Verzameld werk. Deel 4: proza

Besprekingen en beschouwingen

Oscar en Floris Jespers

I

Door te openen met de verklaring dat deze tentoonstelling van Oscar en Floris Jespers niet enkel ongemeen gelukkig te midden van de huidige door oorlogsmarasme veroorzaakte kunststilte mag geheeten worden, maar dat zij ook in andere omstandigheden een steunpunt van het artistieke jaar zou geweest zijn, door deze verklaring zal ik wel niet meer dan een algemeen aangenomen feit bepalen, hetgeen overigens vaak wel noodzakelijk blijkt, Want meer, of minstens anders, dan een gewone tentoonstelling, goede of slechte, is de huidige zeker; zij is reeds kenschetsend, weg aanduidend. Dit geheel objektief.

In het Herfstsalon der aquarellisten van 1913 stelde, indien ik mij niet vergis, Flor. Jespers voor het eerst ten toon. Kort daarop leerde ik den schilder kennen. Het was door Rik Cox, den door Oscar Jespers zoo juist gekampeerden goedig-leerenden apostel. In een Music-Hall werd onze kennismaking later tot vriendschap bevestigd. Kleuren in de zaal en op het tooneel, daartusschen het orkest-geschetter, dat alles was ons beiden even lief. Toen kwam ik op zijn atelier. Zulks was voor mij reeds een openbaring. Dat er naast mij, in dit ander kunstvak, iemand leefde met vaak dezelfde betrachtingen, had ik niet vermoed. In 1915, bracht het Kerstmis-salon van het Kunstverbond eenige werken van Floris, tevens kleiner beeldhouwwerk van Oscar Jespers. Van dan af begonnen beiden meer onvermoeibaar dan voorheen te werken. Het werd een ongeduldig zoeken. Elk werk gaf een stap, nieuw-experimenteel. Eens zeide mij Floris: ‘Ik geloof aan een sterke kentering in mij.’ Inderdaad, hij kwam juist zijn voor zijn later werk zoo sterk wegaanduidende Klare werkplaats (36) te voleindigen. Van dan af rustte zijn werk op een stevige hoeksteen. Om tot dit resultaat te komen, had de schilder ook ‘ik heb veel verbrand’ hoeven te zeggen. Na een lange, zoekende tocht, kwam deze denkende schilder terug tot de zuivere quintessens van het eeuwig-geldende ‘zich zelf zijn’. Zijn kunst verinnerlijkte; won aan diepte; het oppervlakkige rondom verdween van langs om meer.

[p. 501]

Zoo leerde ik den schilder kennen. Maar van hem wist ik dat er naast hem iemand in naaste geestes-communie leefde: zijn broer, de beeldhouwer Oscar Jespers.

Dat eene tentoonstelling van deze kunstenaars een ongemeene gebeurtenis zou zijn stond bij mij buiten twijfel. Het is mij geen desillusie geworden, integendeel. Zoo is deze tentoonstelling van hen die mij geestelijk zoo nabij zijn, buiten haar waarde om, waarover ik later zuiver kritisch uitweiden zal, voor mij persoonlijk een werkelijk gelukkige gebeurtenis. De opening van deze tentoonstelling blijft aldus ‘een dag die ik nooit vergeet’.

En daarmeê verontschuldige men even deze korte, persoonlijke parenthesis.

II

Deze twee kunstenaars hebben heel veel gemeen. Rond hun werk heeft de kritiek vaak over invloeden gesproken; men vergat er echter een. De meest essentiéele invloed die in beider werk te bespeuren valt is namelijk de dubbele, door dit feit zelf geneutraliseerde invloed van Floris op Oscar en van dezen weer op den eersten.

Floris Jespers, een denkend schilder; Oscar Jespers, een denkend beeldhouwer. Deze gemeenschappelijke hoedanigheid is de voornaamste faktor die hen van de voorgaande generatie scheidt, hen anders maakt. - Dit behelst geen verwijt voor de XX-generatie, daarom zeg ik: anders maken, en niet beter of slechter. - Maar dit ‘anders zijn’, en spijts het dan ook sommigen zeer ten onrechte als een pose mag voorkomen, dit ‘anders zijn’ is voor elk komende persoonlijkheid een levensnoodzakelijkheid. De tijd maakt dan dat in het algemeen de markante persoonlijkheden van een geslacht door enkele globaal kenschetsende trekken van de vorige generatie gescheiden worden.

Tegenover de voorgaande meer objektieve generatie is deze van heden meer denkend. Dit is het groot markant verschil. Niet in den zin van een theosophische betrachting, geen Delville-navolgers. Maar tegenover de bloot-objektieve opvatting van de luministen-generatie, is de huidige van theoretiseerenden aard. Tusschen een manier van schilderen en een theorie ligt een groote ruimte.

De Jespersen zijn begonnen in de objektiviteit van het vorige geslacht. Tusschen de vorige en de huidige stond Ensor. Ensor is in dezen zin wat wij zouden kunnen heeten een mobiel kunstenaar. Hij was de eerste die hun een andere weg wees. Dat er iets meer was dan de bloote objektieve schildering van ‘mooie plaatsen in mooie momenten gezien’. Ensor's kunst is meer literair dan die van zijne tijdgenooten, zoo zijn etsen: De katedraal, Hop-Frog, de Slag der Gulden-Sporen. Ook zijn Maskers (Les masques scandalisés, L'étonnement du masque Wouse). Deze eigenschap van Ensor is voor de huidige generatie essentieel geworden.

Maar Ensor blijft m.i. steeds buiten zijn tijd. Van de luministen-generatie behoort hij niet tot deze en is ook niet van de komende. Hij blijft het typus van den buitenstaander.

Wegbepalend zijn Van Gogh en Cézanne. De eerste de baanbreker, de tweede de zuivere theoreticus. Van invloed uit invloed kwamen de denkende schilders: Derain, Matisse, Braque, Picasso, en Weisgerber, Pechstein, Chagall.

Ook de Jespersen, - want beiden blijven in hun evolutie nauw verwant -, bleven niet staan. Rik Wouters was een stap verder dan Cézanne en door Rik Wouters zou het hun mogelijk worden weer verder te gaan. In de allerlaatste periode van Flor. Jespers is er meer invloed van Matisse en Geo Dupuis dan wel van den te vaak geciteerden Ensor-invloed. Ook deze meer en meer synthetiseerend werkende theorie zal in het werk van Oscar zijn toepassing vinden.

‘De kunst gaat terug tot een gebalde synthese’ had ik reeds eenmaal de gelegenheid te schrijven.

Wanneer men het werk van Oscar en Floris Jespers nagaat zal het niet moeilijk zijn in beider evolutie ditzelfde streven te onderlijnen. Beiden willen hun werk van het overvloedige decorum ontlasten, en tot de meest streng geconcentreerde synthese herleiden. Dit is hun niet slechts een zoeken, resultaten in deze richting blijven: De groene spiegel van Floris, De man met de trui van Oscar. Dat zij verder moeten gaan in den zin die hun evolutie nu volgt is natuurlijk voor hen levensnoodzakelijkheid.

Dit in détail toelichten doen wij in het volgend artikel, waar wij over beiden afzonderlijk zullen handelen.