't Jodinnetje van Elspeet

[p. 11]

Hoofdstuk II.
De eerlijke jood.

's Avonds tegen zeven uur, staat Roosje uit te kijken of vader en grootvader nog niet komen, Daniël zit in Grootvaders stoel aan den haard; al zijn botjes doen hem pijn; er heeft ook zoo'n zware vracht op hem gelegen. Roosje had het zand uit zijn zwarte krullebol willen borstelen, maar hij kon niet verdragen dat zij er aan raakte. Hij had echter met smaak een stuk brood gegeten.

‘Daar komen ze aan!’ roept Roosje door de deur, ‘ga gauw uit Grootvader's stoel, Daniël!’

Daniël staat met moeite op en laat zich op een anderen stoel neervallen. Roosje gaat weer naar buiten en daar komt de boerenwagen aan.

‘Daniël!’ roept vader, voordat de wagen nog stilstaat, ‘breng den bruinen stoel hier, voor Grootvader om uit den wagen te stappen.’

‘Sta gauw op, Daan,’ zegt Roosje, ‘geef maar hier, ik zal het wel doen.’

En nu moet Daniël alweer opstaan want hij was juist

[p. 12]

op den bruinen stoel gaan zitten: nu gaat hij op de houtkist zitten, naast den haard.

Roosje brengt den stoel naar buiten bij den boerenwagen, waar haar vader reeds afgesprongen is en nu den ouden grootvader helpt afklimmen.

‘Ho Bles, sta stil! Roosje, ga vóór het paard staan. Waar is Daniël?’

‘Daniël heeft pijn, vader.’

‘Heeft hij pijn? waar?’

‘Overal vader.’

‘Hij is toch niet ziek? mijn zoon? mijn eerstgeborene?’

‘Hij heeft een ongeluk gehad. Pas op vader, Grootvader zal vallen. Schrik maar niet, vadertje, het is alweer veel beter.’

Met moeite is de oude man van den wagen op den stoel, en vandaar op den grond gestapt.

‘Wat sta je toch te beven! Nathan, mijn zoon? je zoudt je ouden vader zijn beenen laten breken, dat ben ik niet van je gewend.’

‘Och vader,’ schreeuwt Nathan den dooven man in 't oor, ‘ik was een beetje onhandig, wees niet boos.’

‘Leun maar op mij, Grootvader,’ zegt Roosje, en zoo

[p. 13]

brengen zij den ouden man naar binnen in zijn gemakkelijken stoel.

‘Daantje, mijn jongen, wat is er met je gebeurd?’ vraagt Nathan angstig, als hij het pijnlijke gezicht van zijn zoon ziet.

‘Ik ben bijna gestikt onder den hoop plaggen bij de schuur, maar ik ben al veel beter. Heb je goeie zaken gedaan, vader?’

‘Je bent een flinke jongen Daantje, altijd met je gedachten bij de negotie. Ik zal den wagen wegbrengen en dan zal ik je vertellen wat ik gedaan heb.’

De vader gaat weg en de oude grootvader Jerochem zegt:

‘Stook eens, Roosje, ik heb het koud en ik heb trek in koffie.’

‘Daniël, sta eens op van de houtkist, ik moet stoken voor Grootvader.’

Zonder morren staat Daniël op en gaat bij de tafel zitten.

Roosje stookt het vuur op en als het water kookt zet zij koffie. Onderwijl vertelt zij aan Grootvader wat er met Daniël gebeurd is. Juist als de koffie klaar is, komt Nathan thuis en nu moet Roosje alles nog eens vertellen, van haar vreeselijken angst en van de bewusteloosheid van Daantje

[p. 14]

en dan van al die vriendelijke dames en kinderen uit het logement, die 's middags bij hen zijn geweest. Daniël leeft geheel op en zegt:

‘Vader, daar kun je zaken mee doen.’

‘Jongen, jongen, wat zit er een koopmansgeest in je. Maar je hadt wel dood kunnen zijn, mijn zoontje, mijn Daantje! maar zie, daar heb je het alweer; ik ben gezegend; ik had van morgen iemand kunnen bedriegen in de negotie en ik heb het niet gedaan. Ja, ja, goed dat ik het niet gedaan heb.’

‘Vertel het eens, vader,’ vraagt Daniël gretig, ‘was het met den zilveren beugel of met de gespen?’

‘Neen, met den gelijmden schotel. Het was een opkooper uit Amsterdam, en hij zag niet dat het gelijmd was, en ik merkte wel, dat hij hem hebben wilde, om bij te passen bij een servies van eene rijke familie in Amsterdam en toen vraagde ik ƒ30. - en toen gaf hij ƒ20, terwijl de schotel nog geen ƒ2 waard is. Toen ik het geld op wilde steken, dacht ik: als ze jou eens zoo fopten, zou je dan niet zeggen dat het gemeen was? Ben ik dan een gemeene kerel? een bedrieger? Neen, Nathan is een eerlijke jood en geen smous, en toen zei ik tegen den opkooper: “daar heb je ƒ18. -

[p. 15]

terug om de lijm te bedekken.” Toen hadt je dien vent eens moeten zien, hij stond met zijn mond wijd open van verbazing en....’

‘Hè vader, 't was toch jammer!’ zegt Daniël.

‘En ik ben er blij om,’ zegt Roosje.

‘Stil kinderen, hij stond stom van verbazing en bekeek den schotel nog eens van alle kanten en ontdekte eindelijk de lijm en toen riep hij: “Jij bent de eerlijkste jood, dien ik nog ooit gezien heb; met jou wil ik altijd zaken doen. Daar heb je ƒ3 voor je kinderen.” En zie je, nu krijgt Roosje er twee van in haar spaarpot en Daniël maar een; weet je waarom?’

‘Neen vader.’

‘Omdat Daniël het jammer vond.’

Daniël keek beschaamd maar sprak niet tegen, en toen nu de vader één gulden voor Daniël neerlegde en één gulden en vier kwartjes voor Roosje, toen zei Roosje:

‘Ik heb het liever gelijk,’ en ze schoof twee kwartjes naar Daniël toe. Toen was Daniël nog meer beschaamd, en toen hij 's nachts in zijn bed lag, dacht hij nog lang over die zaak en kon het nog maar niet met zichzelven eens worden. De zoon van Levi had hem toch verteld dat een

[p. 16]

koopman moest bedriegen, anders werd hij bedrogen. Den volgenden morgen was zijn eerste vraag:

‘Vader is Levi een goed koopman?’

‘Levi? dat is een bedrieger; niemand wil met hem te doen hebben; ze leeren hem al goed kennen. En denk je dat hij gelukkig is? al zijn kinderen bedriegen hem, en hij heeft nooit een vredigen Sabbath. En wil je wel gelooven, mijn Daantje, dat van morgen mijn eerste gedachte was, dat het toch veel plezieriger is om eerlijk te zijn, dan heb je zoo'n gemakkelijk gevoel over je, zoo vrij.’

Daniël dacht aan de ƒ18; hij was nog niet overtuigd dat bedriegen in den handel niet geoorloofd is. Zijn vader wist niet, dat hij in Elburg slechte kameraadjes had gehad.