorie vormen, - zelfs in geval van numerieke meerderheid, kan hunne meening nooit moreel norma zijn, - precies niet het beste gedeelte van de natie vertegenwoordigen. Mercier zelf zal moeten toegeven dat de geestelijke inhoud eener natie niet in de tweede kategorie schuilt, alhoewel hij als handig diplomaat den lof dezer menigte zingt, opdat zij op hare beurt zijn lof zou zingen. Wederkeerig dienstbetoon en toch egoïsme, aldus enkel een biologisch verschijnsel. Een hernieuwende kracht zal wel niemand deze flambeeuwdragers en rasta's toeschrijven; zij zullen eene natie wel niet de nieuwe baan op sturen; zij zijn de eeuwige slaafsche onderdanen van bestaande regiemen. Als subjektieve meening heeft het oordeel der laatste kategorie dus wel allerminst belang.

Buiten elke subjektieve meening echter moet het oordeel van de openbare macht staan. Volledig objektief heeft de openbare macht de schuld der betrokken partijen te onderzoeken. Dit is een aksioom dat niemand betwisten zal, en zelfs de substituut, heer De Schepper, zal desbetreffend met mij, een aktivist, t'akkoord gaan, gezelschap dat mij, hoef ik het te zeggen?, in deze zaak bijzonder aangenaam moet zijn.

In de zaak Mercier waren de eerste vertegenwoordigers van de openbare macht die zich objektief te gedragen hadden, de aldaar van dienst zijnde politieofficieren en agenten. Nu, in het gansche optreden van de politie, aldaar van dienst, is geen spoor van onpartijdigheid te vinden. Vanaf het eerste oogenblik was de politie haar rol vergeten en stond zij, die door de Antwerpsche bevolking betaald wordt om binnen onze stad de openbare orde te handhaven, als een lijfwacht, o, welke garde d'honneur! - in dienst van Kardinaal Mercier, aldus prins-bisschop. Aan het handhaven der openbare orde had de Antwerpsche politie maling. En dat bewijs ik, daar overigens de bewijzen overvloedig voor de hand liggen.

Tijdens het onderzoek verklaart een der politieagenten ofwel de d.d. politie-officier ter plaatse. en deze verklaring werd gedurende het verhoor herhaald: ‘Vanaf vier uur kwamen de mannen met de “leeuwkes” ter plaatse. Wij verzochten hen heen te gaan.’ De politie verzocht dus de leeuwtjes heen te gaan, doch nooit richtte zij een dergelijk verzoek tot de bijeengedrumde pilaarbijters en ook niet tot de toenemende interlope boulevard-menigte, die toch zeker niet gekomen was om de plechtigheid bij te wonen. De politie bekende vanaf dit oogenblik reeds kleur. Als ge gekomen waart om te roepen ‘Leve Mercier’, ‘Vive le grand patriote’, ‘Leve het Nationaal Komiteit’ mocht ge blijven. Voor

[p. 510]

deze menigte, die, volgens de E.H. Stoops, pastoor van St-Joris, tweemaal verklaarde, een onbeschrijfelijke ovatie aan Z.E. enz. bracht, - dus moet de ‘claque’ wel aanzienlijk in hoeveelheid geweest zijn, - voor deze bestond de verordening op de samenscholingen van meer dan vijf personen niet; zij die echter slechts vermoedelijk gekomen waren om in anderen zin te betoogen, en die slechts enkelen waren, werd verzocht de plaat te poetsen. Daarbij dient gevoegd dat de politie op grond van vroegere wanordelijkheden alle reden had stoornis in de orde vanwege de pro-Merciermanifestanten te vreezen; immers nog nooit had er hier een betooging contra-Mercier plaats gehad, wel was de openbare orde reeds vaak door betoogingen pro-Mercier gestoord geweest. Dit alles nam de politie hoegenaamd niet in overweging. Nochtans mochten de manifestanten ter plaats blijven, voor zoover zij gekomen waren om voor Mercier te betoogen. Dat zulke partijdigheid reeds niet anders kon - tegen Mercier stoorden zij de openbare orde! - dan inwerken op de flaminganten aldaar hoeft geen betoog. Indien het waar is, hetgeen de politie vermoedde, dat zij door de komst van Z.E. enz. eenigszins overspannen waren, dan kon dit optreden van de politie geen andere uitwerking hebben dan deze overspanning versterken. Hadde de politie iedereen verzocht zich te verwijderen, ongetwijfeld zouden de flaminganten onmiddellijk aan dit verzoek goed gevolg gegeven hebben. Maar de politie was ter plaatse als eerewacht van Mercier en moest in alle geval de manifestatie vanwege de rastaquouères en flambeeuwdragers laten plaats grijpen.

In dit niet trachten te verwijderen der menigte, wel der flaminganten, ligt aldus de eerste daad van vijandschap jegens ons, uitgaande van de politie ter plaatse. De tweede en misschien wel de voornaamste uiting van partijzucht, - of was het mogelijk, heeren van de politie, partijtucht? - ligt in het feit dat tegen Mercier, of juister, tegen het kerkfabriek van St-Joris geen proces-verbaal wegens overtreding van de bestaande verordening op de samenscholingen van meer dan vijf personen opgesteld werd. Hier weerom de voor ons kostbare verklaring van den E.H. Stoops, pastoor van St-Joris, te volgen, kwam nochtans Mercier uit de pastorij vergezeld van kerkmeesters en misdieners. Dus wel degelijk een samenscholing van meer dan vijf personen. En daarenboven een gansch nuttelooze, want het spreekt van zelf dat Mgr. Mercier zich in de sakristie, achter in de kerk gelegen, voor de plechtigheid kon aangekleed hebben. Of zou Mgr. Mercier, die slechts een lof komt bijwonen, te goed zijn om daar waar de E.H. Stoops, pastoor van St-Joris, zich voor het celebreeren der H. Mis aankleedt, zich insgelijks aan te kleeden? Het is niet te veronderstellen dat er onder de volgelingen van Kristus zulk groot klassenverschil bestaat. Noodzakelijk was dus deze samenscholing op straat allerminst, tenzij men de parademarsch van Monseigneur als dusdanig aanschouwt. Want daarop komt het neer, Mgr. wilde volgens zijne gewoonte paradeeren en zou dit dan tegen welken prijs ook doen. Snob te zijn of niet te zijn, dat is de vraag. Het levensprobleem stelt zich begrijpelijkerwijze anders voor Mercier dan voor Hamlet. Mgr. moest het zoet geluid der ‘claque’ hooren, hij heeft immers de parabel van den rijken jongeling, die alle ijdelheden verlaten moest om den Meester te volgen, nog goed in het hoofd. Ten tweede dus heeft de politie verwaarloosd deze politieke parademarsch te beletten, op grond der bestaande verordening, of ten minste proces-verbaal op te stellen. Wanneer de doppers met zessen op het wandelterras bijeen drummen, dan komt de politie en wijst op de verordening. Als twintig kerkmeesters samenscholing vormen dan wordt niets gezegd. Tellen soms 20, zegge twintig, kerkmeesters voor minder dan vijf? O welke infame geringschatting! Doppers tellen volledig als individualiteit en twintig kerkmeesters niet eens voor vijf komplete menschen! Zeg nu nog dat ons politiekorps niet demokratisch denkt en oordeelt!

Toen het gefluit en geroep losbrak, moest de politie andermaal blijk harer volledige objektiviteit geven. De politie evenwel keek niet rond wie de orde stoorde, - dan zou men eerst en vooral de heeren kerkmeesters hebben moeten opleiden, hetgeen toch waarempel niet denkbaar is, - maar wel wie er toejuichte en voornamelijk wie er floot. Zij moesten zelfs goed toeluisteren om te onderscheiden of iemand ‘weg met’ ofwel ‘Leve de Kardinaal’ riep. Een kwade tong beweert zelfs dat de medaljes van goed gedrag en moed, die aan de pro-Mercier-manifestanten moesten uitgedeeld worden,

[p. 511]

door de domme schuld van een smaltwerker niet tijdig genoeg geleverd werden, zooniet had eenieder, die zich te dezer gelegenheid in den goeden zin zou onderscheiden hebben, zoo'n stuk gekregen. Langs de eene zijde zou gestaan hebben, in tegenstelling met het voorbeeld van den Godszoon die de voeten zijner twaalf apostelen waschte, twaalf politieagenten der goede stad Antwerpen bezig de voeten van Z.E. enz. te wasschen; langs de andere zijde in een festoen van lauweren: de politie als blijk harer genegenheid aan de pro-Mercier-manifestanten. Diploma van goed gedrag. Anno 1917. En als randschrift: ‘Honni soit qui mal y pense.’

Om nu op de gebeurtenis van dien roemrijken September-Zondag terug te komen, de politie bleef gedurende de pro-en-contra-manifestatie haar rol, - niet de echte, wel die van eerewacht -, getrouw. Zij luisterde aandachtig toe, en waar er kans was een ‘leeuwke’ te vatten, werd die kans, de hemel weze geloofd, niet over het hoofd gekeken. Alles kwam er per slot van rekening op neer ‘leeuwkes’ te vatten, zoodanig dat er de openbare orde volledig door verwaarloosd werd. Er was geen spoor van politie te vinden toen, na de plechtigheid en bij gelegenheid der tweede, door de rasta's en flambeeuwdragers uitgelokte betooging, een volksvrouw door een grijzen vertegenwoordiger der laatstgenoemde kategorie bij den arm gegrepen werd en aan de woede van de volgelingen van dien grijsaard blootgesteld zou geweest zijn, indien de ‘leeuwkes’ zich niet met de taak van de politie hadden belast en de vrouw uit dezen veel meer hachelijken toestand gehaald. Men noteere wel: 1^o) de vrouw had hare sympathie voor de contra-Mercier-manifestanten uitgedrukt; 2^o) het was een volksvrouw. Zoo 'n goedje beschermen was geen taak voor de eerewacht van Monseigneur!

Ook dient er opgemerkt dat de politie slechts voornamelijk gedurende de eerste manifestatie, toen de leeuwtjes de bovenhand hadden, processen-verbaal opstelde. Toen de bende rastaquouères en pilaarbijters in machtige getalsterkte was geraakt, was het natuurlijk een uitgemaakte zaak, dat de ovatie degelijker zou zijn. Van dan af mocht de politie ook zelfvergenoegd de volbrachte taak overblikken.

Ten laatste nog een woord over het opstellen van processen-verbaal en verslagen. In een vaak ongehoord taaltje opgesteld, vormen zij een degelijk bewijs der hatelijke vooringenomenheid der politie. Want zelfs geen uitzicht van objektiviteit dragen deze verslagen! De politie heeft een verslag over de incidenten te stellen, de feiten. De Antwerpsche politie nu laat zich door allerlei bespottende termen over de betichten uit. ‘Wij verzochten de leeuwkes te verdwijnen’, ‘de mannen van de leeuwkes’ en talrijke andere benamingen van hetzelfde allooi, verder het herhaald aandringen op de oorverdovende sympathiebetuiging aan het adres van Mercier, daar waar dit in een bestuurlijk politieverslag niets te maken heeft en dies meer. Merkbaar is het hier te doen geweest om een blijvend dokument tegen de aktivisten op te stellen. Het is er om te doen geweest een eventueel toekomstig monografist, die den bundel raadpleegt en uitgaat van het standpunt der objektiviteit van de politie, volledig te misleiden. Wat er ook van de feiten weze, de politie mag in een verslag geen tendentieuze termen gebruiken. Dit is hier nochtans onvoorwaardelijk het geval: zulke termen kan men in overvloed in de politieverslagen terugvinden.

De politie heeft andermaal vergeten dat zij een preventieve is en geen oordeel uit te spreken heeft. Het ligt niet in hare macht uit te maken of wij al dan niet een dienaar van een eeredienst in de uitoefening van zijn ambt beleedigd hebben. Zij had enkel de betoogingen te beletten. Van daar uit moest zij zoo wel zij die ‘Leve’ als zij die ‘Weg met’ riepen, verwijderd hebben. Maar dan zou zij weer geen eerewacht van Monseigneur geweest zijn.

Deze feiten moeten ongetwijfeld de hoogere politie-overheid bekend zijn. Nochtans werden deze agenten, die aldus hun ambtsplicht te buiten gingen, niet in het minst lastig gevallen. Van daar uit rijst de vraag: Van wie ging het beschermingsbevel ten voordeele van Mercier en zijne manifestanten en de opdracht tot dit fanatieke optreden tegenover de aktivisten uit? Het kon wel eens een Vlaamsch belang zijn dit te weten.

Paul van Ostaijen,
4de betichte en veroordeelde der
‘Zaak Mercier’.